بوپرنورفین۲ چیست؟

به گزارش رکنا، بوپرنورفین (Buprenorphine) یک دارو ی نیمه مخدر است که در درمان وابستگی به مواد مخدر و همچنین تسکین دردهای شدید استفاده می‌شود. فرم ۲ میلی‌گرمی آن معمولاً در مراحل اولیه درمان اعتیاد به مواد افیونی تجویز می‌شود.

مکانیسم اثر بوپرنورفین

بوپرنورفین یک آگونیست نسبی گیرنده مو (µ-opioid receptor) و آنتاگونیست گیرنده کاپا (κ-opioid receptor) است. این ویژگی‌های دارویی باعث می‌شود که هم اثر ضددرد و کاهش علائم ترک مواد افیونی داشته باشد و هم از سوءمصرف جلوگیری کند.

۱. اثر بر گیرنده‌های افیونی

بوپرنورفین روی دو نوع گیرنده در سیستم عصبی مرکزی اثر می‌گذارد:

الف) گیرنده‌های مو (µ-opioid receptor)

آگونیست نسبی: برخلاف مواد مخدری مثل مورفین و هروئین که آگونیست کامل هستند، بوپرنورفین تحریک محدودی ایجاد می‌کند.

نتیجه: اثرات تسکین درد و کاهش علائم ترک مواد مخدر دارد، اما احتمال ایجاد نشئگی و وابستگی کمتر است.

ب) گیرنده‌های کاپا (κ-opioid receptor)

آنتاگونیست: بوپرنورفین این گیرنده‌ها را مسدود می‌کند.

نتیجه: برخلاف سایر مخدرها که ممکن است احساس افسردگی و اضطراب را تشدید کنند، بوپرنورفین باعث کاهش برخی اثرات منفی روانی مواد مخدر می‌شود.

۲. مقایسه بوپرنورفین با سایر مخدرها

به دلیل نیمه‌عمر طولانی، بوپرنورفین نیاز به مصرف مکرر ندارد، که باعث کاهش نوسانات سطح دارو در خون و کاهش احتمال سوءمصرف می‌شود.

۳. تأثیر بوپرنورفین بر سوءمصرف مواد مخدر

اگر فردی قبلاً از مواد مخدر قوی‌تر (مثل هروئین) استفاده کرده باشد و بوپرنورفین مصرف کند، به دلیل اثر آنتاگونیستی نسبی، ممکن است دچار علائم ترک ناگهانی شود.

اگر فردی که بوپرنورفین مصرف می‌کند، بخواهد روی آن مواد مخدر قوی‌تر مصرف کند، بوپرنورفین جایگاه گیرنده را اشغال کرده و اثر مواد دیگر را کاهش می‌دهد.

نتیجه: این دارو در برنامه‌های ترک اعتیاد مؤثر است زیرا هم باعث کاهش علائم ترک می‌شود و هم جلوی سوءمصرف مواد دیگر را می‌گیرد.

۴. تأثیر بوپرنورفین بر سیستم عصبی و بدن

کاهش درد: به دلیل تأثیر بر گیرنده‌های مو.

کاهش ولع مصرف مواد: به دلیل تحریک خفیف گیرنده‌های افیونی.

کاهش علائم ترک: مانند بی‌قراری، اضطراب، تعریق، و درد عضلانی.

کاهش خطر سرکوب تنفسی: نسبت به سایر مواد مخدر، اما در دوزهای بالا هنوز ممکن است باعث کاهش تنفس شود.

کاربردهای بوپرنورفین ۲ میلی‌گرم

بوپرنورفین ۲ میلی‌گرم بیشتر برای درمان وابستگی به مواد مخدر افیونی و کاهش دردهای شدید استفاده می‌شود. این دارو به دلیل مکانیسم اثر خاص خود، هم در ترک اعتیاد و هم در کنترل دردهای مزمن مؤثر است.

۱. درمان وابستگی به مواد مخدر (ترک اعتیاد)

مهم‌ترین کاربرد بوپرنورفین ۲ میلی‌گرم در درمان اعتیاد به مواد افیونی (هروئین، مورفین، تریاک، متادون) است.

کاهش علائم ترک: بوپرنورفین با تحریک نسبی گیرنده‌های مو (µ-opioid) باعث کاهش علائم ترک مانند بی‌قراری، تعریق، درد عضلانی و اضطراب می‌شود.

کاهش ولع مصرف: گیرنده‌های مخدر را تا حدی اشغال می‌کند، بنابراین فرد کمتر احساس نیاز به مصرف مواد دیگر می‌کند.

