به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، سد و نیروگاه ۱۷۶ مگاواتی چم شیر در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر دوگنبدان (گچساران) مرکز شهرستان گچساران استان کهگیلویه و بویر احمد قبل از پیوستن رودخانه خیرآباد به رودخانه زهره در مجاورت محلی به نام تنگه چم شیر نزدیک به مرز استان بوشهر احداث خواهد شد. سد چم شیر پنجمین سد بزرگ کشور ایران خواهد بود. سدی که کارشناسان و متخصصان محیط زیست تاکید دارند با آبگیری آن ، سیل آسیب در منطقه به خصوص خوزستان جاری خواهد شد.

حال کارزاری برای متوقف کردن آبگیری این سد راه اندازی شده است که تا ظهر سوم دی ماه امضا کنندگان آن به 15 هزار نفر رسیده اند.( لینک کارزار برای امضا)

در متن این کارزار آمده است:

معاون محترم رییس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور

رییس محترم کمیسیون اصل ۹۰ قانون اساسی مجلس شورای اسلامی

رییس محترم کمیسیون کشاورزی و محیط زیست مجلس شورای اسلامی

رییس محترم سازمان بازرسی کل کشور

با سلام و احترام

به آگاهی می‌رساند ما امضاکنندگان این نامه در راستای عمل به رسالت حرفه‌ای و اخلاقی وظیفه خود دانسته که خطر آبگیری سد چم‌شیر (بر روی رودخانه زهره، در استان کهگیلویه و بویر احمد) را اعلام کرده و درخواست کنیم تا رفع کامل ابهامات زمین شناسی و محیط زیستی آبگیری سد مزبور به تعویق افتد.

برپایه شواهدی انکارناپذیر، رودخانه زهره به دلیل عبور از سازند تبخیری گچی-نمکی گچساران و سازند مارنی میشان شور شده و در محدوه مخزن سد چم‌شیر با ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ میکروزیمنس بر سانتیمتر هدایت الکتریکی با آبگیری، تجمع نمک آن افزایش یافته و شوری رود تا چندین برابر وضعیت فعلی خواهد رسید.

در مطالعات جدید زمین شناسی ۶۰ درصد بستر دریاچه سد چم‌شیر از بخش آسیب‌پذیر نمکی سازند تبخیری گچساران تشکیل شده و برون زدگی نمکی در نزدیکی رودخانه زهره واقع در بابا منیر در منطقه چم شیر کشف شده است.

در بستر دریاچه سد گسل‌های فراوان نیز وجود دارد که با افزایش سطح تماس ۴ کیلومتری مربعی فعلی مسیر رودخانه، به ۳۱ کیلومتر مربع، با انحلال لایه‌های نمک و گچ، شوری آب مخزن چندین برابر افزایش یافته و تبخیر طبیعی در منطقه نیز باعث افت شدیدتر کیفیت آن می‌شود.

علاوه بر آن وجود ۱۱ چاه نفت در داخل و حاشیه مخزن مخاطرات محیط‌زیستی غیر قابل پیش بینی دارد.

بدیهی است بعد از آبگیری سد، قطع جریان سیلابی نیز رخ خواهد داد. قطع جریان سیلاب‌های زهره که هر سال نقش مهمی در نمک‌زدایی و ارتقای حاصلخیزی خاک با انتقال تدریجی ۲ و نیم میلیون تن نمک به خلیج فارس دارد، می‌تواند خطر افزایش نمک و شور شدن زمین‌های کشاورزی در پایاب حوضه - مناطق زیدون تا هندیجان - را افزایش داده و با کاهش رطوبت خطرات جدی در تشکیل کانون‌های ریزگرد در بخش جنوب شرقی خوزستان پدید آورد.

افزون بر آن با بررسی گزارش ارزیابی محیط‌زیستی و زمین شناسی این سد، شواهد متعددی از مخدوش بودن اطلاعات، ارائه ناسازه‌هایی تامل‌برانگیز و همچنین حذف ریسک‌های احداث سد مشهود است که ضرورت بازنگری در این گزارش را تأیید می‌کند‌.

