نقش تغییرات اقلیمی در گسترش فقر در ایران / افزایش قیمت آب، غذا و انرژی بر اثر تبعات تغییر اقلیم

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، حدود شش دهه است که کارشناسان محیط زیست در سراسر جهان به این باور رسیده اند که انتشار بیش از حد گازهای گلخانه ای از ابتدای دوره صنعتی شدن انسان ها تا امروز منجر به گرم شدن متوسط دمای هوای کره زمین و در نتیجه بروز تغییرات اقلیمی شده است.

منظور از تغییر اقلیم، بروز نوساناتی در شرایط آب و هوایی سراسر جهان است که به طور مستقیم بر شرایط دما، بارش و شدت باد در نقاط گوناگون به صورت بلندمدت اثر می گذارد و می تواند آثاری نظیر افزایش دوره های خشکسالی، تشدید طوفان های گرد و غبار و رشد میزان بارش باران های سیل آسا و جاری شدن سیل را به همراه داشته باشد.

ایران بیش از سایر کشورها از تغییر اقلیم آسیب دیده است 

در این میان با توجه به این که ایران در منطقه خاورمیانه و در نتیجه در کمربند خشک و نیمه خشک کره زمین قرار گرفته است و خود یکی از ده کشور اول تولیدکننده گازهای گلخانه ای در جهان محسوب می شود، تغییر اقلیم بیشتر از متوسط جهانی کشورمان را تحت تاثیر قرار داده است.

به نحوی که بروز بسیاری از مخاطرات زیست محیطی در سال های اخیر از جمله خشکسالی، ریزگردها، باران های شدید، طوفان های ناگهانی، گرم شدن متوسط دمای هوا، خشک شدن تالاب ها و فرونشست زمین را می توان با تغییرات اقلیمی مرتبط دانست. البته نباید از این نکته غفلت کرد که سوء مدیریت در حوزه های آب و محیط زیست و برداشت بی رویه از منابع طبیعی به افزایش سرعت آسیب دیدن ایران از تغییرات اقلیمی دامن زده است.

این نکته ای است که دکتر بهلول علیجانی، اقلیم شناس و پدر علم اقلیم شناسی سینوپتیک در ایران در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: گرمایش جهانی باعث بروز تغییراتی بلندمدت در شرایط اقلیمی مناطق مختلف جهان شده است. البته‌ باید توجه داشت که اقلیم اساسا سامانه ای بی نظم است، اما گرم شدن متوسط دمای هوای کره زمین باعث بی‌نظم‌تر شدن اقلیم مناطق مختلف جهان از جمله خاورمیانه شده است.

وی افزود: مهمترین تبعات بی نظم شدن اقلیم افزایش احتمال بروز پدیده های آب و هوایی «فرین» نظیر باران شدید، سیل شدید، طوفان شدید، گرمای شدید، سرمای شدید و خشکی شدید است، زیرا اساسا تغییر اقلیم باعث شده است که تمام پدیده های آب و هوایی با شدت بیشتری از گذشته رخ دهد.

پیامدهای تغییر اقلیم برای ایران سال به سال بیشتر خواهد شد

علیجانی در بخش دیگری از صحبت های خود گفت: با توجه به برخوردار بودن منطقه خاورمیانه از آب و هوای بیابانی، در چند دهه گذشته این منطقه بیش از سایر نقاط جهان از گرمایش جهانی آسیب دیده است. در شرایط کنونی نیز با توجه به این که هنوز کشورهای جهان برای مقابله با گرم شدن هوا با یکدیگر متحد نشده اند، قطعا در سال های آتی شاهد افزایش بیش از پیش دمای هوا در خاورمیانه خواهیم بود.

این اقلیم شناس ادامه داد: با توجه به این که اقدامات جهانی برای مقابله با تغییر اقلیم از جمله امضای توافقنامه پاریس یا برگزاری اجلاس گلاسکو چندان موفقیت آمیز نبوده است، به احتمال بسیار زیاد در سال های آینده آثار سوء ناشی از تغییر اقلیم در تمام کشورهای خاورمیانه از جمله ایران، از سیل های شدید گرفته تا گرمای طاقت فرسا و خشکسالی های طولانی بیشتر از گذشته خواهد شد.

وی در ادامه تاکید کرد: آثار سوء ناشی از تغییرات اقلیمی باعث می شود که سال به سال بر تعداد پدیده های فرین موجود در آب و هوای خاورمیانه افزوده شود. بنابراین به احتمال بسیار زیاد در سال های آتی سیل های شدیدتری از آنچه در هفته های اخیر تجربه کردیم را در ایران خواهیم داشت. همچنین وقوع طوفان های شدیدتر و بروز گرمای شدیدتر در هوا به هیچ وجه دور از انتظار نیست.

