اقدام فرزین تاثیر چشمگیری بر بازار ارز نداشته و نخواهد داشت / فرزین هم مانند همتی نمی تواند ارزپاشی کند

به گزارش رکنا، روز پنجشنبه 8 دی ماه 1401محمدرضا فرزین به‌ عنوان رئیس‌ کل جدید بانک مرکزی جایگزین علی‌ صالح‌ آبادی شد. این انتصاب که در جلسه هیات دولت و با رای هیات وزیران صورت گرفت در روزی خارج از روال عادی تشکیل جلسات هیات دولت انجام شد. فرزین که دکترای اقتصاد و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی است عضویت در هیات‌ مدیره بانک‌ های کارآفرین و کشاورزی و مدیرعاملی بانک کارآفرین را در کارنامه خود دارد و از سال گذشته در سمت مدیرعاملی بانک ملی ایران مشغول به‌ کار بود.

بلافاصله پس از انتشار خبر انتخاب فرزین به‌ عنوان رئیس‌کل بانک مرکزی، او در برنامه‌ ای تلویزیونی حضور یافت و برنامه‌ های خود را تشریح کرد. وی در ابتدا مهم‌ ترین وظیفه بانک مرکزی را کنترل تورم و نرخ ارز دانست.

فرزین در ادامه صحبت‌ هایش اطمینان داد که «نرخ ارز را تثبیت و حتما این دغدغه فعالان اقتصادی کشور را برطرف می‌ کنیم؛ برنامه سیاست اقتصادی جدید متمرکز بر این موضوع خواهد بود.»

فرزین در رابطه با نرخ ارز گفت:«در حال حاضر بخش عمده از نیاز ارزی از بازار نیما تامین می‌ شود. بازار نیما را حتما در نرخ 28 هزار و 500 تومان تثبیت خواهیم کرد. تمام نیاز‌های کالای اساسی و نیاز تولیدکنندگان، ماشین‌آلات، تجهیزات و دیگر موارد را با این نرخ در بازار نیما تامین می‌کنیم. با توجه به اینکه منابع ارزی بانک مرکزی مناسب است، می‌توانیم ارز نیما را در این نرخ تامین کنیم.»

فرزین در نهایت از اولویت مهم خود و بانک مرکزی رونمایی کرد و گفت: «تلاش ما در بانک مرکزی این خواهد بود که تمام نیاز ارزی را در بازار نیما و بازار مبادله ارزی تامین کنیم و بازار ارز آزاد را به شکل مستمر کوچک کنیم، نیاز به آن را کاهش دهیم و نرخ آن را به این نرخ نزدیک کنیم و کاهش دهیم.»

حال پرسش این است که محمدرضا فرزین می تواند از پس چالش‌ های موجود برآید و اقداماتی انجام دهد که تجربه های سیاست های دوره های گذشته تکرار نشود؟ آیا می توان برای ارز 28 هزار و 500 تومانی فرزین ابعاد خساراتی تا سطح ارز 4200 تومانی تصور کرد؟

از آنجا که برای روشن شدن جوانب سیاست‌ های ارزی رئیس‌کل جدید بانک مرکزی باید بیشتر منتظر ماند و دید در عمل این سخنان تا کجا جامه عمل به تن خواهد کرد، درخصوص دو اقدام اساسی محمدرضا فرزین گفتگوی رکنا با دکتر کامران ندری، اقتصاددان و استاد دانشگاه را بخوانید:

بررسی دو اقدام اساسی محمدرضا فرزین تاکنون

کامران ندری در ابتدا با بیان اینکه نمی توان اقدامات محمدرضا فرزین را در این مدت کوتاه مورد ارزیابی دقیق قرار داد، گفت: محمدرضا فرزین تا امروز دو برنامه را اطلاع رسانی، عملیاتی و اجرا کرد. ایشان در بدو ورود به بانک مرکزی اعلام کردند که قصد دارند در بازار نیما که عمده تقاضا برای ارز در این بازار ثبت می شود، نرخ ارز را 28 هزار 500 تومان به طور ثابت تعیین کنند و نوسانات را به گونه ای در بازار نیما مدیریت کنند که نرخ ارز انحراف و فاصله زیادی با نرخ ارز 28 هزار و 500 تومانی نداشته باشد.

