شب‌قدر به چه معناست؟

با هم به مرور بخش‌هایی از این کتاب می‌پردازیم:«در قرآن کریم در این سوره معروف که «سـورة القـدر» نام دارد، تعبیر شب قدر و لیلة القدر آمده است: «ما فرستادیم آن را (یعنی قرآن را) در شب قـدر؛ تـو چه می‌دانی شب قدر چیست؟ شب قدر از هزار مـاه بهتر است. فرشتگان به همراهی روح الامین در ایــن شب به فرمان خدا فـرو می‌آینـد. و امشـب شـب سلامت فرد و جامعـه و جسـم و جـان و زمـین و زمان است تا سپیده دم.»... حـالا مـا از ایـن شب قدر چـه می‌فهمیم؟ آیا از آیات قرآن اینطور فهمیده می‌شـود کـه شب قدر شبی است که مقـدرات اشـخاص و مـردم معـین می‌شود؟ شب قدر است، یعنی شـب تقـدیر اسـت؟ آن هـم تقدیرات مردم و سرنوشت مردم؟ و بـرای چـه مـدتی: یک سال، کمتر، بیشتر؟ این یک احتمال در معنی کلمه قدر. احتمال دیگر در معنی کلمه قدر ایـن اسـت کـه شـب قـدر است، یعنی حساب‌ها روشن می‌شود، اما نه سرنوشت افـراد و مردم؛ بلکه حکم قاطع هر مطلبی روشن می‌شـود. چـون در شب قدر قرآن کریم نازل شد ... خدا احکام حلال و حرام و بد و خوب را در قرآن کریم به صورتی قاطع و ابدی فرسـتاد و فرشـتگان بـه همراه روح الامین، حامل پیام الهی بعثت و حامل کتاب الهی قرآن برای پیغمبر بودند. بنابراین شب قدر است، یعنی شـبی است که اندازه و قدر هر مطلبی بـه صـورت قـاطع روشـن شده است. در این معنا دیگر بحثی از سرنوشـت اشـخاص، چه یک شب و چه یـک سـال و چـه یـک عمـر، در میـان نیست. معنی سوم اینکه شاید اصلاً کلمه قدر بـه معنـای ارزش و منزلت باشد، نه به معنای ارزیابی. یعنی ما قرآن را فرستادیم در شبی ارزنده؛ شبی که باید قدردانی شود؛ شبی که از هزار ماه بهتر است. دلیل بهتر بودن این شب از هزار مـاه و دلیـل قدر و منزلتش هم این است کـه شـب بعثـت پیغمبـر اکـرم است.