لطمات فراوان تغییرات اقلیمی بر کشاورزی ایران

علیجانی درباره آثار سوء اجتماعی ناشی از تغییرات اقلیمی توضیح داد: وقتی متوسط دمای هوا بالا می رود و بی نظمی هایی در بارندگی ها پدید می آید، قطعا زندگی و معیشت مردم تحت تاثیر قرار می گیرد؛ زیرا عمده مشاغل به طور مستقیم یا غیرمستقیم با بهره برداری از منابع طبیعی مرتبط هستند و نوسانات آب و هوایی نیز به طور قطع منجر به تضعیف منابع طبیعی روی کره زمین خواهد شد.

این اقلیم شناس ادامه داد: تغییرات اقلیمی منجر به کاهش میزان بارندگی های قابل استفاده و افزایش طول دوره های خشکسالی می شود و در نتیجه منابع آبی در دسترس کشاورزان را کاهش می دهد. همزمان با این رخداد، گرمایش جهانی باعث افزایش تبخیر سطحی منابع آبی و تعرق بیشتر گیاهان می شود و به این ترتیب، تغییر اقلیم عملا از دو جنبه به کمبود آب در حوزه کشاورزی دامن می زند.

وی در ادامه تاکید کرد: تغییرات اقلیمی باعث شده است که هم منابع آبی در دسترس کشاورزان کمتر شود و در نتیجه قیمت آب بالاتر برود و هم چون تعرق گیاهان بیشتر شده است، کشاورزان ناچارند که نسبت به گذشته آب بیشتری را به محصولات خود برسانند. بنابراین اکنون کشاورزان نسبت به گذشته هم با کمبود آب شدیدتری مواجه هستند و هم باید هزینه بالاتری برای آبیاری محصولات خود انجام دهند.

تغییر اقلیم، روستاییان ایران را مجبور به مهاجرت کرده است

علیجانی با بیان این که تغییرات اقلیمی، هزینه کشت محصولات کشاورزی را افزایش داده است، عنوان کرد: تغییر اقلیم باعث شده است که انجام کشاورزی در بسیاری از مناطق یا به صرفه نباشد یا به دلیل کمبود منابع آبی غیرممکن شود. البته در دهه های اخیر برخی کشاورزان ایرانی برای جبران کمبود یا گرانی آب مورد نیاز خود، اقدام به حفر چاه های غیرمجاز کرده اند که همین مساله نیز باعث تشدید سرعت خالی شدن سفره های زیرزمینی و در نتیجه افزایش نرخ فرونشست زمین در بسیاری از نقاط ایران شده است.

این اقلیم شناس ادامه داد: افزایش متوسط دمای هوای کره زمین باعث شده است که میزان تبخیر و تعرق در برگ درختان بسیار بالا رود. در این میان با توجه به این که میزان جذب آب توسط ریشه درخت، مقدار مشخصی دارد، آبیاری بیشتر نیز نمی تواند جلوی خشک شدن برگ درختان را بگیرد. در نتیجه گرمایش جهانی باعث خزان زودرس یا حتی خشک شدن بعضی درختان از جمله درختان میوه شده و این مساله، آسیب دیدن معیشت باغداران را به همراه داشته است.

وی در ادامه تاکید کرد: در یک دهه اخیر، تغییرات اقلیمی آسیب های سریع، فراوان و کاملا مشهودی را به کشاورزی، باغداری، دامپروری، پرورش آبزیان و صید ماهی در ایران وارد کرده که این آسیب ها معیشت روستاییان و ساکنان شهرهای کوچک را به طور مستقیم به خطر انداخته است. در این میان برخی مراجع بین المللی پیش بینی کرده اند که در ده سال گذشته حدود یک میلیون ایرانی به دلیل تغییرات اقلیمی دست به مهاجرت زده اند که البته به نظر می رسد آمار واقعی، رقمی بیش از این مقدار باشد.

افزایش مصرف انرژی و سوخت های فسیلی بر اثر تغییرات اقلیمی

علیجانی با بیان این که افزایش مصرف انرژی از دیگر تبعات اجتماعی تغییر اقلیم به حساب می آید، عنوان کرد: افزایش متوسط دمای هوا باعث شده است که مردم حتی در مناطق سردسیر بیش از پیش نیاز به روشن کردن کولر داشته باشند. این مساله منجر به افزایش مصرف برق در ایران شده است و طبیعتا با توجه به تداوم روند گرم شدن هوا در سال های آتی، مصرف برق در آینده از امروز هم بیشتر خواهد بود.

این اقلیم شناس ادامه داد: با توجه به عدم توسعه مناسب انرژی های تجدیدپذیر در ایران، افزایش مصرف برق در کشورمان با رشد سوزاندن سوخت های فسیلی در نیروگاه ها همراه بوده است. این در حالی است که متاسفانه بعضی نیروگاه های کشور برای تامین برق مورد نیاز خود ناچار به مازوت سوزی هستند که این پدیده شوم به صورت مستقیم سلامت مردم، پوشش گیاهی و زیست جانوران را در مناطق اطراف نیروگاه ها به خطر می اندازد.

