کشور در شرایط ناترازی به سر می برد / ایران هر روز کهنه تر می شود!

به گزارش رکنا، در سال های اخیر بحث ناترازی بسیار جدی شده است. به طوریکه در همه بخش های کشور بحثی از ناترازی شنیده می شود. از حوزه های اقتصادی گرفته تا حوزه های اجتماعی. ناترازی بانک ها، ناترازی صندوق های بازنشستگی، ناترازی در حوزه انرژی ( آب، برق، گاز و بنزین). گویی دیگر عادت کرده ایم که در تابستان برق نداشته باشیم و در زمستان گاز. بحران بی آبی و خشکسالی که به استان های شمالی نیز رسیده است. البته این وضعیت استان های بزرگ کشور است نه استان های محرومی که دهه هاست با بحث ناترازی به دنیا آمده و با آن می میرند.

حتی این ناترازی در حوزه های اجتماعی با افزایش نرخ بیکاری، افزایش طلاق، افزایش افسردگی، افزایش ماهیانه نرخ تورم، کمبود هواپیمای مسافری، کمبود و فرسوده شدن وسایل نقلیه عمومی و... همه و همه در یک واژه آن هم ناترازی خلاصه می شود.

حال پرسش این است که این ناترازی چیست؟ و چه باید کرد؟

در این خصوص گفتگوی رکنا با دکتر سیدهاشم اورعی، استاد برجسته دانشگاه صنعتی شریف و رئیس اتحادیه انجمن های علمی انرژی ایران را بخوانید:

کشور در شرایط ناترازی به سر می برد

هاشم اورعی در ابتدا با بیان اینکه سال ها است کشور در شرایط ناترازی در بخش‌ های مختلف به سر می‌ برد، گفت: در حالت کلی ناترازی به معنی "عدم تعادل" بین ورودی و خروجی و یا به زبان اقتصادی بین عرضه و تقاضا است. ناترازی فقط در زمینه کالا نیست و می‌ تواند در بخش خدمات باشد و حتی ممکن است واقعی نباشد و جامعه احساس عدم تعادل در ارتباط با موضوعی داشته باشد. بدین‌ترتیب چنانچه حاصل تفریق عرضه و تقاضا صفر باشد، نتیجه می‌ گیریم که شرایط تعادل برقرار است و در صورتی که غیر صفر باشد عدم تعادل داریم.

باید توجه داشت که ناترازی الزاماً به معنی کمبود نیست و چنانچه حاصل تفریق مثبت باشد به معنی این است که عرضه از تقاضا بیشتر است اما در بیشتر موارد حاصل تفریق منفی بوده و تقاضا بیشتر از عرضه است و بدین‌ ترتیب جامعه کمبود آن کالا یا خدمات را حس می‌ کند.

استاد دانشگاه صنعتی شریف درباره ناترازی منفی گفت: مثال بارز ناترازی منفی شرایط بازار خودرو در سال های اخیر است. از آنجا که اقتصاد کشور در دهه اخیر نرخ بالای تورم را تجربه می‌ کند و نیز به دلیل ناترازی شدید در بازار، خودرو به کالای سرمایه‌ ای تبدیل شده و در نتیجه تقاضا به مراتب فراتر از نیاز واقعی بوده و مردم برای حفظ ارزش پول خود در صف خرید خودرو قرار می‌ گیرند که نتیجه آن افزایش سرسام‌ آور قیمت خودرو و ناتوانی دولت در کنترل قیمت است.

او درخصوص ناترازی ناگهانی و سریع گفت: در برخی موارد ناترازی به صورت ناگهانی و سریع اتفاق می‌ افتد. به عنوان مثال، قیمت گندم و ذرت در بازار جهانی در حالت تعادل و تابعی از عرضه و تقاضا بود تا اینکه در پی حمله نظامی روسیه به اوکراین و عدم امکان عرضه این کالاها به بازار جهانی از سوی اوکراین، شرایط ناترازی پدید آمد و قیمت ها به سرعت افزایش یافت. از آنجا که 40% گاز مصرفی اتحادیه اروپا از روسیه تامین می شد، کاهش عرضه انرژی به ویژه گاز از سوی روسیه نیز بازار جهانی انرژی را یک شبه از حالت تعادل خارج کرده و شاهد افزایش چشمگیر قیمت انرژی بودیم.  

ناترازی فزاینده در صندوق های بازنشستگی؛ میزان ناترازی این صندوق ها به 400 هزار میلیارد تومان رسیده است!

اورعی با بیان اینکه در مواردی ناترازی به صورت تدریجی رخ می‌ دهد، گفت: به عنوان مثال می‌ توان به وضعیت صندوق های بازنشستگی اشاره کرد که به شدت از ناترازی فزاینده رنج می‌ برند. از آنجا که درآمد صندوق های بازنشستگی جوابگوی پرداخت هزینه‌ ها از جمله پرداخت مستمری بازنشستگان نیست، از حدود یک دهه قبل دولت مجبور شد کسری را از بودجه عمومی تامین کند. میزان ناترازی از دو هزار میلیارد تومان آغاز شد لیکن در سال جاری این رقم به چهار صد هزار میلیارد تومان افزایش یافته و کماکان میزان ناترازی در این بخش در حال افزایش است.

