قرص تئوفیلین برای چیست؟

به گزارش رکنا، قرص تئوفیلین یک داروی برونکودیلاتور (گشادکننده‌ی مجاری هوایی) است که در درمان بیماری‌های مزمن ریوی مانند آسم ، برونشیت مزمن و بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) تجویز می‌شود. این دارو با باز کردن راه‌های هوایی و کاهش التهاب، باعث بهبود تنفس و کاهش علائم تنفسی می‌شود.

مکانیسم اثر تئوفیلین

تئوفیلین یک برونکودیلاتور (گشادکننده‌ی برونش) است که به گروه مشتقات متیل‌گزانتین تعلق دارد. این دارو با چند مکانیسم مختلف در بدن اثر می‌گذارد که باعث بهبود عملکرد تنفسی و کاهش التهاب در راه‌های هوایی می‌شود.

۱. مهار آنزیم فسفودی‌استراز (PDE) و افزایش cAMP

مهم‌ترین مکانیسم تئوفیلین، مهار آنزیم فسفودی‌استراز (PDE) در سلول‌های عضلات صاف مجاری هوایی است.

این آنزیم مسئول تجزیه‌ی آدنوزین مونوفسفات حلقوی (cAMP) است.

با مهار PDE، میزان cAMP در سلول‌ها افزایش می‌یابد و این باعث شل شدن عضلات صاف برونش‌ها و گشاد شدن مجاری تنفسی می‌شود.

۲. مهار گیرنده‌های آدنوزین

آدنوزین یک ماده‌ی طبیعی در بدن است که باعث تنگ شدن برونش‌ها و افزایش التهاب می‌شود.

تئوفیلین با مسدود کردن گیرنده‌های آدنوزین (A1 و A2)، اثرات انقباضی و التهابی آدنوزین را کاهش می‌دهد و در نتیجه باعث کاهش اسپاسم مجاری هوایی می‌شود.

۳. اثر ضدالتهابی و کاهش ترشح سایتوکاین‌ها

تئوفیلین می‌تواند تولید و آزاد شدن سایتوکاین‌های التهابی (مانند IL-4 و IL-13) را کاهش دهد.

این عمل باعث کاهش التهاب و کاهش واکنش‌های آلرژیک در مجاری هوایی می‌شود که در بیماران مبتلا به آسم و COPD مفید است.

۴. تحریک مرکز تنفسی در مغز (مدولای مغزی)

این دارو باعث تحریک مرکز تنفسی در بصل‌النخاع (مدولا) می‌شود که در نتیجه ریتم تنفسی افزایش پیدا می‌کند.

این اثر به‌ویژه در نوزادان نارس که مشکل آپنه‌ی نوزادی دارند، کاربرد دارد.

۵. افزایش قدرت انقباضی عضلات تنفسی (دیافراگم)

تئوفیلین باعث افزایش قدرت انقباض عضلات دیافراگم می‌شود.

این اثر در بیماران مبتلا به بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) بسیار مهم است، زیرا این افراد اغلب دچار ضعف عضلات تنفسی هستند.

۶. افزایش تخلیه مایعات و کاهش تجمع مخاط در راه‌های هوایی

با افزایش فعالیت سلول‌های مژک‌دار مجاری هوایی، تئوفیلین به تخلیه‌ی بهتر مخاط کمک می‌کند.

این اثر باعث کاهش گرفتگی مجاری هوایی و بهبود عملکرد ریه می‌شود.

موارد مصرف تئوفیلین

آسم: این دارو برای کنترل طولانی‌مدت آسم و پیشگیری از حملات آسمی استفاده می‌شود. تئوفیلین با گشاد کردن مجاری هوایی، باعث کاهش علائم مانند خس‌خس سینه و تنگی نفس می‌شود.

بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD): در بیماران مبتلا به برونشیت مزمن و آمفیزم، تئوفیلین به کاهش التهاب، بهبود تبادل هوا در ریه‌ها و افزایش قدرت عضلات تنفسی کمک می‌کند.

برونشیت مزمن: در مواردی که التهاب مزمن در راه‌های هوایی باعث ایجاد سرفه‌های طولانی و مشکلات تنفسی شده است، تئوفیلین به باز شدن راه‌های هوایی و کاهش التهاب کمک می‌کند.

آپنه نوزادان نارس: این دارو گاهی برای تحریک مرکز تنفس در مغز نوزادان نارس استفاده می‌شود تا از بروز آپنه (توقف تنفس) جلوگیری کند.

ضعف عضلات دیافراگم در بیماران ریوی: تئوفیلین می‌تواند قدرت انقباضی عضلات دیافراگم را افزایش دهد و در نتیجه، عملکرد تنفسی را در بیمارانی که ضعف عضلانی دارند، بهبود ببخشد.

انسداد راه‌های هوایی ناشی از ترشحات زیاد: این دارو با افزایش فعالیت سلول‌های مژک‌دار مجاری هوایی، به تخلیه بهتر مخاط از ریه‌ها کمک می‌کند و از تجمع ترشحات جلوگیری می‌کند.

