نکته دستوری: بیندیش یا بیاندیش؟ کدام درست است؟

به گزارش رکنا، محمدهادی محمدی در مجموعه یادداشت‌هایی با موضوع املای صحیح واژگان و افعال تاریخی مانند «بیفکند یا بیافکند»، «بیندیش یا بیاندیش» و «بینداخت یا بیانداخت» نظریات خود را ارائه کرده است. یکی از مقالات وی به بررسی اصطلاح «بیندیش یا بیاندیش» اختصاص دارد که در سایت آموزک، وابسته به موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان ، منتشر شده و اکنون بازنشر می‌شود:

دستور و املای تاریخی از منظر زبان‌شناسان

محمدی در این مقاله، به قاعده‌ای اشاره می‌کند که می‌گوید: «در صورتی که بای زینت، نون نفی یا میم نهی به ابتدای افعالی که با الف مفتوح یا مضموم آغاز می‌شوند اضافه شود، الف در نوشتار حذف و به "ی" تبدیل می‌شود.» این قاعده، گرچه به‌ویژه در بین ادیبان و نویسندگان مطرح بوده، اما همواره موضوع چالش‌برانگیزی در میان مردم، نوسوادان و حتی جامعه علمی آموزشی بوده است. یکی از مشکلات بزرگ خط فارسی، شکاف میان نحوه گفتار طبیعی و نوشتار رسمی این زبان است که باعث سردرگمی برای زبان‌آموزان می‌شود. این مقاله تأملی بر لهجه‌ها و سبک‌های نوشتاری واژگان مشابه دارد.

موضع اقتدار در برابر زبان نوشتاری

محمدی در این مورد می‌گوید: زبان گفتاری همیشه جاری و زنده است و مانند رودخانه‌ای با گذر زمان تغییر می‌کند. در مقابل، زبان نوشتاری حالتی ثابت و فسیلی دارد. به عنوان نمونه، در دوران باستان واژه «هم - دیسئا» در ایران به معنای اندیشیدن استفاده می‌شده اما امروز در زبان فارسی معیار به صورت «اندیشیدن» درآمده است. در مورد واژه «بیاندیش»، املای تاریخی تأکید می‌کند که باید به صورت «بیندیش» نوشته شود و این دیدگاه باعث شده برخی افراد تصور کنند نوشتن «بیاندیش» نادرست است. آنان استدلال می‌کنند که ارجاع به قواعد تاریخی دلیل کافی برای درست بودن «بیندیش» است.

این دستور تاریخی در نهایت بیان می‌کند که هرگاه پیشوندهای «بـ»، «ن» یا «ه» به افعال مصدری منتهی به همزه متصل شوند، «الف» به «ی» تغییر می‌کند. این موضوع باعث سردرگمی‌هایی در سوادآموزی، به‌ویژه در زبان‌آموزی کودکان شده است.

اختلاف میان فارسی معیار و لهجه‌های محلی

از دیدگاه محمدی، مشکلات زبان نوشتاری فارسی بسیار مشابه چالش‌هایی است که سایر زبان‌های کهن نیز با آن‌ها مواجه‌اند. گسست میان نوشتار و گفتار ناشی از تغییرات تاریخی آوایی زبان است. به عنوان نمونه، واژه‌های مثل «بیافتد» یا «بیاندازد» به شکل‌های متفاوتی نوشته و تلفظ می‌شوند. این اختلاف مخصوصاً در مناطق مختلف ایران با لهجه‌ها و گویش‌های گوناگون به وضوح قابل مشاهده است.

نگاه جهانی به اصلاح املای نوشتاری

برخلاف تصور عمومی، مشکلات املایی منحصر به خط فارسی نیستند. بسیاری از زبان‌های دیگر نیز با مسائلی مشابه مواجه‌اند. به عنوان مثال، قواعد خط و املا در زبان انگلیسی یکی از پیچیده‌ترین سیستم‌های نوشتاری در جهان است. واژه‌های نظیر «through»، «though» و «tough» نمونه‌هایی از این آشفتگی هستند. اصلاح چنین مشکلاتی در خط و زبان انگلیسی از قرون گذشته آغاز شده، اما هنوز به موفقیت کامل دست نیافته است. بر همین مبنا، تلاش‌هایی برای بهبود سیستم املایی زبان فارسی نیز می‌تواند صورت گیرد.

ساختار خط فارسی و چالش‌های آن

یکی از مشکلات اصلی خط فارسی، دلبستگی سنتی به پیوستگی حروف و واژگان است که اغلب خوانایی را دشوار می‌کند. مثلاً حذف عمود یا تیرک‌های موجود در واژه‌ها باعث خطا در نوشتن یا سردرگمی زبان‌آموزان می‌شود. محمدی معتقد است که چنین چالش‌هایی تنها با اصلاحات دقیق و ظریف قابل حل است. به عنوان نمونه، در اشعاری از سعدی شکل نوشتاری «بیاندیش» به کار رفته است و این نشان‌دهنده وجود تاریخی این نوع نوشتار است.

اهمیت تطبیق نوشتار با گفتار

یکی دیگر از موضوعات مورد بحث، تلفظ صحیح واژگان است. برای مثال، در برخی مناطق ایران «بیندیش» به صورت «بیاندیش» تلفظ می‌شود که مشابهت بیشتری با گفتار طبیعی دارد. این تفاوت‌ها نشان می‌دهد که اصلاح خط فارسی باید به‌گونه‌ای باشد که با گفتار روزمره همخوانی بیشتری داشته باشد. حتی در نوشته‌ها و اشعار گذشتگان نیز نمونه‌هایی از استفاده از «بیاندیش» دیده می‌شود.

جمع‌بندی

در نهایت، برای حل این مسأله محمدهادی محمدی پیشنهاد می‌دهد که هر دو شکل نوشتاری (بیاندیش و بیندیش) به رسمیت شناخته شوند، زیرا «بیاندیش» از نگاه آوایی امروزی صحیح‌تر است و با نوشتار و گفتار مدرن فارسی همخوانی بیشتری دارد.