اقدام دومی که در بازار متشکل ارز و اسکناس به کار گرفته شد مبنی بر این است که به صرافی ها اعلام شد که به جای ارتباط مستقیم با صادرکنندگان و خرید توافقی ارز اسکناس حاصل از صادرات، یک بازار عمده فروشی راه اندازی می شود تا صرافی ها بتوانند از طریق حراجی که به شکل هلندی برگزار می شود، هر روز در این بازار مبلغ 100 هزار یورو سفارش بگذارند و ارز اسکناس مورد نیاز را با قیمت رقابتی در این حراجی تهیه کنند و با ترتیباتی که بانک مرکزی اعلام کرد می توانند به متقاضیان در یک چهارچوب معین بفروشند.

نرخ ارز 28 هزار تومانی فرزین همان ارز 4200 تومانی روحانی و ارز 1224 تومانی احمدی نژاد است

این اقتصاددان در ادامه تاکید کرد: اقدام اول شبیه اقداماتی است که در دولت های قبلی صورت گرفت. در دولت حسن روحانی ابتدای سال 1397 اعلام شد که دولت ارز مورد نیاز واردکنندگان را با نرخ 4200 تومان تامین می کند. تجربه آن سیاست هنوز ادامه دارد. مدت کوتاهی نگذشت که دولت حسن روحانی متوجه شد که نمی تواند همه تقاضاها را با نرخ 4200 تومان تامین کند.

بنابراین ارز 4200 تومانی محدود به تامین ارز کالاهای اساسی شد و کالاهای اساسی به مرور کاهش یافت تا اینکه در سال 1400 و سال 1401 ارز 4200 تومانی که فقط برای تامین 5 قلم کالای اساسی باقی مانده بود، حذف شد و یک شوک قابل ملاحظه به اقتصاد و مردم تحمیل شد. در پی حذف ارز 4200 تومانی در خرداد ماه سال جاری هزینه کالاهای اساسی به شدت افزایش یافت و بالاترین نرخ تورم ماهانه در طول 44 سال گذشته برای اولین بار تجربه کردیم.

ایجاد شوک سنگین در اقتصاد حتی سنگین تر از حذف ارز 4200 تومانی

ندری در ادامه افزود: به نظر می رسد تعیین نرخ ارز 28 هزار و 500 تومانی محمدرضا فرزین به سرنوشت مشابه ارز 4200 تومانی دچار خواهد شد. برغم اینکه ایشان گفتند تفاوتی بین این دو تجربه وجود دارد و ارز 28 هزار و 500 تومانی برخلاف تجربه ارز 4200 تومانی، فشاری به بودجه دولت وارد نخواهد کرد، اما پاسخ آقای فرزین خیلی قانع کننده نیست، زیرا ارز 4200 تومانی که در سال 1397 تصویب شد نیز فشاری را بر بودجه دولت وارد نکرد و آثار خود را پس از چند سال نشان داد.

ارز 28 هزار و 500 تومانی در حال حاضر ممکن است فشاری را وارد نکند ولی در دو سال آینده اگر بخواهد ثابت باقی بماند حتما فشار قابل ملاحظه ای را بر بودجه دولت وارد می کند و حذف شدن آن هم مانند حذف ارز 4200 تومانی شوک سنگینی را حتی سنگین تر از حذف ارز 4200 تومانی، ایجاد خواهد کرد.

این استاد دانشگاه در ادامه با بیان اینکه هم اکنون همان اتفاقی که برای ارز 4200 تومانی رخ داد، برای ارز 28 هزار و 500 تومانی در شرف وقوع است، گفت: در حال حاضر تقاضا برای این ارز بسیار زیاد است و همه متقاضیان نمی توانند با این نرخ ارز دریافت کنند و احتمال می رود مانند زمان حسن روحانی ارز 28 هزار و 500 تومانی را محدود و فقط به کالاهای اساسی تخصیص دهند و همان تجربه ارز 4200 تومانی و حتی قبل تر از آن در زمان محمود احمدی نژاد با ارز 1224 تومانی، تکرار شود.

ندری در ارتباط با برنامه دوم محمدرضا فرزین گفت: این برنامه حساب شده تر، تکنیکی تر و حرفه ای تر بود. بدین ترتیب که در بازار متشکل ارزی یک حراجی می کنند و این بازار متشکل اسکناس نرخ واقعی تری را نسبت به گذشته که نرخ ها توافقی بین صرافی و صادرکننده تعیین می شد، تعیین می کند. لذا برنامه دوم محمدرضا فرزین تا این لحظه حرفه ای تر است.

