سالانه 3 میلیارد متر مکعب آب پشت سدهای کشور تبخیر می شود/ 6 سد مستعد ایجاد زلزله در ایران داریم

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، ایران با داشتن حدود 380 سد فعال در کشور یکی از بزرگترین کشورهای سدساز در دنیا محسوب می شود. تقریبا غیر از موارد معدودی عمده این سدها بعد از انقلاب ساخته شده اند و سدسازی برای دولت ها و به ویژه وزارت نیرو، فارغ از اینکه خط مشی راهبردی و سیاسی دولتها چه باشد، تبدیل به یک رویه و سنت شده است بطوریکه مطابق اعلام مقامات وزارت نیرو ساخت 120 سد دیگر نیز در سالهای آینده در دستور کار این مجموعه قرار دارد و این می تواند رقم سدهای ایران را تا پایان دهه آینده به 500 عدد برساند. کارشناسان محیط زیست و اقلیم شناسان در ایران طی یک دهه گذشته در مورد تبعات منفی احداث این سازه انسان ساخت در طبیعت هشدارهای جدی را دادند در مقابل دولت ها به پروژه های سدسازی سرعت می بخشیدند و اگر یک روی سکه جدال بر سر سدسازی تامین منابع آب شرب و کشاورزی در کشور باشد روی دیگر آن جدال بر سر نابودی منابع آب و خاک است که از طریق سدسازی می تواند در یک دهه آینده کشور را به شدت درگیر خود کند.

زمین لرزه روزهای اخیر ترکیه که تاکنون تراژدیک ترین حادثه سال 2023  میلادی بود با تلفاتی بیش از 45 هزار نفر و احتمال افزایش میزان آن تا بالای 60 هزار در حالی رخ داد که گمانه زنی های کارشناسی و غیرکارشناسی در مجامع و محافل در مورد علل این اتفاق هر لحظه گوی سبقت از هم می گرفتند و اظهاراتی در مورد ریشه های این زمین لرزه از هارپ تا حرکت گسل ها و همچنین احداث سدها مطرح شد که برخی از آنها ارزش بررسی دارد. شاید در ابتدا منطقی به نظر نرسد اما این یک فرضیه اثبات شده است که احداث سدهای بزرگ از طریق فشاری که تجمع آب در پشت مخزن سد ایجا می کند در نهایت می تواند منجر به جابه جایی صفحات لایه های زیرین زمین و در صورت وجود گسل می تواند منجر به زمین لرزه هایی با شدت و قدرت تخریب کنندگی بالا شود.

مخزن سدهای بزرگ باعث ایجاد 9 زمین لرزه بزرگ در هند شدند

مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی با عنوان "بررسی وضعیت سدها و عملکرد سدسازی در کشور" در سال 1395 بر این مساله صحه گذاشته است. این گزارش عنوان می کند: «ثابت شده است که سدهای بزرگ میتوانند زمین لرزه ایجاد کنند اگرچه که افکار عمومی کمتر از این موضوع آگاهی دارند. نخستین بررسی دامنه دار درباره همبستگی میان افزایش فعالیت های زمین لرزه و تغییرات ژرفا و عمق مخزن نیز در دهه 1940 برای سد هوور انجام گرفت. امروزه پیوند میان لرزش های زمین و بهره برداری از سد در بیش از 70 سد به ثبت رسیده است. این باور وجود دارد که مخزن سدها پنج زمین لرزه از 9 زمین لرزه شبه جزیره هند در 1980 را سبب شده اند. پذیرفته ترین توضیح برای اینکه چرا سدها سبب زمین لرزه میشوند این است که فشار آب بالایی در ترک های ریز و شکافه های زمین، در زیر و کنار مخزن به وجود می آید. هنگامی که فشار آب روی سنگها افزایش می یابد، گسلها لغزنده میشوند. گسلهایی که خود از کرنش زمین ساختی متأثر بوده اند اما اصطحکاک سطح سنگها تا آن زمان از لغزش آنها جلوگیری میکرده است.»

علاوه بر آن در این گزارش به جنبه های منفی دیگر احداث سدها اشاره شده است. این گزارش عنوان می کند: «بر اساس یک برآورد جهانی، 4 درصد آب ذخیره شده توسط سدهای جهان به صورت تبخیر از دست میرود. در کشور ایران سالیانه حدود 2 تا 3 میلیارد مترمکعب، به دلیل تبخیر از دریاچه سدهای کشور، تلف میشود.» این در حالیست که ظرفیت کل مخزن سدهای کارون 1 و کارون 3 هر کدام حدود سه میلیارد مترمکعب است. و ما تنها 6 سد با ظرفیت مخزن بالای 3 میلیارد متر مکعب در کشور داریم که با توجه به داده های فوق می تواند مستعد ایجاد فشار بر روی صفحات لایه های زیرین زمین و ایجاد زمین لرزه را دارند.

چشم مردم به منابع پشت سدها است

محمد حسین پاپلی یزدی، عضو مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه گفت: هیچ وقت مقام مسوولی این نکته را متذکر نمی شود که 90 درصد دشت های کشور در حال فرونشست هستند زیرا چشم افکار عمومی همیشه به دنبال منابع پشت سدها است که آب شرب آنها تامین می شود یا نه.

پاپلی یزدی اظهار کرد: یکی از کارهای سیاسی و غیرکارشناسی در این زمینه اختصاص یارانه برای آب بود که همواره یک امنیت خاطری به مردم داده است که آب تامین می شود و این هم باعث وابستگی مردم به آنها شده است و هم باعث ایجاد یک الگوی مصرف نادرست در این سالها شده است.

جغرافیدان و اقلیم شناس ایرانی با اشاره به اینکه آب شرب آب سیاسی است، یادآور شد: ما باید توجه کنیم که وقتی می گویند 95 درصد مصرف در حوزه کشاورزی است و 5 درصد مصرف در حوزه آب شرب است همچین موضوعی صحت ندارد و در حقیقت متولیان امر در حال اتهام زنی به کشاورزان هستند.

استاد سابق دانشگاه های کشور بیان داشت: وقتی می گوییم آب شرب سیاسی است به این مفهوم که اگر آب 500 آبادی خشک شود هیچ اتفاقی نمی افتد اما اگر آب یک محله تهران یک روز قطع شود کل کشور به هم می ریزد به همین دلیل نگاه مدیران هم به مساله سیاسی است و سعی ندارند با صداقت در این باره صحبت کنند.