پیش بینی می شود در سال جاری بنزین وارد کنیم

استاد دانشگاه صنعتی شریف درباره ناترازی در حوزه انرژی کشور تاکید کرد: مثال دیگر از ناترازی تدریجی را می‌ توان در وضعیت انرژی کشور مشاهده کرد. در گذشته ایران صادرکننده بنزین بود، لیکن طی چند سال اخیر به دلیل افزایش قابل توجه مصرف این فرآورده و عدم امکان افزایش تولید، صادرات کاهش یافته و در حال حاضر تقاضا بیشتر از عرضه است و در نتیجه پیش‌ بینی می‌ شود با تبدیل ناترازی مثبت به منفی، در سال جاری نیاز به واردات بنزین داشته باشیم.

ناترازی ها در ایران نشان از ضعف برنامه ریزی و سیاست گذاری است

رئیس اتحادیه انجمن های علمی انرژی ایران با بیان اینکه باید توجه داشت عموماً ناترازی ناگهانی در اثر عوامل خارجی مثل جنگ و یا بلایای طبیعی از جمله زلزله، سیل و ... رخ می‌ دهد، گفت: لیکن ناترازی تدریجی که در ایران و در بسیاری بخش ها مشاهده می‌ کنیم نشان از ضعف برنامه‌ ریزی و سیاست‌ گذاری است. مشکل اینجا است که در صورت عدم اجرای سیاست های صحیح در مقابله با این گونه ناترازی، مشکل هر روز حادتر شده و به آیندگان سپرده می‌ شود.

ایران جایگاه خود در بازار نفت جهان را از دست داده است / ایران هر روز کهنه تر می شود!

اورعی گفت: به عنوان مثال تا اواسط دهه 50 خورشیدی، سرمایه‌ گذاری در بخش نفت و گاز کشور سالیانه حدود 15 درصد بوده است که نتیجه آن صادرات قابل توجه و جایگاه ایران به عنوان دومین صادر کننده نفت جهان بود اما از سال 1389، سرمایه‌ گذاری در این بخش به متوسط منفی 4 درصد در سال کاهش یافته است و در اثر این عدم تعادل کشور رفته رفته جایگاه خود را در بازار نفت جهان از دست داده و به رتبه دهم سقوط کرده است. در حالت کلی در 4 سال اخیر میزان سرمایه‌ گذاری صنعتی از استهلاک کمتر بوده است و بدین‌ ترتیب سرمایه‌ گذاری در این بخش منفی است که حاصل عدم سیاست‌ گذاری و استراتژی صحیح می‌ باشد. در چنین شرایطی چگونه می‌ توان انتظار توسعه اقتصادی کشور را داشت؟

استاد صنعتی شریف تاکید کرد: نتیجه ناترازی منفی در سرمایه‌ گذاری زیربنایی این است که کشور هر روز کهنه می‌ شود. در سرتاسر کشور وقتی به فرودگاه‌ ها، هواپیماها، جاده‌ ها، سیستم آموزش، بهداشت، برق، گاز، مخابرات و ... می‌ نگریم مشاهده می‌ کنیم که کیفیت خدمات و امکانات در حال تنزل است و این حاصل ناترازی منفی مزمن در اقتصاد ملّی است.

او با بیان اینکه در برخی موارد ناترازی به سرعت علنی شده و دولت ها برای جلب رضایت مردم سریعاً در جهت رفع آن اقدام می‌ کنند، گفت: به عنوان مثال چنانچه نان یا بنزین کمیاب شود، به دلیل حساسیت اجتماعی آن بلافاصله دولت به هر روشی که شده اقدام به رفع کمبود می‌ کند. لیکن در برخی موارد، اثرات مخرب ناترازی بر اقتصاد ملی تدریجی بوده و موریانه‌ وار توان اقتصاد را می‌ گیرد بدون اینکه جامعه در مراحل اولیه واکنش نشان دهد.

لیکن در این موارد نتیجه نهایی نرخ تورم زیاد و رشد اقتصادی کم است که ملت ایران سال ها است با آن مواجهه‌ اند و دولت و ملت همگی به دنبال راه کار کوتاه‌ مدت هستند، غافل از اینکه نمی‌ توان یک شبه مساله را حل کرد و باید مسیر را اصلاح کرد.

تا ناترازی مزمن در تامین سرمایه مرتفع نگردد، شعار سال محقق نمی شود

اورعی با بیان اینکه در این ارتباط مساله مهم ناترازی مزمن در تامین سرمایه است، گفت: با اطمینان می‌ توان گفت مادامی که ناترازی در این بخش مرتفع نگردد و بازار سرمایه به حالت تعادل نرسد، نمی‌ توان انتظار محقق شدن شعار سال یعنی مهار تورم و افزایش تولید را داشت.