نحوه مصرف و دوز تئوفیلین

۱. نحوه مصرف:

بهتر است قرص یا کپسول تئوفیلین را با یک لیوان آب و بعد از غذا مصرف کنی تا از تحریک معده جلوگیری شود.

اگر به شکل شربت تجویز شده باشد، باید مقدار دقیق آن را با سرنگ یا قاشق مدرج اندازه‌گیری کرد.

از جویدن یا خرد کردن قرص‌های آهسته‌رهش (طولانی‌اثر) خودداری کن، زیرا این کار باعث آزاد شدن ناگهانی دارو و افزایش خطر عوارض می‌شود.

دوز دارو باید طبق تجویز پزشک باشد و خودسرانه نباید مقدار آن را کم یا زیاد کرد.

۲. دوز معمول تئوفیلین:

دوز تئوفیلین بسته به سن، وزن بدن، شرایط بیمار و سطح خونی دارو تنظیم می‌شود.

در برخی موارد، پزشک سطح خونی تئوفیلین را اندازه‌گیری می‌کند تا مطمئن شود مقدار دارو در محدوده‌ی درمانی باقی می‌ماند.

۳. اگر یک دوز را فراموش کردی:

اگر زمان زیادی از نوبت قبلی نگذشته است، سریع مصرف کن.

اگر به نوبت بعدی نزدیک هستی، دوز فراموش‌شده را نادیده بگیر و دوز بعدی را طبق برنامه مصرف کن.

دوز را دو برابر نکن! چون ممکن است باعث مسمومیت و عوارض شدید شود.

۴. قطع مصرف تئوفیلین:

قطع ناگهانی دارو ممکن است علائم بیماری را تشدید کند، به‌خصوص در افراد مبتلا به آسم یا COPD.

اگر نیاز به قطع دارو باشد، پزشک معمولاً دوز را به‌تدریج کاهش می‌دهد.

عوارض جانبی تئوفیلین

تئوفیلین ممکن است در برخی افراد عوارضی ایجاد کند که شدت آن‌ها به دوز مصرفی، وضعیت سلامتی فرد و سطح خونی دارو بستگی دارد.

۱. عوارض شایع (خفیف تا متوسط):

این عوارض معمولاً با تنظیم دوز یا عادت کردن بدن کاهش می‌یابند:

تهوع و استفراغ

سوزش سر دل (ریفلاکس معده)

سردرد

بی‌خوابی و تحریک‌پذیری

لرزش دست‌ها (ترمور)

افزایش ضربان قلب (تاکی‌کاردی خفیف)

تعریق زیاد

۲. عوارض جدی (در دوزهای بالا یا مصرف طولانی‌مدت):

در صورت مشاهده‌ی این عوارض، باید فوراً به پزشک مراجعه کنی:

افزایش شدید ضربان قلب (آریتمی قلبی)

افت یا افزایش ناگهانی فشار خون

تشنج (به‌خصوص در دوزهای بالا)

گیجی، سرگیجه و غش

اضطراب شدید و تغییرات رفتاری

اسهال شدید یا خون در مدفوع

راش پوستی و واکنش‌های آلرژیک (تورم صورت، کهیر، تنگی نفس)

۳. مسمومیت با تئوفیلین (Overdose):

مصرف بیش‌ازحد تئوفیلین می‌تواند منجر به مسمومیت شود که علائم آن شامل موارد زیر است:

استفراغ شدید و کنترل‌ناپذیر

تشنج

بی‌نظمی خطرناک ضربان قلب

کاهش شدید فشار خون و شوک

در صورت بروز این علائم، باید فوراً به اورژانس مراجعه شود.

تداخل دارویی و غذایی تئوفیلین

تئوفیلین ممکن است با برخی داروها و مواد غذایی تداخل پیدا کند، که این تداخل می‌توانند اثربخشی دارو یا خطر عوارض جانبی را افزایش دهند. در اینجا به مهم‌ترین تداخل دارویی و غذایی اشاره می‌کنیم:

تداخل دارویی:

آنتی‌بیوتیک‌ها (مانند اریترومایسین و کلاریترومایسین):

این داروها ممکن است متابولیسم تئوفیلین را کند کنند، که باعث افزایش سطح خونی تئوفیلین و خطر مسمومیت می‌شود.

داروهای ضدافسردگی (مانند فلوکستین و سرترالین):

مهار آنزیم‌های کبدی که مسئول تجزیه تئوفیلین هستند، ممکن است باعث افزایش سطح خونی تئوفیلین شود.

داروهای ضد تشنج (مانند فنی‌توئین و کاربامازپین):

این داروها ممکن است متابولیسم تئوفیلین را افزایش دهند و باعث کاهش اثربخشی آن شوند.

داروهای مسدودکننده گیرنده‌های بتا (مانند پروپرانولول):

این داروها می‌توانند اثر گشادکنندگی تئوفیلین را کاهش دهند و عملکرد ریه‌ها را تحت تأثیر قرار دهند.

کورتیکواستروئیدها (مانند پردنیزولون):

کورتیکواستروئیدها ممکن است باعث افزایش میزان تئوفیلین در بدن شوند، که می‌تواند خطر مسمومیت را افزایش دهد.