وی در ادامه تاکید کرد: تغییرات اقلیمی باعث شده است که نه تنها در تابستان ها شاهد افزایش بیش از حد دمای هوا باشیم، بلکه در برخی زمستان ها نیز دمای هوا بیش از شرایط نُرمال سرد می شود. در چنین شرایطی، مصرف سوخت های فسیلی برای گرم کردن محل کار و زندگی انسان ها افزایش یافته و این اتفاق نیز حاصلی جز آلوده شدن بیشتر هوا و در نتیجه به خطر افتادن سلامت مردم را به همراه نداشته است.

گسترش بیماری های مزمن به دلیل تشدید تغییرات اقلیمی

علیجانی با تاکید بر افزایش آمار ابتلا به بیماری های مزمن بر اثر تبعات شوم ناشی از تغییر اقلیم گفت: گرمایش جهانی، تغییرات اقلیمی و البته سوء مدیریت منابع آبی منجر به خشک شدن بسیاری از تالاب ها در ایران شده است. در سال های اخیر این تالاب ها تبدیل به کانون های گرد و غبار شده اند و ریزگردهای حاصل از این کانون ها به شیوع بیماری های قلبی و تنفسی در کشورمان دامن زده است.

این اقلیم شناس ادامه داد: تشدید گرد و غبار منجر به افزایش آفت های گیاهان شده است و کشاورزان هم برای مبارزه با این آفات ناچار به استفاده بیشتر از سموم شیمیایی هستند. استفاده بیش از حد از این سموم نیز زمینه ابتلا به انواع سرطان و بیماری های مزمن در ایران را بالا برده است. همچنین گرم شدن دمای هوا باعث ایجاد گرمای طاقت فرسا در فصل تابستان در برخی شهرها شده است و در همین چند روز اخیر شاهد آن بوده ایم که عده بسیاری از مردم به دلیل افزایش بیش از حد دمای هوا به گرمازدگی دچار شده اند.

افزایش قیمت آب، غذا و انرژی بر اثر تبعات تغییر اقلیم

علیجانی با بیان این که تغییرات اقلیمی، مادر تمام مخاطرات طبیعی است، عنوان کرد: تغییر اقلیم به صورت مستقیم و غیرمستقیم تمام جنبه های زندگی انسان ها را تحت تاثیر قرار داده است و این تاثیرات در آینده از امروز بیشتر خواهد بود؛ به نحوی که تغییرات اقلیمی هم هزینه زندگی را برای بشریت افزایش داده و هم منجر به بروز انواع مشکلات زیست محیطی و تشدید ابتلا به بیماری های مزمن شده است.

این اقلیم شناسی ادامه داد: تغییرات اقلیمی دسترسی انسان ها به آب و انرژی را کمتر کرده و قیمت آنها را افزایش داده است. بنابراین تغییر اقلیم به شکل غیرمستقیم منجر به رشد قیمت مواد غذایی و در نتیجه پایین آمدن کیفیت زندگی انسان ها شده است. در ایران نیز با توجه به آسیب های فراوان تغییر اقلیم به کشاورزی، امنیت غذایی کشور به خطر افتاده است و ما ناچار به واردات محصولاتی شده ایم که پیش از این خودمان تولید می کردیم. بنابراین افزایش قیمت مواد غذایی بر اثر تغییرات اقلیمی در ایران از متوسط جهانی بیشتر بوده است.

وی در پایان تصریح کرد: مهاجرت روستاییان به شهرها یکی از مهمترین آثار سوء ناشی از تغییرات اقلیمی در ایران بوده است. در این میان با توجه به این که ما هنوز با تغییر اقلیم سازگار نشده ایم و مشاغل مناسب با دوره نوسانات آب و هوایی را در کشورمان ایجاد نکرده ایم، اغلب روستاییان مهاجر نتوانسته اند شغل مناسبی را در شهرها پیدا کنند و در نتیجه به حاشیه نشینی یا حضور در بافت های ناکارآمد روی آورده اند.  

بی توجهی به تغییر اقلیم ایرانیان را فقیرتر خواهد کرد

در پایان از مجموع صحبت های دکتر علیجانی می توان این طور برداشت کرد که تغییرات اقلیمی با رشد قیمت مواد غذایی، افزایش آمار مهاجرت به شهرها، رشد حاشیه نشینی، افزایش احتمال به بیماری های مزمن و بالا بردن هزینه های درمان، عملا کیفیت زندگی ایرانیان را پایین آورده و به گسترش فقر در کشورمان دامن زده است. بنابراین شکی نیست که تبعات تغییر اقلیم در ایران صرفا جنبه محیط زیستی ندارد و این پدیده باعث ایجاد مشکلات اقتصادی و اجتماعی فراوانی برای کشور ما شده است.

بنابراین با توجه به تداوم روند گرمایش جهانی و احتمال قریب به یقین افزایش متوسط دمای هوای کره زمین در سال های آتی، شکی نیست که اگر مسئولان همچنان بخواهند به تغییرات اقلیمی بی توجهی کنند، قطعا در آینده ای نزدیک شاهد تشدید آثار سوء ناشی از تغییر اقلیم بر محیط زیست، اقتصاد و جامعه ایران خواهیم بود؛ یکی از مهمترین تبعات تغییر اقلیم نیز گسترش بیشتر فقر در ایران خواهد بود.