خطر شیوع بیماری فصلی فاسیولا در گیلان

به گزارش رکنا ، بیشتر اطلاعات درباره فاسیولا، براساس یافته‌های فاسیولا هپاتیکا به‌دست آمده است؛ با این حال تصور می‌شود همان نمای بالینی و قاعده برای فاسیولا ژیگانتیکا نیز صادق است.

فاسیولا در بدن انسان تکثیر نمی‌شود، بنابراین بار بیماری در جامعه به میزان ورود پاتوژن به بدن انسان بستگی دارد و این امر به‌طور بالقوه می‌تواند عامل عفونت مجدد فرد باشد. اندازه بزرگ انگل نیز می‌تواند مشکل‌آفرین شود؛ به‌عنوان مثال، در هنگامی که لارو انگل با مهاجرت به ‌داخل کبد در مرحله مزمن بیماری، سبب انسداد مجاری صفراوی می‌شود، امکان آسیب بافتی و افزایش درد شکمی وجود دارد.

نشانه های غیر اختصاصی فاسیولا

هر دو مرحله حاد و مزمن بیماری می‌تواند با یا بدون علامت باشند. تظاهرات غیراختصاصی هر دو مرحله شامل موارد زیر است:

- تب که می‌تواند متناوب باشد

- کسالت

- درد شکم در ربع فوقانی سمت راست شکم یا در ناحیه اپی‌گاستر، یا منتشر و شاید ژنرالیزه

- سایر علایم شکمی شامل بی‌اشتهایی، تهوع، استفراغ، اسهال، تغییر در تحرک روده و کاهش وزن) و نشانه‌هایی مانند بزرگی کبد و یرقان

- ائوزینوفیلی که طی فاز حاد نسبت به مرحله مزمن واضح‌تر و کمتر متغیر است.

- کم‌خونی به‌ویژه در کودکان

- افزایش آنزیم‌های کبدی (تست‌های آزمایشگاهی ممکن است حاکی از انسداد صفراوی باشد).

مرحله حاد بیماری

مرحله حاد بیماری مرحله‌ای ا‌ست که به آن مرحله مهاجرتی، تهاجمی، کبدی، پارانشیمی، یا فاز لاروی گفته می‌شود. در این مرحله که تقریباً ۳ تا ۴ ماه طول می‌کشد، انگل‌های لاروی نابالغ از طریق دیواره روده، حفره صفاقی، کپسول و بافت کبدی در نهایت به مجاری صفراوی مهاجرت می‌کنند. مرحله حاد با بالغ شدن لارو‌ها در مجاری صفراوی پایان می‌یابد.

مهاجرت لارو به‌ویژه از طریق کبد، می‌تواند منجر به تخریب بافتی، التهاب و واکنش توکسیک عمومی یا موضعی، یا خونریزی داخلی شود.

افزون بر علایم غیراختصاصی برشمرده در بالا، علایمی چون کهیر، سرفه و تنگی‌نفس می‌تواند در این مرحله بروز کند.

بیماری شدید در این مرحله شایع نیست؛ اگرچه در برخی از کودکان درد شدید شکمی ممکن است بروز کند.

مرحله مزمن بیماری

این مرحله از بیماری به نام مرحله صفراوی یا بالغ هم نامیده می‌شود.

در این مرحله لاروهای نابالغ به مجاری صفراوی رسیده، بالغ شده و تولید تخم را شروع کرده‌اند. تخم‌ها از طریق مجاری صفراوی به روده منتقل و در مدفوع ظاهر می‌شوند. در این مرحله بیمار شاید ماه‌ها و یا سال‌ها و در مواردی برای همیشه بدون علامت باقی بماند و تنها یافته آزمایشی در آزمایش‌های روتین، ائوزینوفیلی محیطی باشد که معمولاً نسبت به مرحله حاد، شدت کمتری دارد.

برخی از متخصصان بین «مرحله نهفته بدون علامت» و «مرحله پرسروصدای انسدادی» که فقط تعدای از بیماران تجربه می‌کنند، تمایز قایل می‌شوند.

علایم، در صورت وجود، شاید مانند مرحله حاد بروز کنند یا خود را به‌شکل موضعی نشان دهند؛ مثلاً با تظاهرات مرتبط با کلانژیت و انسداد مجاری صفراوی (که می‌تواند متناوب باشد)، کوله‌سیستیت و سنگ کیسه صفرا یا پانکراتیت. فیبروز کبدی نیز ممکن است رخ دهد.