تعیین سرنوشت

با محاسبه‌اعمال

و طلب‌توفیق

[این شب] شـب دعاسـت، شبی است که خـوب اسـت هـر کسـی دربـاره خـودش و دیگران دعا کند؛ شب را به عبادت، زنـده نگـه دارد و شـب زنده داری کند... دعاهای زیادی هم در این زمینه هست. اما هیچ عالم شیعی و غیر شیعی نگفته است که بعد از شب قدر، دیگر انسان دعا نکند. پس اینکه امشـب شب تعیین مقدرات یک سـاله اسـت بایـد معنـی و مفهـوم دیگری داشته باشد که با استحباب و تأکید به دعا در شب‌ها و روزها و هر ساعتی از ساعت‌های سال کاملاً سازگار باشد. آن تفسیر و تعبیـری که مـا می‌توانیم بـرای ایـن مطلـب بکنـیم این است که آدمی در دوره زندگی یک‌ساله‌اش، خوب اسـت یک شب، دو شب، سه شب را به جنبه‌های معنوی زندگی اش و رسیدگی به خـودش اختصـاص بدهـد. نـه تنهـا یـک مؤسسه اقتصادی در روزهای آخر سال یا اول سال نـو بایـد کارهای جاری اش را کم بکند و بـه حسـاب سـال بپـردازد، بلکه یک انسان هم خوب است در دو سه شب یا دو سه روز از سال، کارهای عادی را کم بکند و به حساب خودش بپردازد. ببیند در گذشته چه کـرده و در آینـده چـه می‌خواهد بکند. به راستی بسیار بجاست که هر انسانی چنین روزهایی در زنـدگی‌اش داشـته باشد. شکی نیست که وقتی انسان قرار گذاشت در چند روز و شب از سال بیشتر به خودش برسـد، ایـن رسیدگی در تعیین مقدرات او، حداقل تا یک سال دیگر، تأثیر فراوان دارد. اگر من امشب، دیشب، فردا شب، چنـد شـب، چند روز، مدتی را اختصاص دادم به اینکه به خودم برسم و ببینم در گذشته چه راهی را رفته ام، چه گناهی کـرده ام، چـه کار خیری کـرده ام و بعد، از گناهی که کرده ام از خدا طلـب مغفرت و آمرزش کنم، توبه کـنم، برگـردم و خـواه نـاخواه تصمیم بگیرم نسبت به سال آینده و نسبت به آینـده ام بهتـر بشوم و دیگر این گناه‌ها را مرتکب نشوم و آن‌ها را تکــرار نکنم و به درگاه خدا دعا کنم و از خـدا مـدد بخـواهم و توفیق بخواهم... اگر هیچ کس هیچ مطلبی هم نگفته بـود و ما خودمان حساب می‌کردیم، می‌گفتیم بلـه، ایـن دو سه شب در تعیین سرنوشت و روش و رفتار و مقـدرات یک ساله من تـأثیر بسـزایی خواهـد داشـت. چـون آثـار روحی این بررسی و این مطالعه، این توجه، این محاسبه، این دعای به درگاه خدا بدون شک تا سـال آینـده کـه باز چنین محاسبه‌هایی تکرار خواهد شـد، در روح مـن بـه طور خودآگاه و ناخودآگاه آثار ارزنده‌ای خواهـد داشت. این آن مفهوم معقول دلچسبی است که من بـرای شب قدر، برای خودم دارم.

وظیـفه ما در شب‌قدر چیست؟

شـب [قدر] فرستادن قرآن کریم و شب مبارکی اسـت. شـب پربرکتـی است. شبی است که تا سپیده دم و تا صبحگاه، بر بشریت و انسانیت سلام و درود فرستاده می‌شود. شبی است که فرشتگان بـه همراهی روح الامین بر پیغمبر(ص) آمده اند و هر مطلبی که باید و شاید بر ایشان خوانده اند. این‌ها از قرآن بـه طـور مسـلم استنباط می‌شود؛ اما درباره بیش از این، به حساب قرآن، نـه می‌توانیم بگوییم بله و نه می‌توانیم بگوییم نـه... [اما] ماحصل روایات و مطالبی که علمای شیعه دارنـد این است که در ایـن شـب مسـتحب و بجاسـت کـه هـر مسلمانی بیشتر وقتش را به دعا و توجه به خدا بگذراند و اگر بتواند شب را احیاء کند. احیاء کلمه عربـی اسـت کـه فارسی دقیق آن شب زنده داری اسـت. خوب است هـر مسـلمانی در ایـن شـبها شب زنده داری کند، اما شب زنده داری به دعـا، توجه بـه خدا، محاسبه نفس، پاک کـردن دل و پـاک کـردن روح از آلودگی‌ها و ناپاکی‌ها . آماده کردن روح برای بهتر عمل کـردن به وظایفی که خدا برای مـا مقـرر کـرده اسـت. ایـن روح مطلب و خلاصه آنچه کـه در احادیـث و کتاب‌های شـیعه آمده، هست و در این زمینه دعاهای زیادی موجود است.

دعا، پناهگاه است

به شرطی که...

