نقش های زن ضعیف در فیلم های ایرانی / قربانی تجاوز، عشق اشتباه، بی غیرتی و خیانت و ...

به گزارش رکنا، جشنواره فجر یک جشنواره سینمایی ایرانی است که از سال 1361 در تهران برگزار می‌شود. تا به امروز 41 دوره از این مراسم برگزار شده که آخرین آن در بهمن 1401 برگزار شد. چهل و یکمین جشنواره فجر ، با تفاوت های فاحشی در مقایسه با جشنواره های پیشین برگزار شد و حواشی ای که کم نظیرتر از قبل این روز ها در جشنواره به چشم می خورد مسئله ای بوده که توجه بسیاری از مخاطبان را معطوف خود کرد.

نقش زن یکی از موضوعاتی است که اخیرا نیز در جامعه پررنگ تر شده و خبرنگار فرهنگ و هنر رکنا در گفت و گو با کبری غروی، منتقد سینما نقش پررنگ و گاه کمرنگ زنان در فیلم های این جشنواره بین المللیکه اخیرا نیز بسیار پر بحث بوده است را تحلیل کرد.

غروی منتقد سینما در خصوص روند جشنواره و میزان رضایتش گفت: تا حدودی! چرا می گویم تا حدودی چون اولین ذهنیت یک فرد در همان لحظۀ اول که با کسی روبه رو می شود بسته می شود. زمانی که برای دیدن اولین فیلم جشنواره می خواستم وارد سالن شوم و کارتم را زدم. مسئول دم در گفت شما نمی توانید داخل شوید و اگر سالن جای خالی داشت می توانید داخل شوید.

سانس اول برگزار شد و من گفتم شاید به دلیل اینکه دبیر جشنواره در آن سالن می خواسته سخنرانی کند شرایط برای من اینگونه بوده است ولی در سانس دوم هم وقتی کارت زدم من را نگه داشت تا از همکارش بپرسد که اولویت ورود دارم یا نه.

غروی در خصوص رضایت خود از فیلم های جشنواره عنوان کرد: هیچ فیلمی ما منتقدان را به طور کامل راضی نمی کند. من همیشه دوست دارم روزی برسد که یک فیلم خیلی خوب ببینم. بیشتر فیلم های جشنواره از جنس فیلم هایی هستند که در پلتفرم ها هم می شود دید با ساختارهای تلویزیونی ولی نام فیلم سینمایی را یدک می کشند. حتی من بررسی کردم یکی از فیلم های جشنواره مجوز ویدیویی داشته که در تاریخ 27 شهریور امسال هم مجوز نمایش خود را گرفته است.

رنگ و بوی تبعیض جنسیتی در فیلم های جشنواره فجر

من همه فیلم های جشنواره و از بخش بین الملل هم فیلم شهرخاموش را دیدم و باید بگویم به دقت هم دیدم و حتی نکته برداری می کردم که مبادا نقدی انجام دهم که نادرست باشد و کسی را برنجاند. تمام تلاش من و سایر همکارانی که به عنوان منتقد فعالیت دارند برای بهتر کردن شرایط فیلمسازی و ساختن آثار فاخر در این مرز و بوم است.

من از نظر محتوایی روی مباحث تبعیض در فیلم حساسیت بیشتری نشان می دهم مثل تبعیض نژادی، جنسی و ... شاید یک منتقد دیگر روی چیزهای دیگری حساس باشد. در بخش فنی هم سعی می کنم همه جانبه بررسی کنم از تصویر گرفته تا بازی های بازیگران. شاید یک فیلم یک قسمتش ضعیف باشد ولی در بخش دیگری قوی باشد. هر فیلم را با خودش و فیلمنامه و شرایطش می سنجم نه با رقبایش.

منتقد سینما در خصوص تبعیض جنسیتی و نژادی در فیلم های جشنواره بیان کرد: تبعیض های خیلی پررنگ نبود، ابتدای کار یک توضیح بدهم که من مبحث فیمینیست را قبول ندارم. نه برتری زنان به مردان و نه برتری مردان به زنان هیچکدام عاقلانه و انسانی نیست و هر کدام را طبق روانشناسی و شخصیت جنش خودشان باید سنجید.

در فیلم (استاد) ما زنی را داریم که یک ساعت در خانۀ یک مرد غریبه وراجی می کند ولی زمانی که همان مرد را به تجاوز متهم می کند از پشتیبانی نامزدش برخوردار می شود و در تمام فیلم از دید مخاطب استاد بد ولی زن خوب است. چه خوبی ای؟ چرا باید یک زن در جایی باشد که می تواند نفر سوم شیطان باشد.

آن هم با اختیار و با پای خود رفته باشد و بعد در انتها یک موسیقی ایرانی که از اتومبیل پخش می شود کل ساختار عرفی جامعه را بر هم می زند که در تضاد با موسیقی غربی استاد در خانه ای با ساختار سنتی است. چرا باید مخاطب با این زن یا با این استاد همزادپنداری کند؟ چه ویژگی خوبی دارند جز وراجی؟ نمایشی از یک زن پررو و مظلوم نما در فیلم استاد دیده می شود.

