آغازبرگزاری مراسم عزاداری سنتی طشت گذاری در اردبیل به عنوان طلیعه عزاداریهای ماه محرم وصفر

به گزارش خبرگزاری رکنا در اردبیل ،به نظر بسیاری از محققان فرهنگ عزاداری، این مراسم به پاسداشت رفتار جوانمردانه امام حسین (ع) در روز ۲۷ذیحجه سال۶۰ هجری قمری انجام می‌شود که درآن روز کارون سالار شهیدان در منزلی بنام زباله ودر سوز و حرارت بیابان با لشگر حر بن یزید ریاحی مواجه شد، لشگر حر بسیار تشنه بود وآبی همراهشان نبود، اما آب در کاروان امام حسین (ع) به اندازه مناسب ذخیره شده بود، حضرت دستور فرمود تا آب مشک‌ها را در طشت‌ها ریخته و لشکر حر وحتی اسبان سپاه او را نیز سیراب کردند.

در کتاب "فرهنگ عاشورا" اثر جواد محدثی، در توضیح این سنت آمده است: مراسم طشت گذاری، مراسمی است سنتی که در عزاداری ایام عاشورا و عمدتا در شهرستان اردبیل برگزار می ‌شود و طشت‌های آب را که رمزی از فرات می‌باشد در مساجد و حسینیه ‌ها می‌آورند و این سنت به تاسی از اقدام سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین (ع) در مقابل سپاه حر می‌باشد که به روایتی آن حضرت، در روز ۲۷ذیحجه‌، آب مشک‌ها را در طشت‌ها ریخته و تمام لشکر حر و اسبان آن‌ها را سیراب‌ کردند.

مرحوم "بابا صفری" تاریخ نگار اردبیلی هم در کتاب وزین " اردبیل در گذرگاه تاریخ " با شرح کامل این مراسم قدمت آنرا از دوره صفویه عنوان می‌کند.

اما وجه عزای این حادثه تاریخی هم به خاطر این است که از روز ۲۷ذیحجه سال۶۰ هجری اختیار حرکت آزادانه کاروان امام حسین (ع) از دست رفت وکاروان آنحضرت زیر نظر سپاه کوفه قرار گرفت ودرحقیقت مصائب کربلا و عاشورا از این روز آغاز شد.

هر چند که مراسم طشت گذاری از دوران صفویه در اردبیل برگزارمی شده و قدمتی چندین صدساله دارد، اما در چهار دهه اخیر برگزاری این مراسم در سایر شهر‌های استان، پایتخت ایران تهران و برخی از استان‌های همجوار اردبیل همچون آذربایجان شرقی و غربی، زنجان، گیلان، مازندران و حتی جمهوری آذربایجان ودر نزد شیعیان داغستان، گرجستان وروسیه نیز مورد توجه قرار گرفته است.

در این مراسم بعد از عزاداری دستجات سینه و زنجیرزنی مختلف و مرثیه خوانی مفصل، حسینیان با خواندن رجز‌های مختلف طشت‌های برنجی و مسی گرد و منقش به نقوش مذهبی را در محل مخصوص قرار داده و در میان حزن و اندوه حاضران آب‌های مخصوص چشمه‌ها از کوزه‌هایی در درون طشت‌ها ریخته شده، دعای مخصوص خوانده می‌شود و عزاداران از آب طشت به عنوان تبرک، نوشیده و یا با خود می‌برند.

این مراسم مذهبی در جریان برگزاری دهمین اجلاس بین المللی تجلیل از پیرغلامان حسینی در آبانماه ۹۱ در اردبیل به عنوان میراث معنوی ملی به ثبت رسمی رسید.

نخستین مراسم طشت گذاری در اردبیل همه ساله در شب ۲۷ ذیحجه در حسینیه متبرکه محله اوچدکان اردبیل برگزار شده وبعد از ظهر روز ۲۷ ذیحجه در مراسمی بسیار باشکوه وچندین ساعته مراسم طشت گذاری مسجد جامع اردبیل با حضور حسینیان مناطق مختلف کشور برگزار می‌شود.

در بعد از ظهر روز بیست و هشتم ذیحجه در مراسم با شکوه دیگری طشت گذاری در مسجد اعظم اردبیل

انجام می‌شود.

