در مرز شمال غربی ایران چه خبر است؟

به گزارش رکنا، ماجرا درست در موقعیت گوش‌های گربه نقشه ایران، اتفاق می‌افتد. گوش سمت چپ گربه با نخجوان، ایالت خودمختار جمهوری آذربایجان هم مرز است. نخجوان 450 هزار نفری اما از سرزمین اصلی جدا افتاده و باریکه‌ای از کشور ارمنستان بین نخجوان و جمهوری آذربایجان حائل شده است. در این باریکه استان ارمنی سیونیک قرار دارد و ماجرا از همین جا شروع می‌شود. نقطه‌ای که با ایران هم مرز است و ارتباط زمینی ایران و اروپا را رقم می‌زند. طول این نقطه فقط 35 کیلومتر بوده و یکی از کوتاه‌ترین مرزهای جهان است.

جالب است که بدانید این مرز کوتاه‌تر از فاصله تهران تا کرج است.

در جنگ اخیر جمهوری آذربایجان و ارمنستان، یکی از مفاد آتش‌بس این بود که جمهوری آذربایجان بتواند با عبور از این فاصله کوتاه به نخجوان دسترسی زمینی داشته باشد و کنترل این جاده به دست جمهوری آذربایجان باشد.

این توافق روی نقشه مرز ایران و ارمنستان را تغییر نداد اما در عمل آن باریکه کوچک مرزی بین ایران و ارمنستان را حذف کرد و کنترل آن را به دست جمهوری آذربایجان سپرد.

پس از این اتفاق جمهوری آذربایجان شروع به سختگیری به کامیون‌های ایرانی کرد. روزی مرز را بست و روز دیگر دو راننده ایرانی را به دلیل تخطی از مرزها دستگیر کرد. حالا باکو و شخص الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری دولت آذربایجان مدعی شده است که کامیون‌های ایرانی بارها به صورت غیرقانونی وارد قره‌باغ شده‌اند و از این پس باید عوارض و مالیات بپردازند.

از آن سمت و برخلاف کنوانسیون خزر، جمهوری آذربایجان، ترکیه و پاکستان در شمال غربی ایران مانور نظامی برگزار کرده‌اند. کنوانسیون خزر به صراحت اعلام کرده که هیچ کشوری جز همسایگان خزر حق برگزاری مانور نظامی در این منطقه را ندارند.

ترکیه در این معادله چه می‌خواهد؟

حالا که حرف از ترکیه شد، به نقش ترکیه در معادلات ترانزیتی این منطقه بپردازیم. ترکیه که در سال‌های اخیر روی توسعه حمل و نقل و ترانزیت خود سرمایه‌گذاری‌های سنگینی انجام داده است، در حال حذف ایران از نقشه راه ابریشم منطقه قفقاز است. این منطقه به حدی برای ترکیه اهمیت دارد که خط کوچکی مرز بین ترکیه و نخجوان ایجاد کرده است. طول مرز ترکیه و نخجوان فقط 12 کیلومتر است و ترکیه تلاش کرده با همین مرز بسیار کوچک دسترسی خود را به شرق دریای خزر و از طریق جمهوری آذربایجان حفظ کند.

پس از جنگ جمهوری آذربایجان و ارمنستان، توافق برای کنترل مرز ایران و ارمنستان، رخداد نگران‌کننده‌ای را رقم زد. اینکه ترکیه از طریق نخجوان به جمهوری آذربایجان متصل شود و از آنجا به شرق دریای خزر دست پیدا کند. منطقه قفقاز از آن جهت بسیار مهم است که دروازه ورود انرژی به اروپا به شمار می‌آید و حالا ترکیه با این اتفاقات ترانزیتی توانسته است نقش ایران را برای ترانزیت و صدور انرژی در منطقه به حاشیه براند و در واقع کشورهای شرق خزر می‌توانند از طریق جمهوری آذربایجان و ترکیه به بازار اروپا دست پیدا کنند.

ترکیه به همین مساله اکتفا نکرده و اتصال به چین را بدون نیاز به مسیر ایران میسر کرده است و چین سال گذشته قطار باری خود را از مسیر مورد نظر ترکیه عبور داد.

از این گذشته با تضعیف دسترسی ایران به ارمنستان، ایران در واقع مسیر مستقیم ترانزیت به اروپا را از دست داده است. هرچند که ارمنستان پیش از این گفته بود مسیر دیگری که البته صعب‌العبور است برای گذر کامیون‌های ایرانی مهیا می‌کند اما حالا اتفاقات دیگری در جریان است و گویا جمهوری آذربایجان در حال رایزنی با دولت ارمنستان است تا استان ارمنی سیونیک را بگیرد و در عوض منطقه قره‌باغ شمالی را به ارمنستان واگذار کند. این اتفاق در واقع از بین رفتن مرز ایران با ارمنستان روی نقشه است و جمهوری آذربایجان را به ایالت جدامانده خود یعنی نخجوان وصل می‌کند.

این رخداد هرچند از نظر اقتصادی برای ایران خیلی اهمیت دارد اما آنچه جمهوری اسلامی را به واکنش واداشته است بیشتر به نظر می‌آید بحث مانور نظامی جمهوری آذربایجان، ترکیه و پاکستان در این منطقه باشد. همچنین اینکه اسرائیل به عنوان شریک استراتژیک جمهوری آذربایجان به شمار می‌آید و این مساله برای جمهوری اسلامی قابل قبول نیست.

نویسنده: مریم شکرانی