از این رو، ما امضا کنندگان این نامه ضمن هشدار به عواقب آبگیری عجولانه، خواهان توقف آبگیری سد چم شیر تا پایان مراحل کارشناسی توسط متخصصان مستقل کشور بوده و درخواست انجام مطالعات عواقب و پیامدهای اجتماعی، محیط زیستی، اقتصادی و امنیتی ناشی از آبگیری و شوری آب در پایین دست، شهرها، روستاها، مراتع و اراضی کشاورزی تحت تأثیر و برآورد میزان خسارت های احتمالی وارده را داریم.

بیست و سوم آذرماه سال 1401 سازمان سازمان محیط‌ زیست کشور بعد از بحث ها و نقدهای کارشناسان محیط زیست در خصوص  سد چمشیر و ویرانی های احتمالی این سد بعد از آبگیری اعلام کرد که سد چمشیر مشکل زیست محیطی ندارد.

نماینده سازمان محیط زیست بیان داشت: عملیات اجرایی سد چمشیر با صدور مجوز این سازمان آغاز شده است. هیچ گنبد، برون‌زد و لایه نمکی که منجر به شوری آب شود در مخزن سد وجود ندارد.کلیه فعالیت‌های ساخت این سد با هماهنگی کامل سازمان محیط زیست انجام شده است. گاهی اوقات بعضی سلبریتی‌ها مواردی را بیان می‌کنند که مبنای کارشناسی ندارد.

اظهارنظر سازمان محیط زیست در حالی امروز تاکید بر بدون مشکل بودن سد چم شیر برای زیست منطقه است که پیش از این دو کارشناس محیط زیست کشور با حضور در منطقه تاسیس سد و بررسی منطقه گفتند که آبگیری این سد یعنی از بین رفتن زندگی عشایر، نابودی گیاهان منطقه، ویرانی زندگی ساکنان شرق خوزستان و امکان نشست 11 چاه نفت به مخزن سد و ...که همه می تواند ضمن خسارت گسترده به زیست منطقه ، مباحث امنیتی نیز ایجاد کند.

آخانی: رودخانه زهره با آبگیری سد چم شیر می میرد

حسین آخانی، استاد دانشگاه تهران در گفت و گو با رکنا از کنار سد چشمیر و بعد از بررسی منطقه چنین گفت :  آبگیری سد چم شیر "اعدام رودخانه زهره " است. شاخصه های زیستی رودخانه از جمله هدایت الکترونیکی اکنون در جایی که من ایستاده ام 2 هزا و 400 است و این یعنی اینکه این آب نه به درد کشاورزی می خورد و نه به درد آب آشامیدن.

وی از مسئولان وزارت نیرو درخواست کرد هرچه سریع تر روند آبگیری  سد چم شیر را متوقف کنند و آیندگان را شاهدی بر این فاجعه ای می داند که در منطقه گچساران در حال رخ دادن است.

محمد درویش-کنشگر محیط زیست نیز هفته گذشته در گفت و گو با خبرنگار اجتماعی رکنا گفت: طبق گزارش مطالعه زمین شناسی سد چم شیر، آبگیری این سد می تواند فجایعی به مراتب عمیق تر و سهمگین تر از سد گتوند را به دنبال داشته باشد. الان برخی می گویند که چند هزار میلیارد تومان برای سد چم شیر اختصاص یافته و می خواهند با احداث این سد چند ده هزار میلیارد تومان خسارت دیگر نیز بر کشور تحمیل کنند. بله این سرمایه ملی بوده که از بین بردیم اما می تواند این سد تبدیل به یک موزه و آیینه عبرت ملی برای افرادی باشد که تفکر سازه ای دارند اما نباید اجازه دهیم که این سد آبگیری شود و امیدواریم مانند دفعه قبل و تجربه تلخ سد گتوند  اجازه آبگیری به این سد ندهند.