جلوگیری از سوءمصرف: اگر فرد بخواهد مواد مخدر قوی‌تر مصرف کند، بوپرنورفین مانع از اثرگذاری کامل آن‌ها می‌شود.

روش مصرف: معمولاً روزانه ۲ تا ۸ میلی‌گرم زیر زبان گذاشته می‌شود.

مدت درمان: ممکن است از چند هفته تا چند ماه یا حتی سال‌ها ادامه داشته باشد.

مقایسه با متادون: بوپرنورفین وابستگی و عوارض جانبی کمتری نسبت به متادون دارد، به همین دلیل در بسیاری از کشورها به‌عنوان جایگزین متادون در درمان اعتیاد استفاده می‌شود.

۲. کنترل دردهای شدید و مزمن

بوپرنورفین به دلیل تأثیر بر گیرنده‌های مخدر، خاصیت مسکن قوی دارد و برای کنترل دردهای مزمن و شدید به کار می‌رود.

کاربرد در دردهای سرطانی: برای بیمارانی که دردهای طولانی‌مدت دارند و به سایر داروهای ضد درد پاسخ نمی‌دهند.

دردهای مزمن غیرسرطانی: مانند کمردرد مزمن، آرتروز شدید، و دردهای نوروپاتیک.

بعد از عمل جراحی: در برخی موارد برای کاهش درد پس از جراحی استفاده می‌شود.

روش مصرف: برای کنترل درد معمولاً به‌صورت چسب پوستی (بوترانس) یا تزریقی (بوپینکس) تجویز می‌شود.

۳. استفاده در درمان‌های ترکیبی (سابوکسون)

سابوکسون (Suboxone) ترکیبی از بوپرنورفین + نالوکسان است و برای جلوگیری از سوءمصرف ساخته شده است. اگر فردی سابوکسون را به‌صورت تزریقی مصرف کند، نالوکسان باعث ایجاد علائم ترک شدید می‌شود. این ویژگی باعث می‌شود که افراد نتوانند از این دارو برای سوءمصرف استفاده کنند.

سابوکسون در برنامه‌های ترک اعتیاد مؤثرتر است زیرا احتمال تزریق غیرمجاز را کاهش می‌دهد.

۴. درمان ترک مواد مخدر در زنان باردار

بوپرنورفین در برخی موارد برای زنان بارداری که به مواد افیونی وابسته هستند، تجویز می‌شود.

متادون معمولاً گزینه اصلی است، اما بوپرنورفین گاهی جایگزین آن می‌شود زیرا باعث کاهش شدت علائم ترک نوزادی می‌شود.

توجه: مصرف بوپرنورفین در بارداری باید کاملاً تحت نظر پزشک باشد.

۵. استفاده‌های دیگر (پژوهشی و بالینی)

کمک به درمان افسردگی: برخی مطالعات نشان داده‌اند که بوپرنورفین به دلیل اثر آنتاگونیستی بر گیرنده‌های کاپا، ممکن است در درمان افسردگی مقاوم به درمان مفید باشد.

درمان دردهای ناشی از بیماری‌های عصبی: مانند فیبرومیالژیا و دردهای نوروپاتیک.

انواع بوپرنورفین و کاربردهای آن

بوپرنورفین در اشکال دارویی مختلف تولید می‌شود که هرکدام برای موارد خاصی مانند درمان اعتیاد، تسکین دردهای مزمن یا جلوگیری از سوءمصرف به کار می‌روند. در ادامه انواع بوپرنورفین را بررسی می‌کنیم.

۱. قرص زیرزبانی بوپرنورفین (Buprenorphine Sublingual Tablet)

مورد استفاده: ترک اعتیاد

دوزها: ۲ میلی‌گرم، ۸ میلی‌گرم

نحوه مصرف: قرص باید زیر زبان حل شود (بلع آن باعث کاهش اثر دارو می‌شود).

ویژگی:

برای کنترل علائم ترک مواد مخدر (مانند هروئین و متادون) استفاده می‌شود.

نسبت به متادون عوارض و وابستگی کمتری دارد.

نمونه‌های رایج: بوپرنورفین ۲ میلی‌گرم، ۸ میلی‌گرم

۲. قرص سابوکسون (Suboxone)

مورد استفاده: ترک اعتیاد با کاهش احتمال سوءمصرف

ترکیب: بوپرنورفین + نالوکسان

دوزها: ۲/۰.۵ میلی‌گرم، ۸/۲ میلی‌گرم

ویژگی:

نالوکسان موجود در سابوکسون باعث می‌شود که اگر دارو به‌جای زیرزبانی، به‌صورت تزریقی مصرف شود، علائم ترک شدید ایجاد کند.