مردم هر روز فقیر و فقیرتر می شوند

او در پاسخ به اینکه چرا شاهد عدم تعادل و ناترازی در بازار سرمایه هستیم؟ گفت: از یک طرف هزینه‌ های دولت بسیار زیاد و رو به افزایش بوده و تاکنون هیچ دولتی توان و یا عزم کافی در کنترل هزینه‌ ها را نداشته است. در طرف دیگر معادله یعنی در بخش درآمدی، شرایط کشور در صحنه بین‌ المللی درآمدهای ارزی را با چالش مواجه کرده و همچنین درآمد مالیاتی دولت به دلیل عدم رشد اقتصادی افزایش چشمگیری ندارد.

بدین‌ ترتیب چندین سال است که رشد هزینه‌ های دولت بیشتر از رشد درآمدها است و نتیجه آن کسری بودجه فزاینده‌ ای است که شاهد آن هستیم. در چنین شرایطی دولت راه آسان را انتخاب کرده و به جای کاهش هزینه‌ ها اقدام به افزایش نقدینگی می‌ کند و بدین‌ ترتیب با چرخیدن در این حلقه باطل مردم هر روز فقیر و فقیرتر می‌ شوند.

شبکه بانکی، در سایه ناتوانی بانک مرکزی به ماهی گیری از آب گل آلود اقتصاد کشور مشغولند

اورعی با بیان اینکه در این زمینه یکی از مشکلات اقتصادی کشور این است که نقدینگی جذب تولید نشده و به طرف بازارهای واسطه‌ گری و کوتاه‌ مدت هدایت می‌ شود، گفت: عملکرد شبکه بانکی کشور در عدم تامین سرمایه در گردش مورد نیاز بخش مولد اقتصاد و چرخش به طرف بنگاه‌ داری و ارائه تسهیلات کوتاه‌ مدت نتیجه همین سیاست و تداوم ناترازی در بازار سرمایه است. یعنی شبکه بانکی، به ویژه بانک های خصوصی، در سایه ناتوانی بانک مرکزی در نظارت بر عملکرد بانک ها، وظیفه ذاتی خود را که کمک به اقتصاد ملّی است به فراموشی سپرده و سخت به ماهی‌ گیری از آب گل‌ آلود اقتصاد کشور مشغولند.

استاد دانشگاه صنعتی شریف در پاسخ به این سوال که مهمترین مساله در مورد ریشه و منشاء ناترازی چیست؟ گفت: مهم ترین مساله این است که شرایط لازم را برای توسعه فساد و رانت فراهم می‌ کند. چنانچه در صنعت خودرو تعدادی تولیدکننده در شرایطی رقابتی فعال بودند و محدودیت واردات خودرو نبود، خودروسازان برای بقاء مجبور بودند کیفیت محصول و خدمات خود را ارتقاء داده و در شرایط یکسان رقابت کنند. لیکن وقتی بازار داخلی تنها به دو تولیدکننده اختصاص یافته و در راستای حمایت همه‌ جانبه از این دو انواع موانع در مسیر واردات گذاشته می‌ شود، در حقیقت راه برای ایجاد فساد و رانت گشوده می‌ شود.

مثال بارز دیگر نرخ ارز است. در چند دهه اخیر همواره شاهد تفاوت زیادی بین نرخ ارز دولتی و آزاد بوده‌ ایم و در این شرایط دوباره راه برای سوءاستفاده باز می‌ شود و کار به جایی می‌ رسد که در پی اعلام ارز دولتی به نرخ 42 هزار ریال، برخی آمار حکایت از آن داشته‌ اند که 30 میلیارد دلار ارز از کشور خارج شده و در مقابل کالایی وارد نشده است.

چرا روزانه بین 5 تا 15 میلیون لیتر بنزین از کشور قاچاق می شود؟

اورعی در آخر گفت: بالاخره باید پرسید چرا طبق آمار روزانه بین 5 تا 15 میلیون لیتر بنزین از کشور قاچاق می‌ شود؟ دلیل آن دقیقاً مشابه نرخ ارز ناترازی در بازار انرژی و غیرواقعی بودن قیمت است.

مَخلص کلام اینکه ناترازی گسترده در بازارهای اقتصادی کشور از نوع تدریجی بوده و هزینه‌ های سنگین برای اقتصاد ملّی دربر دارد که از آن جمله می‌ توان به تورم لجام گسیخته و عدم رشد اقتصادی اشاره کرد.

واقعیت این است که چنانچه اولویت اول نظام حکمرانی قرار دادن کشور در مسیر توسعه باشد که باید باشد قرار دادن اقتصاد کشور در شرایط تعادل امری ضروریست و برای تحقق این مهم باید با اژدهای هفت‌ سر فساد و رانت درآویخت که امری بسیار دشوار ولی دست یافتنی است، لیکن گاو نر می‌ خواهد و مرد کهن!