محمد درویش همچنین تصریح کرد: در گزارش زمین شناسی سد چم شیر اشاره می شود که 70 درصد مخزن سد روی سازند گچساران است و در گزارشی هم که بعد از جدی شدن موضوع توسط دکتر بهلولی و منتظری از دانشگاه تهران منتشر شد مشخص شد که سالانه 500 هزار تن نمک وارد مخزن این سد شده و حل می شود.

کنشگر محیط زیست کشور بیان کرد: این حجم عظیم نمک می تواند بر روی چشمه های پایین دست تاثیرات بسیار نامطلوبی بگذارد در حالیکه هم اکنون شوری آب در پایین دست رودخانه زهره 35 درصد بیشتر از شوری رودخانه است این یعنی دو برابر شورتر از آب دریا، حال اگر آب مخزن هم به این اضافه شود شوری را چند ده برابر خواهد کرد و این یعنی یک فاجعه بزرگ در شرق خوزستان.

آوارگی عشایر بدون هیچ گونه تعیین منطقه اسکان

محمد درویش با اشاره به نامه 10 نفر از اساتید برجسته دانشگاه های کشور به رییس جمهور در این خصوص، گفت: آبگیری سد چم شیر می تواند فجایعی به مراتب عمیق تر و گسترده تر از احداث سد گتوند ایجاد کند و ما این مساله را یک مساله بسیار جدی می دانیم و امیدواریم که سازمان محیط زیست از اختیارات خود استفاده کند و اجازه آبگیری به این سد ندهد.

محمد درویش در ادامه به رکنا گفت: علاوه بر این مجریان طرح به جامعه محلی و عشایر اعلام کرده اند که این منطقه را ترک کنند بدون اینکه منطقه ای را برای اسکان آنها در نظر بگیرند و حداکثر فرصت را برای آنها 20 آذر ماه در نظر گرفته اند و دلیل این کار را آبگیری در این زمان اعلام کرده اند.

وقتی محیط زیست تایید نهایی نداده مجری پروژه نباید فعالیت کند

این پژوهشگر و کویرشناس ایرانی با اشاره به اینکه سازمان محیط زیست سالها پیش مجوز ارزیابی محیط زیستی پروژه سد چم شیر را صادر کرده است، یادآور شد: وقتی رییس سازمان محیط زیست اعلام می کند که ما با آبگیری سد مخالف هستیم تا زمانیکه نتیجه نمونه گیری های جدید منتشر شود، نباید کارفرما و مجری پروژه هیچ نوع فعالیتی را انجام دهد. با توجه به دستور رییس سازمان محیط زیست فعال بودن کارگاه پروژه یک تخلف آشکار محسوب می شود.

آب پشت سد به علت EC بالا مصرف کشاورزی نخواهد داشت

درویش  با تاکید بر اینکه نظرات سایر کارشناسان و دلسوزان زیست بوم ایران نیز جلوگیری از آبگیری این سد است، به دیدگاه های حسین آخانی، گیاه شناس و استاد دانشگاه تهران اشاره کرد و افزود: وی در قسمت هایی از رودخانه میزان شاخصه هدایت الکترونیکی(EC) را بیشتر از 100 هزار اندازه گیری کرده است همچنین میزان این شاخصه در بستر رودخانه 2 هزار و 400 بود و در مخزن سد بعد از آبگیری قطعا این شاخصه به بالای 4 یا 5 هزار خواهد رسید.همه متخصصین کشاورزی و محیط زیست می دانند که میزان هدایت الکتریکی آب وقتی به بالای 3 هزار می رسد دیگر برای فعالیت های کشاورزی هم به درد نمی خورد و کل پروژه از حیض انتفاع خارج می شود.

درویش: چینی ها 235 میلیون یورو در این پروژه سرمایه گذاری کرده اند!