دعـا مخصـوص آدم‌های درمانـده و محتـاج نیست. دعا مخصـوص آدم‌های مشـکل زده هـم نیسـت. عالی ترین درجه دعا مال آنهایی است که از این مراحل، بالا آمده باشند و وقتی به سوی خدا می‌روند یا بـرای شـکر و یا از شکر بالاتر، برای انس می‌روند و دل به سوی خدا دارند. بدون تردید برای کسانی که تربیتشـان، اعتقادشـان، عادتشان، راه دعا را به روی آن‌ها در زنـدگی نبسـته و پیونـد قلبی میان آن‌ها و میان کسی که به او دعـا گوینـد گسسـته و بریده نشده، دعا یکی از پناهگاه‌های عـالی سـعادت بخـش در زندگی است. آن‌هایی که پنـاه دعـا را از دسـت نـداده انـد، نعمتی بزرگ دارند که باید قـدرش را بشناسـند؛ ولـی مبـادا درباره این پناهگاه بد فکر کنیم. دعا پناهگاه پرارزشی اسـت برای مردمی که بفهمند دعا یعنی چه و چگونه بایـد دعـا کرد و کجا باید دعا کرد. و دعـا لغزشـگاه خطرنـاکی اسـت برای فرد و امتی که میزان و حد دعا را نشناسد؛ کمـا اینکـه امت ما در مورد دعا گاهی به چنین لغزشی دچار شـده اسـت. در این مورد باید یک جمله عرض کنم، و آن این است که دعا به هیچ وجه برای این نیست که دعاکننده ذره‌ای از کوشـش و تلاش خودش برای رسیدن بـه آن مطلبـی کـه دربـاره آن دعا می‌کند، خودداری کند. اگر دعاکننده‌ای دعـا کـرد و خودش حرکت نکرد، یا حرکت کرد ولی به اندازه کافی حرکت نکرد، انسان جاهل و نادانی است.

دعا، سرچشمه امید و ایمان

اگـر امتـی، اجتماعی که در لابه لای چرخ های پیچیده زندگی اجتماعی گیر افتاده و از هر سو تحت فشار است، دست به دعا بردارد و از خدا خلاص و نجات و رهایی خـودش را از شـرایط و مشکلات بخواهد، بسیار بجاست، بسیار خوب اسـت؛ امـا قبلاً باید از این امت پرسید آیا همه راه های عقلانی تلاش و کوشش برای نجات و اصلاح خودش را طی کرده یا نه. اگر قدمی در این راه کوتاهی کرده باشد و دعا کند، دعایی جاهلانه است و نباید منتظر اجابت باشد اما اگر فرد یا جامعه تمام تلاش های عـادی را کرد ولی با تلاشش به جایی نرسید، دچار یـأس و ناامیـدی نشود؛ بداند و ایمان داشته باشد که دسـتگاه الهـی از حـوزه تلاش او بسی وسیع تـر اسـت و چـه بسـا راه هـای تـلاش ناشناخته ای وجود داشته باشد که در آینـده بـه رویـش بـاز شود و مسیری تازه و نو برای تلاش و کوشش پیش پـایش بگذارد.

شب تجدید عهد با قرآن و عترت

در اسـلام دعـا کردن نه تنها با تلاش و کوشش در راه همـان مطلبـی کـه دعا می‌کنیم، بلکه با تـلاش و کوشـش بـرای انجـام همـه وظایف الهی همراه است. ما که در شب‌های قـدر قـرآن بـه دست می‌گیریم، یا قرآن به سر می‌گیریم و بعد از نام خدا، اسـماء مقدس پیغمبـر(ص) و اهـل بیـت پیغمبـر(ص) را بـه زبـان می‌آوریم و به این ترتیب رو و دل به سوی خدا می‌آوریم، معنایش این است که با جدیت در عمـل کـردن بـه قـرآن و اطاعت از پیغمبر(ص) و خاندان او، به سوی خدا می‌رویـم و از او مدد می‌خـواهیم و هـدایت می‌طلبـیم و او را سـپاس می‌گزاریم و اگر قدر و لیاقت ایـن را داشـته باشـیم، بـا او شب قدر مؤانست کرده، دل با خدا مأنوس می‌کنیم. مـن از پـیش کشیدن قرآن کریم و پیغمبر و خانـدان پیغمبـر در شـب‌های قدر و شب‌های احیاء این طور می‌فهمم که ما می‌خـواهیم بـا قرآن و با معلمان قرآن تجدید عهد کنیم و تصمیم بگیـریم به قرآن و به معلمان قرآن یعنی پیغمبر(ص) و خاندانش نزدیک تر شویم و بهتر بفهمیم آن‌ها چه گفته اند و بهتر عمل کنیم.