احتمال سوءمصرف آن کمتر از بوپرنورفین خالص است.

۳. چسب پوستی بوترانس (Butrans Patch)

مورد استفاده: کنترل دردهای مزمن (سرطانی و غیرسرطانی)

دوزها: ۵، ۱۰، ۱۵، ۲۰ میکروگرم در ساعت

نحوه مصرف: چسب روی پوست قرار می‌گیرد و به‌صورت مداوم بوپرنورفین را در خون آزاد می‌کند.

ویژگی:

برای افرادی که نیاز به تسکین درد طولانی‌مدت دارند، مناسب است.

دردی که به مسکن‌های دیگر پاسخ نمی‌دهد را کاهش می‌دهد.

۴. آمپول بوپینکس (Bupinex) – فرم تزریقی

مورد استفاده: تسکین دردهای شدید (بیماران سرطانی یا بعد از جراحی)

دوز: ۰.۳ تا ۰.۶ میلی‌گرم به‌صورت تزریقی

نحوه مصرف: به‌صورت تزریق وریدی یا عضلانی

ویژگی:

تأثیر سریع دارد، اما نیمه‌عمر آن کوتاه‌تر از فرم‌های زیرزبانی و چسبی است.

برای کنترل دردهای حاد (مثلاً بعد از جراحی) یا دردهای سرطانی شدید به کار می‌رود.

۵. ایمپلنت بوپرنورفین (Probuphine Implant)

مورد استفاده: درمان طولانی‌مدت ترک اعتیاد

دوز: معادل ۸ میلی‌گرم قرص روزانه

نحوه مصرف: یک ایمپلنت کوچک زیر پوست بازو قرار داده می‌شود و به مدت ۶ ماه دارو را آزاد می‌کند.

ویژگی:

نیازی به مصرف روزانه قرص ندارد.

خطر فراموشی دوز یا سوءمصرف کاهش می‌یابد.

۶. بوکال فیلم بوپرنورفین (Belbuca Film)

مورد استفاده: تسکین دردهای مزمن

دوزها: ۷۵ تا ۹۰۰ میکروگرم

نحوه مصرف: فیلم نازک را باید روی لثه یا داخل گونه قرار داد تا دارو به‌آرامی جذب شود.

ویژگی:

برای کنترل دردهای مزمن شدید استفاده می‌شود.

نسبت به چسب پوستی بوترانس دوز دقیق‌تری قابل تنظیم است.

عوارض جانبی بوپرنورفین

بوپرنورفین، مانند سایر داروهای مخدر، می‌تواند عوارض جانبی ایجاد کند. شدت این عوارض به دوز مصرفی، مدت زمان استفاده، شرایط بدنی فرد و وجود سایر بیماری‌ها بستگی دارد.

۱. عوارض شایع (ممکن است در بسیاری از افراد رخ دهد)

۲. عوارض کمتر شایع (اما مهم)

۳. عوارض جدی و خطرناک (در صورت مشاهده، مراجعه فوری به پزشک لازم است)

۴. عوارض ناشی از سوءمصرف یا قطع ناگهانی دارو

سوءمصرف بوپرنورفین (مصرف بیش از حد)

در دوزهای خیلی بالا می‌تواند باعث سرکوب تنفسی و کما شود.

اگر همراه با الکل، بنزودیازپین‌ها (مثل دیازپام) یا سایر مخدرها مصرف شود، خطر مرگ افزایش می‌یابد.

قطع ناگهانی بوپرنورفین (علائم ترک)

بی‌قراری، اضطراب، تحریک‌پذیری

تعریق زیاد و لرزش

درد عضلات و استخوان‌ها

اسهال و تهوع

بی‌خوابی و افزایش ضربان قلب

برای جلوگیری از علائم ترک، کاهش دوز باید به‌صورت تدریجی و تحت نظر پزشک انجام شود.

۵. عوارض مربوط به روش مصرف

داروهای مشابه بوپرنورفین

بوپرنورفین یک داروی نیمه‌مخدر است که برای ترک اعتیاد به مواد افیونی و تسکین دردهای مزمن استفاده می‌شود. داروهای مشابه آن بسته به کاربردشان به دو دسته تقسیم می‌شوند:

۱. داروهای مشابه برای ترک اعتیاد

این داروها برای مدیریت علائم ترک مواد افیونی (مانند هروئین و متادون) استفاده می‌شوند:

بوپرنورفین نسبت به متادون وابستگی کمتری ایجاد می‌کند و ایمن‌تر است، اما برای برخی افراد متادون مؤثرتر است.