این کنشگر محیط زیست به نقش چینی ها در این پروژه اشاره کرد و ادعا کرد: بررسی ها نشان می دهد که چینی ها یکی از سرمایه گذاران اصلی این پروژه هستند و رقمی حدود 235 میلیون یورو در این پروژه از سوی سرمایه گذاران چینی مطرح است.

رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو اضافه کرد: با توجه به تجربه های یک سال گذشته در مورد سازمان محیط زیست بعید می دانم اراده ای وجود داشته باشد تا جلوی انجام این پروژه گرفته شود زیرا در مورد چندین تجربه موفق یک یا دو سال گذشته جامعه محلی و رسانه ها به شکل بسیار مطلوبی با مطالبات ارایه شده توسط کارشناسان همراهی کردند اما در این مساله تاکنون چنین اتفاقی رخ نداده است.

آبگیری چم شیر 5 فاجعه زیستی حائز اهمیت برای ایران ایجاد می کند

وی با اشاره به سایر تهدیدهای زیستی که با آبگیری این سد برای کشور ایجاد می شود افزود: به خطر افتادن تنوع زیستی و گیاهی خارق العاده این منطقه از جمله تهدیدهای دیگر انجام این پروژه محسوب می شود و طبق پیمایش میدانی حسین آخانی چندین گونه گیاهی بومی یا اندمیک در این منطقه در معرض خطر تهدید جدی هستند.

درویش ادامه داد: علاوه بر این احتمال اینکه 11 چاه نفت موجود در این منطقه که فعلا پلمب شدند در آینده با توجه به وجود گسل در این منطقه با کوچکترین زمین لرزه به قسمت مخزن سد نشتی داشته باشد و این هم می تواند یکی دیگر از خطرات جدی در این پروژه باشد.

وی گفت: تخریب رویشگاه جنگلی منطقه در بالا دست سد هم یکی دیگر از تهدیدات جدی این پروژه است و اگر این سد با یک بحران جدی روبه رو باشد که احتمال آن بسیار بالا است، اعتماد عمومی مردم منطقه نسبت به حاکمیت و بدنه علمی کشور به کل از دست خواهد رفت و این مساله در صورت وقوع می تواند اعتماد عمومی را حتی در سطح ملی خدشه دار کند.

با بیان این تاکیدها از سوی کارشناسان و هشدارهای این متخصصان در خصوص آبگیری سد چم شیر و معضلات پس از آن امروز سازمان محیط زیست اظهارنظر این افراد را نظراتی گفته شده از سوی چند سلبریتی بیان کرد و سد چمشیر مشکل زیست محیطی ندارد.

آبگیری سد چم شیر دولت را با مشکلات امنیتی مواجه خواهد کرد

 حسن آخانی امروز بعد از اعلام نظر سازمان محیط زیست در واکنش به ادعای سازمان محیط زیست در خصوص بدون مشکل زیست محیطی بودن سد چم شیر چنین به خبرنگار رکنا گفت: تبعات و مشکلات آبگیری سد چمشیر بسیار بیشتر از سد گتوند خواهد بود و میتواند در آینده تبدیل به یکی از منابع ریزگردها در کشور شود.

وی تاکید داشت :سد چم شیر و مخزن این سد دارای گنبد نمکی نیست ولی در روی بستر نمکی قرار دارد و میزان EC آن به اندازه ایست که قابلیت شرب و کشاورزی و هرگونه مصرف دیگری را از آن سلب خواهد کرد.

این استاد دانشگاه و کارشناس محیط زیست در پایان گفت: احداث این سد تنها تبعات زیست محیطی ندارد و میتواند سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی را در آینده به بخش کارشناسی حاکمیت کاهش دهد.

نسخه پر نقص آمریکایی توسعه در ایران

محمد حسین رامشت، جغرافیدان و استاد دانشگاه اصفهان در گفتگو با رکنا با اشاره به تاریخچه برنامه های توسعه و پیشرفت در کشور، تصریح کرد: دانش برنامه‌ریزی فضا مانند هر دانش دیگری دارای پارادایم است و در این حوزه ما 4 پارادایم بزرگ داریم که شامل توسعه ، آمایش سرزمین ، آینده نگاری منطقه ای و پیشرفت است که هر کدام از آنها مبانی و دکترین خاصی دارند.