در هرکدام از این مراسم، چندین دسته عزاداری محلات مختلف اردبیل پس از حرکت در سطح شهر با دسته طبل وشیپور وبیرق‌های مخصوص، نوحه خوانی، سینه وزنجیر زنی ورجز خوانی می‌کنند ودر پایان مراسم با مشارکت ریش سفیدان تمام دسته‌ها طشت‌ها درمحل مخصوص قرار گرفته وبا آب متبرک پر می‌شوند.

برای برگزاری شایسته وتاثیر گذار مراسم طشت گذاری، شعرای آیینی جدید‌ترین وزیبا‌ترین آثار خود را به نوحه خوانان ومداحان محلات می‌دهند وآنان نیز جدید‌ترین مراثی وآهنگ‌های حزین سینه وزنجیر زنی خود را در این مراسم ارائه می‌کنند.

بر اساس یک تقسم بندی در حوزه عزاداری، از چند قرن پیش اردبیل شش محله اصلی دارد و هریک از این شش محله، دارای شاخه‌هایی است و مساجد و محلات دیگر تابع این شش محله اصلی هستند.

تاوار، پیرعبدالملک، سرچشمه، اونچی میدان یا گازران، عالی قاپو و اوچدکان، محلات شش گانه اردبیل را تشکیل می‌دهند.

در روز ۲۹ ذیحجه مراسم طشت گذاری درمساجد هر شش محله اصلی شهر برگزار شده وسپس تا سی ام ذیحجه در مساجدتمام محلات تابعه، امامزادگان وبقاع متبرکه در همه نقاط شهر اردبیل مراسم طشت گذاری انجام می‌شود.

طشت‌های استفاده شده در این مراسم معمولاً بسیار قدیمی و بیشتر موقوفه از جنس مس یا برنز و بعضی‌های شان بسیار بزرگ هستند.

طشت‌ها را از چند روز قبل آبکاری کرده در محلی مخصوص قرار می‌دهند و و در روز طشت گذاری، ریش‌سفیدان محل، طشت‌ها را به دوش می‌گیرند و علما و سالخوردگان و بزرگان در جلو و مردم در پشت سر آن ها، سینه‌زنان یا زنجیرزنان به سمت مسجد محله حرکت می‌کنند، البته در بعضی از منازل هم که صاحب خانه اش نیت کرده، مراسم طشت گذاری انجام می‌شود.

ورود طشت به مسجد و حسینیه‌ها و منازل با احترام بسیار زیادی انجام می‌شود و دسته حامل طشت، چندباری در داخل مسجد دور می‌زنند و نوحه‌خوانی می‌کنند و طشت‌ها را در قسمت مخصوصی که در ساختمان مسجد در نظر گرفته شده، قرار داده و پر از آب می‌کنند.

برخی از مورخان بر این باورند که احداث جایگاه طشت در مساجد اردبیل بعد از روی کار آمدن حکومت صفویه انجام شده است، محل قرار گرفتن طشت در مساجد شهر اردبیل نیز جایگاهی خاص بوده و سکو‌هایی که برای این منظور مورد استفاده قرار می‌گیرد، یکی از ویژگی‌های معماری مساجد این منطقه است.

جایگاه مخصوص طشت در یکی از اضلاع دیوار مساجد به صورت "طاق نما" ایجاد می‌شود و در طول سال طشت‌ها روی این سکو‌ها قرار دارند؛ در مواردی نیز ممکن است طشت‌ها از قبل در خانه‌ای که صاحب آن نذر کرده، قرار داشته باشد که در این صورت نیز دسته‌های عزادار به آن خانه مراجعه کرده و پس از انجام عزاداری، طشت‌ها را برداشته و به طرف مکان برگزاری مراسم می‌برند.

قدیمی‌ترین طشت موجود در مساجد اردبیل متعلق به مسجد "بازار چاقوسازان" است که قدمت آن به عصر "شاه عباس اول" باز می‌گردد؛ در داخل و لبه این تشت، نقش و نگار گیاه و ماهی حک شده و در لبه آن نیز عبارت و تاریخ "وقف نمود به حضرت عباس ۱۰۳۸" نقش بسته است.

مراسم طشت گذاری در بسیاری از منازل اردبیل هم انجام شده و طشت‌ها تا پایان ماه صفر در اتاقی که در آن مراسم روضه خوانی روزانه انجام می‌شود و در محل مخصوص نگه داشته می‌شود.

امسال هم همچون سال گذشته مراسم طشت گذاری دراردبیل در شرایط قرمز کرونایی این شهر با جمعیت بسیار محدود وکم عزاداران ورعایت دقیق دستورالعمل‌های بهداشتی از امروزآغاز شد.