نکته‌ای از تفسیر سوره قدرِ مرحوم علی صفائی حائری

شب قدر، شب برنامه‌ریزی

[قرآن] بایددر شب قدر نازل شود. قدر خدا، که سرمایه‌ها می‌دهد و قدر تو که سرمایه‌ها را به کار می‌اندازد. نکته این است که لیلة‌القدر می‌گویند و نه یوم القدر. در دل تاریکی‌ها و در بطن حادثه‌ها ست که تو باید طرح فردا را بریزی و در طلوع فجر، همراه فرشته‌های نازل شب، قدم برداری. اشتباه ما این است که در شب مان کاری نمی‌کنیم و در شکم گرفتاری‌ها و ظلمت‌ها ، یا تسلیم تاریکی می‌شویم و یا مرثیه خوان ظلمت. و این فاجعه را در طلوع فجر می‌فهمیم و هیچ طرحی نریخته ایم... فاجعه این است که ما بیش از طرح، روی مصالح کار می‌کنیم و بیش از برنامه بر روی تشکیلات تاکید می‌کنیم. و در نتیجه با وجود مصالح عالی، بنایی نداریم و سقفی نزده ایم. آن‌ها که نقشه ندارند، کارشان در جای خودش نمی‌نشیند و این است که باید خرابش کنند و دوباره بسازند و این است که بدون طرح و بدون قدر و اندازه گیری، هر عملی به خرابکاری و کندکاری و دوباره کاری مبتلا خواهد شد.

(تطهیر با جاری قرآن، ص130و 131)

نکاتی برای مانوس‌تـر شدن با کلام خدا

اگرچه این روزها قرائت قرآن و اهتمام به فهم معانی و به کارگیری آن در زندگی‌ها یمان کم شده است، اما شاید شب قدر، نقطه مناسبی برای شروعِ بهره‌گیری از برخی راهکارهای ساده برای نزدیک تر شدن و انس بیشتر با قرآن باشد تا در جایگاه یک مسلمان، سبک زندگی قرآنی را در پیش بگیریم. در ادامه یک سری راهکار ساده و عملی برای همراهی بیشتر و بهتر با قرآن را مرور می‌کنیم.

متن عربی یا ترجمه فارسی؟

قرائت متن عربی یا ترجمه فارسی قرآن، هر کدام فضیلت و برکات خاص خود را دارد. منتها از آنجا که دین، ما را دعوت به کیفیت در اعمال می‌کند، بد نیست به جای اینکه فقط قرائت عربی قرآن را داشته باشیم یا فقط ترجمه فارسی آن را بخوانیم، مقدار کمتری از قرآن را مرور کنیم اما همراه با ترجمه و تفسیر و در پی آن تفکر و تامل. نکته بعد، مداومت بر خواندن قرآن است. مثلا خودمان را ملزم کنیم هر روز حتما بعد از نمازهای یومیه، چند آیه قرآن بخوانیم.

از نرم‌افزارهای قرآنی غافل نشویم

به لطف پیشرفت فناوری‌های نوین و سرعت و گسترشی که در پیش گرفته اند، این روزها کمتر کسی پیدا می‌شود که گوشی هوشمند نداشته باشد و وقت زیادی را با آن نگذراند. همگام با این پیشرفت‌ها ، اپلیکیشن‌های قرآنی کاربردی و جذابی طراحی و تدارک دیده شده که دسترسی به قرآن و مفاهیم آن را بیش از پیش میسر می‌کند. البته استفاده از این اپلیکیشن‌ها برای هر زمان و مکانی مناسب نیست. ولی می‌شود زمان‌هایی را که در اتوبوس، قطار و... هستیم و دسترسی به قرآن نداریم با گوش سپردن به آیات، مطالعه صرف ونحو، ترجمه و تفسیر و... تبدیل به احسن کنیم.

قرارهایی از جنس معنویت

شاید شما هم این جمله را زیاد شنیده باشید که؛ "دست خدا با جماعت است". انجام عبادات و امور معنوی به صورت جمعی و گروهی، هم به لحاظ معنوی از قدر و ارزش ویژه‌ای برخوردار است و عنایات خاص پروردگار را جلب می‌کند و هم تشویق کننده افراد دیگر برای پیوستن به جمع است. برای خواندن قرآن و مانوس تر شدن با آن، گذاشتن «قرارهای معنوی» که می‌تواند بین چند تن از دوستان یا افراد خانواده و فامیل انجام بگیرد، همت جمعی را برای پررنگ تر کردن قرآن در زندگی و عمل به آن تقویت می‌کند. برای ورود به کانال تلگرام ما کلیک کنید.