وی با اشاره به اینکه توسعه یک پارادایمی است که روستو، محقق برجسته دانشگاه ام آی تی آن را نسخه رهایی‌بخش آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم می دانست، افزود: ما در کشور خودمان نیز از زمان پهلوی دوم پارادایم توسعه را پیاده کردیم و 4 برنامه در این راستا اجرا شد اما در این بین کارشناسانی از کشور فرانسه نیز سعی کردند پارادایم آمایش سرزمین را پیاده کنند و بعدها گفته شد اگر این پارادایم به صورت کامل در کشور اجرا شود شما دچار یک انقلاب خواهید شد.

استاد دانشگاه اصفهان بیان داشت: در آن زمان به خاطر وابستگی های شدیدی که ایران به آمریکا داشت پارادایم توسعه مبنای کار قرار گرفت .

رامشت اضافه کرد: اروپایی ها در آن مقطع تحت پوشش آمریکا نرفتند و پارادایم آمایش سرزمین را در نظر گرفتند و همه هدف آنها تشکیل یک اروپای واحد بود که این کار را بعد از 40 سال نیز انجام دادند و پارادایم بعدی را با عنوان آینده نگاری منطقه ای پیش گرفتند.

این کارشناس توسعه ادامه داد:همان نسخه توسعه آمریکایی، باعث شد که   به آمریکا وابسته شویم اما اکنون به دنبال استقلال و آزادی هستیم. استقلال یعنی اینکه متد توسعه آمریکا ما را وابسته کرده است و ما میخواهیم از آن فضا مستقل باشیم. آزادی نیز به معنای رهایی از پارادایم توسعه و نسخه آمریکا برای حرکت رو به جلو است.

این سخنان محمد حسین رامشت، جغرافیدان و استاد دانشگاه اصفهان تاکید بر این دارد که وقتی ما سالها قبل الگو آمریکایی توسعه را پیش گرفته ایم ، نسخه ای که از قبل از انقلاب 57 اجرایی شده است اکنون هم با نگاه به تغییرات موثری که آنها در برطرف کردن نقص های آن نسخه اولیه ایجاد می کنند باید دست به تغییر بزنیم و به حتم ادامه مشکلات نسخه قبلی توسعه می تواند ایران را با مشکلات جدید همراه کند. یکی از تغییراتی که در نسخه آمریکایی توسعه ایجاد شده است ، عبور از سدسازی است. به طوری که  تا اواسط قرن بیستم بسیاری از سدهای برق آبی آمریکا ساخته شد . راه اندازی سدهایی که کارشناسان امروزی آن کشور معتقد هستند این سدسازی ها زمانی شکل گرفت که  درک درستی  از رودخانه ها و محیط زیست نداشتند.

نقض قوانین انسانی و محیط زیستی با سدسازی های مخرب

ضمن اینکه در آن زمان  قوانین زیست محیطی مانند قانون آب پاک، قانون حفاظت از  گونه های در خطر انقراض یا قانون سیاست ملی محیط زیست برای حفاظت از منابع طبیعی وجود نداشت. بنابراین، با ساختن سدها  به  اکوسیستم‌ کشور آسیب جدی وارد کردند.

به عنوان مثال می توان به کاهش ماهیگیری ماهی قزل آلا در حوضه رودخانه کلمبیا و انقراض گونه های حلزون و صدف در حوضه رودخانه کوزا اشاره کرد. با ساختن سدها، زندگی رودخانه ها به مرگ رسید و در نتیجه آسیب زیادی به مردم، اقتصادهای محلی و گونه هایی که برای زنده ماندن به رودخانه ها نیاز داشتند، وارد شد. اما مدیران مسئول توسعه آن کشور در حال جبران خسارت های پیشین هستند.

