معرفی انواع ساز کوبه‌ای و ضربی + صدای هر ساز کوبه ای

به گزارش رکنا، ساز کوبه ای را معمولا در اجراها برای نگه داشتن ریتم استفاده می کنند اما این ساز به قدری انعطاف پذیر است که به تنهایی نیز قادر به اجرای تک نوازی های زیبایی است. به طور کلی در طبقه بندی انواع ساز، ساز کوبه ای به سازی گویند که از طریق ضربه، مالش، خط کشیدن و اعمالی مانند این ها به صدا در بیاید. انواع ساز کوبه ای را در ادامه می شناسید.

این مدل ساز به دلیل ساختار و شیوه اجرایی که دارد دارای صدایی بم می باشد که در کنار سازهایی که صدای زیر تری دارند ترکیب بی نظیری خواهد شد. امروزه در تمامی اجراهای سنتی حداقل از یک ساز کوبه ای استفاده می شود و البته در تمامی کشور ها اجراهایی به صورت تک نوازی با یک ساز کوبه ای نیز صورت گرفته است.

انواع سازهای کوبه ای

انواع ساز کوبه ای و ضربی

سازهای کوبه ای از نظر کوک به دو دسته سازهای کوبه ای با کوک معین و سازهای کوبه ای با کوک نامعین تقسیم می شوند.

به طوره کلی به سازهای کوبه ای که قابل کوک کردن باشند و یا نت های مختلفی داشته باشند دارای کوک معین هستند مانند هنگ درام; اما به سازهای کوبه ای که قابلیت کوک شدن ندارند مانند دف، طبل، دایره و … سازهای کوبه ای با کوک نا معین گفته می شود.

از ساز های کوبه ای می توان در سبک های مختلف موسیقی استفاده کرد اما قطعا از ظرافت کار کاسته خواهد شد و لحن صدا به آن زیبایی که ما می خواهیم نخواهد شد. به همین دلیل بهترین کار این است که در هر سبک از ساز مخصوص به خود استفاده شود.

طبقه بندی     

اسامی سازهای کوبه ای

 ساز کوبه ای (با کوک معین و نامعین)  

تنبک، کاخن،طبل، دف، دایره، سنج، زنبورک، طبلا، تومبا، ماراکس، مثلث، دمام، تیمبال، دامارو، قاشقک، تمبورین، درامز، تیمپانی، هنگ‌دارم، داربوکا، زایلوفون، ماریمبا، چایمز و…

در این مقاله ما طبقه بندی را بر اساس ایرانی یا غربی بودن ساز کوبه ای انجام داده ایم.

سازهای کوبه ای ایرانی

تنبک

وقتی در مورد سازهای کوبه ای صحبت می شود اولین سازی که در ذهن همه نقش می بندد تنبک است. یکی از معروف ترین و محبوب ترین در بین ساز های کوبه ای و ضربه ای همین تنبک است. تنبک یک ساز کوبه ای ایرانی با کوک نامعین است.

تنبک برخلاف ساختار ساده ای که دارد قدرت اجرای بسیار بالایی دارد. از این ساز برای نگه داشتن ریتم و همچنین تک نوازی استفاده می شود.

این ساز پوستی را به اسم های تُنبک، تُمبک، دُنبک، تنبوک، دمبک و در بعضی نقاط به اسم ضرب می شناسند. زیرا یکی از مهمترین کارهایی که می توان با این ساز انجام داد نگه داشتن ضرب و ریتم برای سایر ساز ها و به طوری پخته و کامل کردن اجرایی که می شنوید است.

نگه داشتن ضرب و ریتم در اجراها بسیار مهم است زیرا تمامی سازهایی که شما در یک اجرا یا در کنسرت می بینید به وسیله ساز ضربی با هم هماهنگ می شوند. به این صورت که تک تک نوازنده ها باید خود را با آن هماهنگ کنند.

این ساز جامی شکل را معمولا از چوب می سازند جنس چوب به گونه ای است که صدای بم این ساز را تقویت کرده و باعث شفافیت صدای آن می شود. البته مدل چوبی که در ساخت این ساز استفاده می شود تاثیر مستقیمی بر روی جنس صدا و قیمت ساز خواهد داشت.

روی این ساز جامی شکل را با پوست می بندند و تمامی تکنیک ها یا نت ها بر روی همین پوست انجام می شود که در اینجا نیز کیفیت پوست استفاده شده بسیار مهم می باشد.

دَف

دف نیز یک ساز کوبه ای ایرانی با کوک نا معین به حساب می‌آید که مانند تنبک، هم در گروه نوازی مورد استفاده قرار می گیرد و هم به صورت انفرادی می توان با آن نوازندگی کرد. دف را نیز به صورت کوبشی یا ضربه ای، مالشی و خط انداختن و البته تکان دادن به صدا در می‌آورند.

از دف نیز در گروه نوازی برای نگه داشتن ضرب و ریتم استفاده می شود به طوری که سایر ساز ها را با هم هماهنگ می کند. ساز دف از دوره‌ی پیش از اسلام رواج پیدا کرد و بیشتر در موسیقی کُردی استفاده می شد به طوری که امروزه در موسیقی کردی نیز دیده می شود و استفاده فراوان دارد.