یا فیلم (جنگل پرتقال) یک زن را به تصویر می کشد که عمرش را به خاطر یک اتفاق آن هم در دوران حساس جوانی که ممکن است برای هر کسی بیفتد، هدر داده و خود را به بیماری می زند تا دیگران این اتفاق را به رویش نیاورند نمایشی از ضعیف بودن یک زن در جامعه که به جای دفاع از خود در برابر اتفاق پیش آمده سکوت می کند که هیچ، همچنان عاشق همان کسی است که باعث آزارش شده است.

در فیلم (آه سرد) هم از زنی خائن اسم برده می شود و توجیه قتلش عمل خلافی است که صحت آن در فیلم معلوم نمی شود ولی مخاطب مجبور است بپذیرد که زن عادلانه کشته شده است. در فیلم (شهر خاموش) هم زنی خائن و بدنام به قتل محکوم شده و باز هم به کارش ادامه می دهد ولی بزور می خواهند به مخاطب بگویند که حق دارد.

در (چرا گریه نمی کنی؟) یک زن بی فکر می بینیم که شوهرش را رها کرده و با دیدن شوهرش و زن صیغه ای اش غیرتی نمی شود که هیچ با آن دختر دوست هم می شود و هردوی آن ها نمونۀ یک زن بی بندوبار و بی فکر و بدون قدرت مدیریت خانواده را به تصویر می کشند. عمۀ این مرد در فیلم با ظاهر متناقضش از فعالان هیئت است و یک جاهایی او را به جامعۀ روحانیت نیز تشبیه می کنند.

در فیلم (بعد از رفتن) زنی اموال شوهرش را بالا کشیده به دبی رفته و مشغول کار شده است ولی شوهرش همچنان خواهان اوست. در فیلم (روایت ناتمام سیما) یک زن با مردی دچار مشکل می شود و هرگز نمی فهمیم مشکل از مرد بوده یا از زن ولی تمام کاسه کوزه ها سر زن می شکند و یک زن دیگر هم داریم که برای یک نمره آبروریزی می کند و بی پرواست. در (یادگار جنوب) یک زن زیبا با گذشته ای نادرست را به نمایش گذاشته اند و همچنین زنی دیگر که سردستۀ قاچاقچیان است. وجه مشترک همه شان تجاوز یا خلاف است که بار معنایی بسیار منفی ای دارد. متأسفانه زن یکی از عناصر جذب مخاطب برای این دست فیلم ها شده است.

زن ، عنصر جذب مخاطب در فیلم ؟

غروی در پاسخ به پرسش "فیلم های جشنوارۀ فجر به زن به چشم یک عنصر برای جذب مخاطب نگاه کرده اند؟" گفت : نه خوشبختانه. ما فیلم (شماره ده) را داشتیم که برای جذابیت نیاز به استفادۀ محوری از این عنصر نداشت و بیشتر فیلم در اختیار مردان بود ولی فیلم خوبی هم هست. من قویاً می گویم که تنها فیلم های دفاع مقدسی زن را تخریب نکرده اند و به خوبی از آنها و نقششان در فیلم استفاده کرده اند.

زن در این فیلم ها مثل (متروپل) عاقل است، بالغ است و هم دوست است و هم همکار. زن در سینما متروپل عالی است. در (غریب) زن جسور است شجاع است و از حقش نمی گذرد. در (هایپاور) خانواده دوست و با اخلاق است. در(اتاقک گلی) انسان دوست است. هم عاشق است و هم معشوق است، در کل مهربان است. زن در (سرهنگ ثریا) قوی است و مثل یک رهبر و یک مادر عمل می کند. کلاً فیلم های دفاع مقدسی این دوره از جشنواره در بازنمایی نقش زن موفق عمل کرده اند و قابل تحسین هستند. البته بعضی فیلم های غیر دفاع مقدسی مثل (هفت بهارنارنج) و (وابل) هم به زن بد نپرداخته بودند ولی چیزی برای ارائۀ چندان در این زمینه نداشتند که بتواند برای دختران سرزمینمان مفید باشد.

جنبش می تو

او در پایان در خصوص مبحث جنبش می تو عنوان کرد: اصولاً وصل کردن فیلم هایی که حتی در ساده ترین حالت، ارزش یک زن را با چند دیالوگ آبکی زیر سوال برده اند به جنبش های جدید و روی بورس نظیر جنبش می تو، تنها برای تبلیغات و جذب مخاطب است اما نمی دانند مخاطب اگر درست جذب شود با خودش کلی مشتری می آورد و اگر درست جذب نشود از مشتری خبری نیست.

به خصوص در کشور ما که تبلیغات زبانی و فیس تو فیس هنوز هم از مهمترین ابزارهای تبلیغاتی هستند. به هر حال مخاطبان سینما هم تقسیم بندی دارند. جوان هستند، پیرند، زن یا مرد هستند ولی یک چیز مشترک دارند و آن اینکه همه خانواده دارند، خواهر دارند و برادر دارند، پدر دارند و مادر هم دارند پس فیلمی بسازیم که همه در کنار هم از دیدنش لذت ببرند.