چرا پشت سر مسافر آب می‌ریزیم؟

نجم‌الدین گیلانی استاد تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد گفت: اصالتا آب عامل آبادانی است و یکی از عوامل کلیِ به وجود آمدن تمدن است اکثر تمدن‌های بزرگ در کنار رود به وجود آمده‌اند مثل تمدن میان رودان، تمدن ایلام که در کنار رود کارون به وجود آمده‌ است.

وی با اشاره به این‌که بسیاری از آداب و سنن باستانی در زمان حال تکرار می شوند، اضافه‌کرد: در مورد آب می‌دانیم در زمان ساسانیان و ایلام باستان زمانی که لشکریان به جنگی می‌رفتند کوزه‌ آبی به نزدیک‌ترین رود که در کنار آنها بود، می‌ریختند این کار را می‌کردند زیرا ایزد آناهیتا که ایزد آب‌ها، ایزدبانوی مادر، ایزد جنگ و ایزد محافظ لشگریان بوده است، از وی درخواست می‌کردند که این ایزد نگهبان سپاهیان باشد که به نظر بنده یکی از فلسفه‌های ریختن آب پشت سر مسافر همین است.

این تاریخ‌دان درخصوص دیگر فلسفه‌های ریختن آب پشت سر مسافر خاطرنشان‌کرد: در ایلام باستان ایزد شذی یا شاذی نگه‌دارنده‌ افراد پاک و مقدس بود، در زمان ساسانیان هم ایزد بانوی آب‌ها نگهدارنده سپاهیان بوده است.

وی ادامه داد: در روانشناسی یونگ نیز آب مانند مادر مثالی است که به نظر بنده، ایزد بانوی آب ها با مادر -که معمولا در پشت سر مسافر آب می‌ریزند- و مادر مثالی در روانشناسی یونگ هر سه دست به دست هم می‌دهند که این مسافر سالم برگردد چنان‌که در دنیای گذشته سفر به این سادگی‌ها نبوده و بسیار خطرناک بود و به همین دلیل سفر را یک نوع مرگ و زایش محسوب می‌کردند؛ لذا این آب را پشت سر مسافر می‌ریختند به نشانه این‌که این آب نگهدارنده او باشد.

"همه آب‌های خدا آفریده را می ستایم"

این استاد دانشگاه گفت: هرودوت گزارش می دهد که ایرانیان دست و صورت خود را در آب نمی‌شوید به آب بی‌حرمتی و آن را ناپاک نمی‌کند و آگاسیاس هم مانند این را گزارش می‌کند این نشان از حالت تقدس گونه‌ آب در نزد ایرانیان باستان دارد، اگر این تقدس در فرهنگ امروزیِ ما وجود داشت، آلودگی و ناپاکیِ آب‌ها را شاهد نبودیم.

نجم‌الدین گیلانی در خصوص آلودگیِ آب‌ها تصریح کرد: رود سیمره یکی از رودهای غرب کشور است این رود در دنیای باستان به خاطر تفکر تقدس آب چنان تمیز بوده که هخامنشیان آب این رود را در ظرف‌های بزرگی می جوشاندند و آن را با خود به یونان می‌بردند تا از این آب به خاطر سبکی و گوارا بودن آن استفاده کنند ولی این آب‌ها امروز به خاطر عدم رعایت مردم و دستگاه‌های پشم شیشه به گونه ای کثیف و ناپاک شده است که اگر پا در این آب‌ها گذاشته شود احتمال گرفتاری به بیماریِ پیسی بسیار است که این نشان می‌دهد که جایگاه و تقدس آب از بین رفته که اگر این تقدس وجود داشت با توجه به بحث خشکسالی‌ها و بحث مصرف بهینه آب، به خود اجازه نمی‌دادیم که آب را ناعادلانه مصرف کنیم.

وی ادامه داد: نزد آریایی‌ها و قوام پیش از آن ایزدی بوده به نام ایزد شذی یا ایزد آب‌ها که نگهدارنده افراد پاک و بی آلایش بوده است آن‌ها اگر می‌خواستند بدانند که فردی گناهکار است یا بی‌گناه فرد را از روی رودخانه‌ای می‌گذراندند اگر رود آن شخص را با خود می‌برد ناپاک بوده است و اگر نمی‌برد پاک بوده که این موضوع نشان‌دهنده‌ جایگاه تطهیر و پاک‌کنندگی آب است.

این استاد دانشگاه افزود: در چین مشاهده می‌کنیم که ایزد بانوی آب‌ها وجود دارد، در هند آب از جایگاه بالایی برخوردار بوده است برای مثال جشن آبریزگان داشتند که در هنگام بارش باران جشن می‌گرفتند و به رقص و پایکوبی می‌پرداختند.

نجم‌الدین گیلانی در خصوص تقدس آب‌ها در دیگر تمدن‌ها اضافه‌ کرد: تمدن هند در حال حاضر نیز غسل در دریا و رود را دارند در مصر رودهای مقدسی دارند مثل نیل که در جایگاه بالایی در حد خدا قابل پرستش است در بابل و یونان نیز همین طور به خاطر آن خاصیت ذاتی که آب دارد زیرا به آنها غذا می‌دهد ماهی صید می‌کنند اگر آب نبود گرسنه می‌ماندند و باید خشکسالی را پشت سر می‌گذاشتند.

وی در خصوص تقدس آب در تمدن ایران تصریح کرد: دعای مشهور داریوش این است که خداوند سرزمین‌ من را از سه چیز برهان؛ خشکسالی، دروغ و جنگ که این سه، عامل بدبختی زا برای مردمان بوده‌ است در اوستا آب نیز از مرتبه‌ی بالایی برخوردار است به طوری که دو یشت از یشت‌های اوستا به نام آبان‌یشت و تیشتر یشت ایزد آب‌ها هستند، در اوستا آمده است: «همه آب‌های خدا آفریده را می‌ستاییم؛ همه آب‌های روان در روده‌ها را می‌ستاییم».

این استاد دانشگاه درخصوص خاصیت درمانی آب گفت: در اوستا و شاهنامه به خاصیت درمانی اشاره شده است ضمن این‌که در شاهنامه آمده است: یزگرد بزه‌گر خون دماغ است و به او توصیه می‌شود که از چشمه‌ای در خراسان استفاده کند تا درمان شود و این درمان برای یزگرد اتفاق می‌افتد، فردوسی می‌گوید:

وزآن آب لختی برسرنهاد

ز یزدان نیکی دهش کردیاد

زمانی ز بینی نیامدش خون

بخفت و بیاسود و بارهنمون

نجم‌الدین گیلانی در خصوص نام‌جای‌ها اظهار کرد: در نام‌جای‌های جغرافیایی مکان‌هایی وجود دارد که آب در تشکیل و نام گذاریِ محل جغرافیایی نقش داشته است، مانند: هفت چشمه، آب‌دانان و شهرستان‌های بسیاری که شیوه‌ نام گذاری آن‌ها چنین است.

وی درباره‌ اهمیت آب در اسلام افزود: نزدیک به۶۳ آیه‌ قرآن در رابطه با آب است که این جایگاه بلند را نشان می‌دهد در قرآن از آب به عنوان مایه حیات یاد شده است وقتی می‌خواهیم نماز بخوانیم به خاطر پاک شدن وضو می‌گیریم، غسل را برای تطهیر داریم که مجموع این عوامل از جایگاه رفیع آب حکایت دارد.