فرود جنگنده سوخو-۵۷ روسی در ایران؛ چه چیزی پشت این ماجراست؟ + فیلم

مشاهده‌ی یک جنگنده‌ی پنهان‌کار سوخو-۵۷ «فلون» روسی در ایران در اواخر فوریه ۲۰۲۵ به دلایل متعددی قابل توجه و اهمیت بود. به نوشته یک مجله آمریکایی یکی از این دلایل این بود که به طور غیرمستقیم یادآوری کرد که ایران در زمینه‌ی تولید مشترک جنگنده‌های مدرن در مقایسه با بسیاری از کشور‌های اطراف خود تا چه میزانی عقب مانده است.

به گزارش اکوایران به نقل از فوربس، تصاویر ماهواره‌ای به‌دست‌آمده توسط وبسایت The War Zone نشان دادند که سوخو-۵۷ در ۱۹ و ۲۱ فوریه در یک پایگاه هوایی در بندرعباس پارک شده بود. این هواپیما در حال بازگشت از نمایشگاه Aero India ۲۰۲۵ بود، جایی که برای نخستین بار در کنار یک جنگنده‌ی نسل پنجم آمریکایی F-۳۵ Lightning II دیده شد - جنگنده‌ای که ترامپ پیشنهاد داده است هند آن را خریداری کند.

هند و روسیه

روسیه پیشنهاد داده که تولید سوخو-۵۷ در هند انجام شود و ادعا می‌کند که در صورت پذیرش این پیشنهاد توسط دهلی نو، تولید می‌تواند از همین امسال آغاز شود. این قرارداد می‌تواند شامل انتقال فناوری به هند باشد، که روسیه آن را به‌عنوان راهی برای کمک به هند در توسعه‌ی جنگنده‌ی بومی نسل پنجم خود، یعنی Advanced Medium Combat Aircraft (AMCA) معرفی می‌کند - جنگنده‌ای که هند با بلندپروازی امیدوار است در اواسط دهه‌ی ۲۰۳۰ وارد خدمت کند.

دهلی نو پیش‌تر در سال ۲۰۱۸ از یک پروژه‌ی توسعه‌ی مشترک برای سوخو-۵۷، که با مشکلات متعددی روبه‌رو بود، خارج شد. در آن زمان روسیه از به‌اشتراک‌گذاری کد‌های منبع رایانه‌ی پروازی این جنگنده خودداری کرده بود. بااین‌حال، به نظر می‌رسد که مسکو اکنون تمایل بیشتری برای به‌اشتراک‌گذاری این اطلاعات داشته باشد.

هند از سال ۲۰۰۲ جنگنده‌ی دوموتوره و دوسرنشینه‌ی سوخو-۳۰ MKI (فلانکر) را تحت مجوز در داخل کشور تولید کرده و در طول این سال‌ها بیش از ۲۷۰ فروند از آن را ساخته است. مسکو ادعا می‌کند که ارتقای خط تولید موجود می‌تواند به تولید محلی سوخو-۵۷ کمک کند. در نشانه‌ای از تمایل هند به حفظ ناوگان گسترده‌ی جنگنده‌های فلانکر خود، این کشور اخیراً ۱۲ فروند جدید را برای جایگزینی هواپیما‌های ازدست‌رفته در حوادث و همچنین ۲۴۰ موتور AL-۳۱FP برای ناوگان موجود سفارش داده است.

حتی این احتمال وجود دارد که هند بتواند جنگنده‌های فلانکر تولیدشده تحت مجوز را صادر کند. دهلی نو در فوریه ۲۰۲۵ توافقی را برای کمک به مالزی در زمینه‌ی نگهداری از ناوگان کوچک سوخو-۳۰ این کشور نهایی کرد. ارمنستان نیز خواهان کمک هند در ارتقای ناوگان کوچک چهارفروندی سوخو-۳۰ SM خود است.

در دوران شوروی، هند سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در جنگنده‌ی میگ-۲۱ انجام داد و شرکت Hindustan Aeronautics Limited در طول دهه‌ها مجموعاً ۶۵۷ فروند از این جنگنده را تحت مجوز تولید کرد.

البته هند تنها کشور قدرتمند در زمینه تولید مشترک جنگنده‌ها در نزدیکی ایران نیست که تجربه‌ی طولانی دارد.

پاکستان و چین

پاکستان با همکاری متحد قدرتمند خود، چین، جنگنده‌ی تک‌موتوره‌ی JF-۱۷ Thunder را توسعه داده و تولید کرده است. این کشور در سال ۲۰۲۰ نسخه‌ی Block ۳ این جنگنده را معرفی کرد که دارای قابلیت‌های بهبودیافته، از جمله رادار پیشرفته، است. پاکستان اخیراً توافقی برای صادرات تعدادی نامشخص از جنگنده‌های JF-۱۷ به آذربایجان، همسایه و رقیب ایران، به‌دست آورده است. رسانه‌های آذربایجان در فوریه ۲۰۲۵ گمانه‌زنی کردند که این دو کشور ممکن است به‌طور مشترک این جنگنده را تولید کنند.