آنها سدهای خود را ساختند و خسارت بسیاری به محیط زیست و معیشت مناطق زدند حال کشورهای در حال توسعه مثل ایران که در حال برنامه ریزی برای ساخت سد هستند،مجبور نیستند اشتباهاتی که آنها مرتکب شدند را تکرار کنند.

با برداشتن سدها در سراسر آمریکا و اروپا،  آنها باید گام هایی در مسیر توسعه به عقب بردارند و تأثیرات منفی سدها بر محیط زیست، مردم و اقتصاد خود را ترمیم کرده و دوباره حرکت قطار توسعه را آغاز کنند.

باید گفت که نیت سدسازان در گذشته، برای تولید منابع جدید انرژی  بود ولی اشتباه کردند . کشورهای در حال توسعه به جای ساختن سدهای عظیم که هیچ مشکلی را حل نمی کنند، بلکه به مشکلات جدیدتر می پردازند، باید به دنبال سرمایه گذاری در انرژی های تجدیدپذیر واقعی مانند باد و خورشید باشند.

بخشی از صدمات سدسازی به ایران

سدسازی ها مشکلات اقتصادی ، اجتماعی ، غذایی و سلامت را نیز برای مردم ایجاد می کنند. به طور مثال منطقه اهواز  باتلاق‌ها و رودخانه‌های وسیعی دارد که از طیف متنوعی از ماهی‌ها، پستانداران و پرندگان مهاجر، از جمله بسیاری از گونه‌های در خطر انقراض حمایت می‌کنند. اکوسیستم های تالاب برای انسان حیاتی هستند. آنها غذا، آب شیرین، عصاره های دارویی و مواد ژنتیکی را فراهم می کنند. کشاورزان بومی عرب و بختیاری، ماهیگیران و مردم عشایر نیز برای امرار معاش به آب ها و دشت های حاصلخیزی وابسته اند که تالاب ها این شرایط  آب و هوایی را تنظیم می کنند. آنها منبع آب را دوباره شارژ می کنند. آنها به تصفیه آب کمک می کنند. آنها به خاک کمک می کنند تا در برابر فرسایش مقاومت کند حال  در حوضه آبخیز کارون و کرخه در مجموع 9 سد ساخته شده یا در حال ساخت است و چند  سد دیگر در دست مطالعه است که می تواند معیشت و زیست منطقه را مورد تخریب جدی قرار دهد.

افزایش گرانی و به خطر افتادن امنیت غذایی

در سال های اخیر سدسازی و تغییر مسیر رودخانه ها اثرات خشکسالی بر کشاورزی را تشدید کرده است. پروژه های سدسازی و انحراف آب ممکن است در کاهش شدید تولید گندم، منبع غذایی برای انسان و دام، نقش داشته باشد.

منطقه اهواز دومین استان گندم خیز ایران است. حدود 62 درصد از تولید گندم استان به آبیاری و استفاده از آب رودخانه های آن وابسته است.  کمبود آب منجر به افزایش قیمت گوشت و نان در سراسر ایران می شود.

افزایش سرطان و رشد آمار سقط جنین

سدها بیماری نیز تولید می کنند. بیماری‌های ناشی از  کیفیت پایین آب و عدم دسترسی به آب سالم و کمبود تغذیه سالم با سدسازی های غیراصولی  افزایش خواهند یافت. مصرف ماهی‌های ساکن در رودخانه‌های آلوده شده بر رشد جنین تأثیر می‌گذارد و آب آشامیدنی آلوده باعث اختلال در سیستم عصبی مرکزی می‌شود. ساکنان از سطوح بالایی از اختلالات خونی و بیماری‌هایی که بر ریه‌ها، کلیه‌ها، کبد و سایر اندام‌های حیاتی تأثیر می‌گذارند و همچنین سقط جنین، سرطان، پوکی استخوان، اختلالات غدد درون ریز، آلزایمر، بیماری پارکینسون و مشکلات یادگیری به دلیل بلعیدن فلزات سمی رنج خواهند برد.