اما واقعیت این است که این اقدام تاثیر زیادی در اقتصاد ندارد. در حال حاضر شاهد هستیم که نرخ هر دلار حدود 45 هزار تومان است و در بازار عمده فروشی مقداری کمتر صرافی ارز را خریداری می کند و به مصرف کننده با یک مقدار کم تر از نرخ بازار آزاد می فروشد. این شبیه آن چیزی است که در قبل اتفاق می افتاد اما با این تفاوت که در بازار متشکل سامان دهی بهتری پیدا کرده است. ابزارهایی که ایشان وعده دادند که با ایجاد آن در بازار مورد استفاده قرار گیرد مثل قراردادهای پیش خرید، اوراق آتی هنوز تحقق پیدا نکرده است.

سیاست ها را به بانک مرکزی دیکته می کنند

این اقتصاددان در ادامه درخصوص عدم استقلال بانک مرکزی و چالش های محمدرضا فرزین گفت: تا این لحظه ارزیابی این است که این اقدام مثبت بوده است ولی تاثیر چشمگیر بر بازار ارز نداشته و نخواهد داشت. این اقدام فرزین یک اقدام تکمیلی بوده است و بازار متشکل ارز و اسکناس عبدالناصر همتی راه اندازی کرد و فرزین نواقص آن را برطرف می کند. برگزاری حراج روزانه در بازار قدم به جلو است. اگر بتوانند ابزارهای دیگری هم در بازار فعال کنند این بازار تکمیل می شود. اما بنظر نمی رسد اگر این بازار متشکل، حتی متشکل تر شود، بتواند تاثیر چندانی را در وضعیت ارزی اقتصاد بگذارد. در بازار ارز با مسائل و مشکلات ساختاری مواجه هستیم که بخشی از این مشکلات در اختیار بانک مرکزی نیست که فرزین بخواهد آن را حل کند. محدودیت هایی که تحریم ها برای بازار ارز ایجاد می کند در اختیار فرزین نیست. تحریم ها اگر سخت تر و پیچیده تر شود، بازار ارز ایران مجددا دچار التهاب می شود.

مساله دیگر که در اختیار بانک مرکزی نیست و فرزین با آن مواجه است، بحث عدم استقلال بانک مرکزی است. بانک مرکزی مکلف است ارزهای دولت را با یک نرخ معین از پیش تعیین شده توسط مجلس خریداری کند. در استفاده از این ارزها استقلال رای ندارد. مصارف این ارزها کاملا مشخص است. روسای قبلی می گفتند و فرزین هم احتمالا قبول خواهد کرد که بانک مرکزی نمی تواند از ذخایر ارزی که در اختیار دارد در بازار ارز برای تنظیم نرخ استفاده کند.

وی افزود: عبدالناصر همتی زمانی می گفت من ارزپاشی نمی کنم. به احتمال زیاد فرزین هم نمی تواند ارزپاشی کند و اجازه ارزپاشی ندارد.اگر هم ارزپاشی کند مشکلاتی که برای ولی الله سیف بوجود آمد برای فرزین هم بوجود خواهد آمد. برنامه های حمایتی دولت دوباره به بانک مرکزی دیکته می شود. شاهد بودیم که محمد مخبر اعلام کردند که تا دو سال کالاهای اساسی مورد نیاز مردم را با نرخ 28 هزار و 500 تومان وارد می کنیم. اگر تکلیفی باشد که به آقای فرزین کرده باشند احتمالا فرزین نمی تواند تغییری در آن ایجاد کند.

این مسائل همه عدم استقلال بانک مرکزی را نشان می دهد و به قوه خود باقی است. ابزارهایی که در بازار ارز رایج است و در همه جای دنیا استفاده می شود در اقتصاد  ما وجود ندارد و راه اندازی آن کار ساده و آسانی نیست. در حوزه نقدینگی و تورم ناشی از رشد بالای نقدینگی هنوز برنامه ای از سوی فرزین ارائه و رونمایی نشده است و اعلام رسمی نشده است و این احتمال وجود دارد که روی آن کار می شود که نمی توانیم فعلا اظهارنظر وقضاوتی داشته باشیم ولی می توان گفت اگر رشد نقدینگی متوقف نشود و تورم ناشی از آن مانند سابق ادامه داشته باشد حتما در نرخ ارز تاثیر خواهد داشت.

بنابراین در دو اقدامی که فرزین وارد عمل شده است مورد اول دستاورد خاصی ندارند و در اقدام دوم توفیقاتی داشته و وضعیت نسبت به گذشته بهتر شده است اما تاثیر چشم گیری بر کاهش نرخ ارز تا محدوده 40 تا 41 هزار تومان برساند و ثابت بماند، نگذاشته است و نرخ ارز همین امروز در بازار حدود 45 هزار تومان است. گرچه اقدام مثبت است اما اثربخشی آن زیاد نیست.