۲. داروهای مشابه برای تسکین درد

این داروها برای مدیریت دردهای متوسط تا شدید استفاده می‌شوند:

بوپرنورفین نسبت به سایر مخدرها مانند مورفین، اکسی‌کدون و فنتانیل ایمن‌تر است، زیرا اثر سقفی دارد (یعنی پس از یک دوز مشخص، افزایش دوز باعث افزایش اثر آن نمی‌شود و خطر اوردوز کمتر است).

نکات مهم درباره مصرف بوپرنورفین

برای استفاده ایمن و مؤثر از بوپرنورفین، رعایت نکات زیر ضروری است:

۱. نحوه صحیح مصرف

قرص زیرزبانی:

قرص باید زیر زبان قرار بگیرد و تا حل شدن کامل نگه داشته شود.

از جویدن، بلعیدن یا خرد کردن قرص خودداری کنید، زیرا باعث کاهش تأثیر دارو می‌شود.

تا ۳۰ دقیقه پس از مصرف، از خوردن، نوشیدن یا سیگار کشیدن خودداری کنید.

چسب پوستی (بوترانس):

روی پوست تمیز، خشک و بدون مو چسبانده شود.

چسب را هر ۷ روز یک‌بار عوض کنید.

از قرار دادن چسب روی پوست آسیب‌دیده یا محل‌های گرم (مثلاً نزدیک بخاری) خودداری کنید، زیرا گرما جذب دارو را افزایش داده و خطر اوردوز را بالا می‌برد.

آمپول تزریقی:

فقط توسط پزشک یا کادر درمانی تزریق شود.

در دوزهای بالا، ممکن است باعث سرکوب تنفسی شود.

۲. موارد منع مصرف

مصرف بوپرنورفین در شرایط زیر توصیه نمی‌شود:

حساسیت شدید به بوپرنورفین یا سایر مواد افیونی

مشکلات شدید تنفسی (مثلاً بیماری‌های ریوی مانند COPD)

مشکلات شدید کبدی (چون بوپرنورفین در کبد متابولیزه می‌شود)

مصرف هم‌زمان با الکل یا آرام‌بخش‌ها (مثل دیازپام، آلپرازولام)، چون خطر سرکوب تنفسی و کما را افزایش می‌دهد.

بارداری و شیردهی: بوپرنورفین ممکن است باعث وابستگی جنین و علائم ترک در نوزاد شود.

۳. نکات ایمنی برای جلوگیری از سوءمصرف و وابستگی

خطر وابستگی: بوپرنورفین وابستگی کمتری نسبت به متادون و هروئین دارد، اما همچنان می‌تواند اعتیادآور باشد.

قطع ناگهانی خطرناک است: کاهش دوز باید تدریجی و تحت نظر پزشک انجام شود تا از علائم ترک جلوگیری شود.

سوءمصرف تزریقی: برخی افراد قرص را خرد کرده و تزریق می‌کنند که می‌تواند باعث لخته شدن خون، عفونت و انسداد عروق شود.

دور از دسترس کودکان نگه دارید: حتی مقدار کم بوپرنورفین ممکن است در کودکان باعث مسمومیت و مرگ شود.

۴. تداخلات دارویی مهم

بوپرنورفین نباید با این داروها مصرف شود، مگر با نظر پزشک:

 قبل از مصرف هر داروی جدید، حتماً با پزشک مشورت کنید.

۵. علائم اوردوز بوپرنورفین (نیاز به مراجعه فوری به پزشک)

اگر فردی دوز بالای بوپرنورفین مصرف کرده و علائم زیر را دارد، باید فوراً اورژانس خبر کرد:

تنگی نفس شدید یا قطع تنفس

بیهوشی یا کاهش سطح هوشیاری

افت شدید ضربان قلب و فشار خون

پوست سرد و رنگ‌پریده

کاهش واکنش به تحریکات محیطی

نالوکسان (Narcan) می‌تواند اثر بوپرنورفین را خنثی کند، اما تأثیر آن ممکن است محدود باشد و نیاز به مراقبت پزشکی باشد.

بوپرنورفین چه تفاوتی با متادون دارد؟

بوپرنورفین با چه داروهایی تداخل دارد؟