جنگنده‌های JF-۱۷ پاکستانی همچنین در واکنش این کشور به حمله‌ی موشکی ایران در ژانویه‌ی ۲۰۲۴ نقشی برجسته ایفا کردند، نشانه‌ای از این که اسلام‌آباد نیروی هوایی خود را به‌روز نگه داشته است، درحالی‌که با اولویت دادن به توسعه‌ی موشک‌های بالستیک و پهپادها، ناوگان جنگنده‌های ایران رو به فرسودگی رفته‌اند.

ترکیه و آمریکا

از اواخر دهه‌ی ۱۹۸۰، صنایع هوافضای ترکیه جنگنده‌ی F-۱۶ را تحت مجوز تولید کرده و نسخه‌های Block ۳۰/۴۰/۵۰ را ساخته است. علاوه بر تأمین جنگنده‌های F-۱۶ برای نیروی هوایی ترکیه - که دومین ناوگان بزرگ F-۱۶ در جهان را دارد - این شرکت در اواسط دهه‌ی ۱۹۹۰ تعداد ۴۶ فروند F-۱۶ را نیز برای مصر تولید کرد.

در حال حاضر، صنایع هوافضای ترکیه در حال توسعه‌ی جنگنده‌ی پنهان‌کار بومی نسل بعدی خود با نام TF Kaan است. آذربایجان در این پروژه مشارکت دارد و همچنین گزارش‌هایی مبنی بر علاقه‌ی قدرت‌های بزرگ خلیج فارس، از جمله عربستان سعودی و امارات متحده‌ی عربی، به پیوستن به این برنامه وجود دارد.

تفاوت میان این پروژه‌ها و عدم مشارکت ایران در هیچ‌گونه توسعه یا تولید مشترک جنگنده بسیار چشمگیر است. در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، ایران پیش از انقلاب یکی از قدرتمندترین نیرو‌های هوایی منطقه را، با استثنای اسرائیل، ایجاد کرد. بااین‌حال، این امر عمدتاً از طریق خرید مستقیم جنگنده‌ها از خارج انجام شد، بدون آنکه ایران صنعت بومی برای تولید جنگنده‌های پیشرفته ایجاد کند. بااین‌وجود، توانایی ایران در حفظ عملیاتی جنگنده‌های پیچیده‌ی F-۱۴ نسل چهارم، که در همان دوران خریداری شدند، تا به امروز، دستاوردی قابل توجه محسوب می‌شود.

علاوه بر این، ایران از نظر فنی فنی جنگنده‌هایی ساخته است، اما این جنگنده‌ها آن‌گونه که تهران گاهی می‌گوید، نسل چهارم نیستند. در واقع، این هواپیما‌ها مشتقات بومی‌سازی‌شده و ارتقایافته‌ی جنگنده‌ی سبک نسل سوم F-۵ هستند. این جنگنده‌ها از نظر توانمندی، حتی از دور نیز با Su-۳۰MKI، JF-۱۷ Block ۳ یا F-۱۶ Block ۵۰ تولیدشده توسط ترکیه قابل‌مقایسه نیستند.

ایران امیدوار است که در کوتاه‌مدت نیروی هوایی سالخورده‌ی خود را از طریق خرید جنگنده‌های نسل ۴.۵ Su-۳۵ Flanker از روسیه ارتقا دهد. تاکنون، ایران تنها تعداد محدودی از هواپیما‌های آموزشی زیرصوت Yak-۱۳۰ را دریافت کرده است. رسانه‌های ایرانی به مشارکت Yak-۱۳۰ در رزمایش ذوالفقار در اواخر فوریه‌ی ۲۰۲۵ توجه ویژه‌ای نشان دادند. در این رزمایش، یک فروند Yak-۱۳۰ در هماهنگی با دو جنگنده‌ی نسل چهارم MiG-۲۹A Fulcrum، که ایران در اوایل دهه‌ی ۱۹۹۰ از شوروی خریداری کرده بود، یک پهپاد هدف را منهدم کرد.

چشم‌انداز نامشخص تولید مشترک جنگنده در ایران

شایعات مکرری در شبکه‌های اجتماعی وجود دارد مبنی بر اینکه روسیه ممکن است به ایران اجازه‌ی تولید جنگنده‌های Su-۳۵ و Su-۳۰ در داخل کشورش را بدهد. بااین‌حال، این ادعا‌ها همچنان تأییدنشده و غیرمحتمل به نظر می‌رسند. در یک دهه‌ی گذشته، گمانه‌زنی‌هایی درباره‌ی احتمال پیروی ایران از مدل هند در زمینه‌ی تولید محلی Su-۳۰ مطرح شده است، اما تاکنون هیچ پیشرفتی در این زمینه مشاهده نشده است.

این امکان وجود دارد که روزی ایران به جای تمرکز صرف بر توسعه‌ی پهپاد‌ها و موشک‌های بالستیک، نیرو‌های مسلح متعارف را در اولویت قرار دهد تا بتواند با این کشور‌ها همگام شود و سرانجام جنگنده‌های مدرن توسعه دهد و تولید کند. اما در حال حاضر، بدون تحول در مسیر کنونی، به نظر می‌رسد ایران در این حوزه‌ی استراتژیک همچنان از این قدرت‌ها عقب خواهد ماند.