از این ساز بیشتر در قاره آسیا استفاده می شود اما در برخی کشور ها نیز به نسبت سبک موسیقی و حال و هوای آن کشور از این ساز استفاده می کنند. ساز دف از یک تخته چوب که به حالت گِرد درآمده (که به آن کمانه دف می گویند) ساخته شده و با لایه ای از جنس پوست و در برخی مدل ها از جنس پلاستیک روی یک قسمت آن پوشیده می شود.

داخل دف نیز زنجیر هایی به دیواره ی چوبی دف نصب شده است و در هنگام نوازندگی با حرکت دادن و تکان دادن ساز صدای زیبایی تولید می شود.

ساز های کوبه ای غربی

هنگ درام

هنگ درام یک ساز کوبه ای غربی می باشد که این روزها محبوبیت بسیار زیادی به دست آورده. هنگ درام در دسته سازهای کوبه ای با کوک معین می باشد. این ساز اولین بار در کشور سوئیس طراحی و ساخته شد. ساز هنگ درام از دو قسمت تشکیل شده که به صورت نیم دایره ای می باشد و روی هم قرار می گیرند.

قسمت بالایی هنگ درام که نت های موسیقی یا همان فرورفتگی ها بر روی آن قرار دارند، دینگ ساید نام دارد. این قسمت باید همیشه به سمت بالا باشد. قسمت پایینی که دقیقا زیر دینگ ساید قرار می گیرد نیز گو ساید نام دارد.

هنگ درام نیز مانند تنبک و دف به کمک انگشتان دست به صدا در می آید. شدت برخورد انگشتان دست و یا اینکه از چه تعداد انگشت برای ضربه زدن به نت ها استفاده کنیم تاثیرات بسیار زیادی بر روی جنس و لحن صدای تولید شده دارد.

درام

درام، درامز یا درام ست نام سازی است که از چند طبل و سنج در اندازه ها وطراحی های متفاوت ساخته شده است. این ساز در واقع یک ساز کوبه ای محسوب می شود که با کمک مضراب ها و پدال هایی به صدا در می آید. درام در گروه نوازی، ارکستر و یا سمفونی ها نقش بسزایی دارد.

یکی از مهم ترین نقش های این ساز نگه داشتن ریتم و هماهنگ کردن تمام سازها با یکدیگر می باشد. استفاده از صداهایی ترکیبی و ملودیک در کنار نگه داری ریتم باعث شده این ساز به یک ساز کوبه ای کامل تبدیل شود.

هماهنگی و استفاده همزمان از دو دست و پاها برای نوازندگی با درام مهارتی است که به مرور و با تمرین منظم و پشتکار به وجود می‌آید. از این ساز برای موسیقی نظامی نیز بسیار استفاده می شود و در بسیاری از مراسمات نظامی حضور دارد.

بلز

ساز بلز از تیغه هایی فلزی با سایز های متفاوت تشکیل شده است. این تفاوت در سایزها باعث ایجاد فرکانس های مختلفی از صدا می شود. با کوبیدن مضراب (دسته های بلز) بر روی این فلزات صدا تولید صدا می شود. ساز بلز انتخاب مناسبی برای آشنایی کودکان با موسیقی می باشد اگر کودک شما به موسیقی علاقه دارد همین امروز می توانید اقدام به خرید ساز بلز کنید.

کالیمبا

کالیمبا یک ساز تکامل یافته در طول تاریخ آفریقا است. این ساز در دو نوع تخت و جعبه ای طراحی شده است. یادگیری کالیمبا  آسان بوده و به راحتی می توانید بیشتر موسیقی ها را با آن اجرا کنید. یکی از مزایای اصلی کالیمبا قابل حمل بودن آن است. با خرید کالیمبا می توانید در هر جا و مکان ساز خود را به همراه داشته باشید و موسیقی دلخواه تان را اجرا کنید.

کاخن

کاخن یا کاخون نیز یک مدل از سازهای کوبه ای است. اسم این ساز در زبان اسپانیایی به معنی صندوق یا جعبه می باشد. جعبه ای که به یک ساز با صدایی زیبا تبدیل شده. نحوه اجرا با این ساز به این صورت است که نوازنده بر روی آن می نشیندو با کف هر دو دست و انگشتان به قسمت جلویی کاخن ضربه میزند یا حرکاتی مانند مالش و خط کشیدن انجام می دهد.

همانطور که گفتیم کاخن از یک جعبه توخالی تهیه شده اما چند نکته باعث می شود که صدای دلچسبی داشته باشد. این جعبه دارای 6 وجه می باشد. که وجه جلویی یعنی صفحه ای که نوازنده با دستان خود به آن ضربه می زند از سایر صفحه ها نازک تر ساخته شده است.

در پشت کاخن حفره ای وجود دارد برای خروج صدا و قوی تر شدن صدای ساز. در داخل کاخن دقیقا پشت صفحه جلویی سیم های فلزی با قابلیت تنظیم قرار گرفته اند. کاربرد این سیم ها یا فنر های فلزی به این گونه است که صدای کاخن را نزدیک به صدای درام میکند.

در برخی مدل های کاخن از سیم های گیتار در پشت صفحه استفاده میکنند و برخی دیگر از فنر های فلزی. هر یک از اینها تاثیر متفاوتی بر روی جنس صدای کاخن دارد.

جمع بندی

ساز کوبه ای با ضربه زدن یا خراشیدن توسط کوبنده به صدا در می آید. تصور بر این است این خانواده بعد از صدای انسان قدیمی ترین ساز است. سازهای کوبه ای مانند: تنبک، دف، هنگ درام، بلز

منبع: نواکده / پژمان محمدی