آیا استراتژی ترامپ در برابر ایران در حال تغییر است؟

صادق الطائی، تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل القدس العربی

با آغاز دور دوم ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ ، توجه مجدد به پرونده هسته‌ای ایران جلب شده است. در زمان ریاست‌جمهوری جو بایدن ، مذاکرات به نتیجه‌ای نرسید و این پرونده عملاً به بن‌بست خورد. اکنون در دوره جدید، دونالد ترامپ از تهدید به جنگ گرفته تا اعلام آمادگی برای دیپلماسی، مواضع متنوعی اتخاذ کرده است که این تضادها پیش‌بینی سیاست‌های آینده‌اش در قبال ایران را دشوار می‌سازد.

از خروج از برجام تا سیاست فشار حداکثری

در دوره نخست ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، سیاست او با خروج از توافق هسته‌ای موسوم به برجام آغاز شد؛ توافقی که در زمان اوباما به‌دست آمده بود. ترامپ سپس در مه ۲۰۱۸ سیاست فشار حداکثری را اعمال کرد و کوشید که سایر اعضای گروه ۱+۵ را نیز برای توقف این توافق تحت فشار قرار دهد. برخی تحلیلگران بر این باورند که ایران در موقعیت ضعف قرار دارد و این وضعیت احتمالاً تهران را مجبور خواهد کرد شروط جدیدی را که ترامپ در دوره‌ی دوم مطرح می‌کند، بپذیرد.

در مقابل، برخی بر این باورند که ترامپ در دوره‌ی دوم ریاست‌جمهوری خود سیاست فشار حداکثری را تشدید خواهد کرد تا حکومت ایران را تضعیف کرده و حتی به سقوط آن نزدیک شود. همچنین احتمال داده می‌شود که تنش‌ها به حدی افزایش یابد که آمریکا به حمله‌ی نظامی متوسل شود و زیرساخت‌های هسته‌ای ایران را هدف قرار دهد. این تحلیل‌ها عمدتاً بر اساس اظهارات پیشین دونالد ترامپ ارائه شده‌اند.

برای مثال، دونالد ترامپ در یک گردهمایی انتخاباتی در کارولینای شمالی اعلام کرد که اسرائیل باید در واکنش به حملات موشکی ایران، تأسیسات هسته‌ای این کشور را هدف قرار دهد. همچنین ترامپ در گفت‌وگویی با مجله تایم، احتمال وقوع جنگ با ایران را رد نکرد. اگرچه او در تبلیغات انتخاباتی خود اعلام کرده بود که مخالف استفاده از نیروی نظامی برای براندازی حکومت ایران است، اما در پاسخ به پرسش خبرنگار تایم گفت: «هر چیزی ممکن است اتفاق بیفتد. این وضعیت بسیار ناپایدار است.»

انتصاب ویتکاف؛ تمایل به دیپلماسی یا همسویی با سیاست‌های اسرائیل؟

اظهارات دونالد ترامپ در دوران تبلیغات انتخاباتی معمولاً با مواضع رسمی او در دوران ریاست‌جمهوری متفاوت بوده است. انتخاب استیو ویتکاف به‌عنوان فرستاده‌ی ویژه به خاورمیانه نمونه‌ای از این تغییر رویکرد است. ویتکاف، یک وکیل یهودی از نیویورک و از حامیان دولت راست‌گرای بنیامین نتانیاهو، به‌عنوان مسئول پرونده‌ی ایران منصوب شد. این انتصاب احتمالاً نشان‌دهنده‌ی تمایل ترامپ به بررسی راه‌حل‌های دیپلماتیک پیش از تشدید فشار بر ایران باشد.

به گزارش فایننشال تایمز، استیو ویتکاف احتمالاً مسئولیت هدایت تلاش‌های دیپلماتیک در مورد برنامه‌ی هسته‌ای ایران را بر عهده دارد که بخشی از استراتژی کلان ترامپ برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای است. هم‌زمان، ترامپ و مشاورانش در دیدارهای اولیه تأکید کرده‌اند که ترجیح می‌دهند از رویارویی مستقیم با ایران خودداری کنند.

برخی تحلیلگران این انتصاب را نشانه‌ی همسویی بیشتر سیاست‌های ترامپ با اهداف اسرائیل می‌دانند. آنها بر این باورند که انتخاب فردی بدون تجربه در مسائل خاورمیانه، اما با روابط نزدیک با نتانیاهو، نشان‌دهنده همکاری نزدیک‌تر کاخ سفید با اسرائیل و در نتیجه افزایش احتمال تنش‌هاست. ویتکاف که تخصص اصلی‌اش در امور مالیاتی و املاک است، تجربه‌ای در سیاست خارجی و امنیت منطقه‌ای ندارد و این موضوع نگرانی‌ها درباره تشدید تنش‌های بالقوه را افزایش داده است.

از سوی دیگر، محمدجواد ظریف، در سخنرانی خود در داووس اشاره کرد که ترامپ، بر خلاف دوره قبلی خود، از بازگرداندن افرادی مانند پمپئو و بولتون که به خروج از برجام در سال ۲۰۱۸ اصرار داشتند، اجتناب کرده است. این تصمیم شاید بیانگر این باشد که ترامپ از تجربیات گذشته خود درس گرفته است. با این حال، مشخص نیست که این تغییر رویکرد به اتخاذ سیاستی پایدارتر در قبال ایران منجر می‌شود یا خیر.

اظهارات محمد جواد ظریف

محمدجواد ظریف در اظهاراتی اعلام کرد که حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ باعث لغو ملاقات برنامه‌ریزی شده بین ایران و آمریکا برای مذاکره درباره احیای برجام شد. او تاکید کرد که خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، ایران را به پیشرفت‌های بیشتری در غنی‌سازی اورانیوم نزدیک کرده است، هرچند که تهران تمایلی به ساخت سلاح هسته‌ای ندارد. محمدجواد ظریف همچنین به آثار تحریم‌های آمریکا بر زندگی مردم ایران اشاره کرد و ادامه این فشارها را عاملی برای سخت‌تر شدن شرایط اقشار آسیب‌پذیر دانست. او همچنین تاکید کرد که ایران قصدی برای ساخت سلاح هسته‌ای ندارد و اگر چنین قصدی وجود داشت، می‌توانست پیش‌تر به آن دست یابد.

با نزدیک شدن به زمان اتمام اعتبار برجام طبق قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در ۱۸ اکتبر امسال، جامعه بین‌المللی با چالشی روبروست. در این تاریخ، تصمیم‌گیری درباره آینده این توافق به موضوعی اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است و این موضوع می‌تواند سرنوشت برنامه هسته‌ای ایران و تعامل جهانی با این پرونده را تعیین کند.

منبع:فرارو