بر اساس اطلاعات محدود موجود، طول عمر انگل‌های بالغ در بدن انسان ممکن است ۵ تا ۱۰ سال یا حتی طولانی‌تر باشد.

درگیری در نقاط غیرمعمول

فاسیولا معمولا به‌سوی کبد و مجاری صفراوی می‌رود ولی گاهی به نقاط غیرمعمول چون پانکراس، ریه‌ها، بافت زیرجلدی، دستگاه ادراری تناسلی، چشم‌ها، یا مغز نیز مهاجرت می‌کند.

تشخیص

به‌دلیل علایم غیراختصاصی و ناکافی بودن ابزارهای انگل‌شناسی برای تشخیص، باید به‌درجات بالایی از شم و ظن بالینی متکی بود.

بیشترین روش تشخیصی مورد استفاده، یافتن تخم فاسیولا زیر میکروسکوپ نوری در نمونه مدفوع، صفرا یا مایع آسپیره شده از دئودنوم است. البته تولید تخم به‌طور معمول تا ۳ تا ۴ ماه پس از آلودگی شروع نمی‌شود، در حالی ‌که آنتی‌بادی علیه انگل شاید ۲ تا ۴ هفته پس از آلودگی قابل سنجش باشد.

حتی در مرحله مزمن عفونت، ممکن است بیش از یک نمونه مدفوع برای یافتن انگل (به‌ویژه در بیماران با عفونت سبک) مورد نیاز باشد.

نکته قابل توجه تمایز تخم‌های فاسیولا از تخم‌های Fasciolopsis buski است که این امر دارای پیامدهای درمانی است، چون Fasciolopsis buski به درمان با پرازیکوانتل پاسخ می‌دهد اما این دارو در درمان فاسیولا بی‌تاثیر است.

وجود تخم فاسیولا در مدفوع پس از خوردن کبد آلوده (حاوی تخم‌های غیرآلوده) شبه‌فاسیولا (False fascioliasis) خوانده می‌شود. به‌منظور اجتناب از اشتباه در تشخیص، می‌توان آزمایش بیمار را پس از چند روز خوردن رژیم غذایی فاقد کبد تکرار کرد. افزون بر آن، انجام تست‌های سرولوژیک ممکن است در رد عفونت مفید باشد.

تست‌های سرولوژیک در موارد زیر می‌توانند کمک کنند:

- در مرحله حاد عفونت پیش از شروع تولید تخم

- در مرحله مزمن در مواردی که تولید تخم کم یا پراکنده است.

- در موارد درگیری نقاط غیرمعمول که تخم‌ها در مدفوع یافت نمی‌شوند.

- سایر آزمایش‌ها می‌توانند شواهد پشتیبانی کننده از تشخیص (مثل ائوزینوفیلی) را ایجاد کنند و یا نقش تایید کننده انگل‌شناسی داشته باشند (مثلاً دیده شدن انگل در نمای تصویربرداری و یا آسیب‌شناسی بافتی).

درمان

داروی انتخابی عفونت فاسیولا یک ترکیب بنزیمیدازولی به نام تری‌کلابندازول (Triclabendazole) است که بر انگل‌های نابالغ و بالغ فاسیولا موثر است. FDA آمریکا در سال ۲۰۱۹ این دارو را برای درمان عفونت فاسیولا در بیماران با سن بالای ۶ سال تایید کرد. این دارو خوراکی است و برای جذب بهتر، همراه غذا تجویز می‌شود. بر اساس اعلام FDA، دوز تجویز دارو به‌صورت هر ۱۲ ساعت، ۱۰ میلی‌گرم به‌ازای هر کیلوگرم از وزن بدن تعیین شده است.

مواردی از مقاومت به این دارو در حیوانات و همچنین انسان گزارش شده است.

بر اساس برخی داده‌های محدود، نیتازوکسانید (Nitazoxanide) ممکن است در برخی بیماران موثر باشد. این دارو خوراکی است و در بزرگسالان به‌همراه غذا با دوز ۵۰۰ میلی‌گرم، دو بار در روز، به‌مدت ۷ روز تجویز می‌شود.

پرازیکوانتل (Praziquantel) که در برابر اکثر ترماتودها موثر است، به‌طور معمول بر فاسیولا تاثیری ندارد و توصیه نمی‌شود.

در برخی بیماران دچار انسداد مجاری صفراوی، ممکن است خروج انگل‌های بالغ (مثلاً با ERCP) لازم باشد.برای ورود به کانال تلگرام ما کلیک کنید.

ترجمه: دکتر مهران قسمتی‌زاده، رییس سازمان نظام پزشکی لاهیجان-سیاهکل