مسمومیت با قرص برنج / از علائم بالینی تا عاقبت تلخ

1. مکانیسم عمل

ترکیب شیمیایی: قرص برنج عمدتاً از آلومینیوم فسفید تشکیل شده است. هنگامی که این ماده در تماس با رطوبت (مانند آب یا رطوبت موجود در محیط یا دستگاه گوارش) قرار می‌گیرد، گاز فسفین (PH₃) آزاد می‌کند.

گاز فسفین: این گاز به سرعت جذب شده و وارد جریان خون می‌شود و به صورت سیستمیک در بدن پخش می‌شود. فسفین یک عامل سمی است که به آنزیم‌های میتوکندریایی، به ویژه آنزیم سیتوکروم اکسیداز، متصل شده و مانع از تولید ATP در سلول‌ها می‌شود. این امر منجر به اختلال در متابولیسم سلولی و نهایتاً مرگ سلول‌ها می‌گردد.

2. علائم بالینی

علائم اولیه: شامل تهوع، استفراغ، درد شکمی و اسهال است که معمولاً در عرض چند ساعت پس از بلعیدن قرص ظاهر می‌شود.

علائم پیشرفته: کاهش فشار خون، تنگی نفس، شوک، نارسایی چند اندام (کبد، کلیه‌ها، قلب) و در نهایت مرگ در صورتی که درمان مناسب انجام نشود.

سایر علائم: سردرد، سرگیجه، اضطراب و تشنج نیز ممکن است مشاهده شود.

3. تشخیص

شرح حال بیمار: بر اساس شرح حال بلعیدن قرص برنج و ظهور علائم بالینی مرتبط، تشخیص اولیه داده می‌شود.

آزمایش‌ها: آزمایش‌های خون برای ارزیابی اختلالات متابولیک، کاهش سطح کلسیم، اسیدوز متابولیک و آنالیز گازهای خون انجام می‌شود. همچنین سطح گاز فسفین در هوا یا نمونه‌های بدن (مانند معده) ممکن است اندازه‌گیری شود.

4. درمان

درمان حمایتی: اقدامات اولیه شامل کنترل علائم حیاتی (فشار خون، ضربان قلب، تنفس)، هیدراتاسیون و مدیریت شوک است.

آنتی‌دوت: برای این مسمومیت آنتی‌دوت مشخصی وجود ندارد. بنابراین درمان عمدتاً حمایتی است. استفاده از بی‌کربنات سدیم برای درمان اسیدوز متابولیک و کلسیم گلوکونات برای کاهش اثرات فسفین ممکن است مفید باشد.

تخلیه معده: اگر بیمار در مراحل اولیه به بیمارستان برسد، تخلیه معده می‌تواند به کاهش جذب کمک کند.

دیالیز: در برخی موارد، دیالیز برای کاهش سطح فسفین در بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

5. پیش‌آگهی

مرگ‌ومیر بالا: میزان مرگ‌ومیر در مسمومیت با قرص برنج بسیار بالا است و وابسته به مقدار مصرف و سرعت شروع درمان دارد. اکثر مرگ‌ها در 24 تا 48 ساعت اول رخ می‌دهد.

عوارض درازمدت: در افرادی که زنده می‌مانند، ممکن است عوارض درازمدت قلبی، کلیوی و کبدی ایجاد شود.

6. پیشگیری

ممنوعیت یا محدودیت فروش: در برخی کشورها، فروش و دسترسی به آلومینیوم فسفید کنترل یا ممنوع شده است.

آموزش: آموزش عمومی در مورد خطرات مصرف غیرقانونی و ناخواسته این ماده می‌تواند در کاهش موارد مسمومیت مؤثر باشد.

نتیجه‌گیری

مسمومیت با قرص برنج یک وضعیت اورژانسی است که نیاز به تشخیص سریع و درمان فوری دارد. با توجه به نبود آنتی‌دوت اختصاصی، درمان عمدتاً حمایتی است و به مدیریت علائم و عوارض متمرکز است. از این رو، تلاش برای پیشگیری از مسمومیت و آموزش در مورد خطرات آن بسیار مهم است.