سیپروفلوکساسین (آنتی‌بیوتیک):

این دارو متابولیسم تئوفیلین را کاهش می‌دهد، که باعث افزایش سطح دارو و افزایش خطر عوارض جانبی می‌شود.

مضادهای اسید معده (مانند رانیتیدین یا آنتی‌اسیدهای حاوی آلومینیوم یا منیزیم):

ممکن است جذب تئوفیلین را کاهش دهند و اثربخشی آن را کاهش دهند.

تداخل غذایی:

کافئین (قهوه، چای، نوشابه‌های انرژی‌زا):

کافئین و تئوفیلین هر دو از خانواده‌ی متیل‌گزانتین‌ها هستند و اثرات تحریک‌کننده مشابهی دارند. مصرف همزمان این مواد ممکن است باعث افزایش خطر تحریکات قلبی و سیستم عصبی مرکزی (مثل بی‌خوابی، اضطراب، و افزایش ضربان قلب) شود.

غذاهای حاوی پروتئین زیاد (مثل گوشت قرمز):

مصرف غذاهای پرپروتئین ممکن است متابولیسم تئوفیلین را تغییر دهد و به افزایش سطح خونی دارو منجر شود.

غذاهای حاوی آب‌میوه گریپ‌فروت:

این آب‌میوه می‌تواند فعالیت آنزیم‌های کبدی را که مسئول متابولیسم تئوفیلین هستند مهار کند، و در نتیجه باعث افزایش سطح دارو در خون و خطر مسمومیت می‌شود.

الکل:

مصرف الکل می‌تواند باعث افزایش اثرات جانبی تئوفیلین شود، به‌خصوص در افرادی که بیماری کبدی دارند.

سبزیجات برگ‌سبز (حاوی ویتامین K):

سبزیجاتی مانند اسفناج و کلم که حاوی ویتامین K هستند، می‌توانند اثرات ضدانعقادی داروهای مشابه و تداخل دیگر را تحت تأثیر قرار دهند.

نکات مهم برای پیشگیری از تداخل:

قبل از شروع درمان با تئوفیلین، تمام داروهای مصرفی خود (شامل داروهای بدون نسخه و مکمل‌ها) را به پزشک اطلاع بده.

کافئین و الکل را در حد متعادل مصرف کن.

در صورت مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای دیگر، دوز تئوفیلین باید تحت نظر پزشک تنظیم شود.

آب‌میوه‌های خاص مانند گریپ‌فروت را در حد متعادل مصرف کن و در صورت امکان از مصرف زیاد آن‌ها بپرهیز.

علائم مسمومیت با تئوفیلین

مسمومیت با تئوفیلین معمولاً ناشی از مصرف بیش از حد دارو یا تجمع دارو در بدن است. علائم مسمومیت ممکن است از خفیف تا شدید متغیر باشد. در اینجا به علائم مختلف مسمومیت اشاره می‌کنیم:

علائم خفیف تا متوسط:

تهوع و استفراغ

سردرد

بی‌خوابی و اضطراب

لرزش دست‌ها (ترمور)

افزایش ضربان قلب (تاکی‌کاردی)

احساس سرگیجه یا گیجی

مشکلات معده مانند درد یا سوزش سر دل

علائم شدید (مسمومیت جدی):

تشنج (در دوزهای بالا و خطرناک)

ضربان قلب نامنظم یا آریتمی‌های قلبی

افت فشار خون شدید یا شوک

کاهش سطح هوشیاری یا غش

مشکلات تنفسی مانند نفس تنگی

اختلالات دیداری (دوبینی یا تاری دید)

کاهش دمای بدن (هیپوترمی)

اسهال شدید و خون در مدفوع

در صورت مشاهده علائم مسمومیت:

فوراً به اورژانس مراجعه کن.

حتماً پزشک را مطلع کن و دارویی که مصرف کرده‌ای را ذکر کن.

در موارد شدید، درمان ممکن است شامل شستشوی معده یا استفاده از داروهای خاص برای کاهش سطح تئوفیلین در بدن باشد.

آیا تئوفیلین اعتیادآور است؟

تئوفیلین به طور مستقیم اعتیادآور نیست، اما ممکن است برخی اثرات مشابه با مواد اعتیادآور داشته باشد. در واقع، تئوفیلین از گروه متیل‌گزانتین‌ها است که شامل کافئین نیز می‌شود. این دارو می‌تواند اثراتی مانند تحریک سیستم عصبی مرکزی، افزایش انرژی، و بهبود هوشیاری داشته باشد، اما به طور معمول موجب وابستگی جسمی یا روانی نمی‌شود.

با این حال، در صورتی که دوز دارو به طور مداوم و در مقادیر زیاد مصرف شود، ممکن است به مسمومیت و اثرات جانبی منجر شود که از جمله آن‌ها بی‌خوابی، اضطراب، و افزایش ضربان قلب هستند. این اثرات ممکن است شبیه به برخی از ویژگی‌های وابستگی به مواد محرک باشند، اما تئوفیلین معمولاً اعتبار به عنوان ماده اعتیادآور ندارد.