" نئور" تالابی که در حال تبدیل شدن به مرداب / لزوم رونق اقتصاد سبز در حاشیه دریاچه نئور

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، دریاچه نئور یکی از مهمترین تالاب های استان اردبیل است که در 48 کیلومتری جنوب شرقی شهر اردبیل و در یکی از دره های کوهستان باغرو قرار گرفته است. تالاب نئور مساحتی بالغ بر 210 هکتار دارد که مشتمل بر دو دریاچه کوچک و بزرگ است که در فصل بهار به هم می پیوندند و دریاچه ای واحد را به وجود می آورند. عمق متوسط دریاچه نئور حدود 5 متر است و این دریاچه به همراه حریم آن، به عنوان منطقه حفاظت شده در فهرست مناطق تحت حراست سازمان محیط زیست به ثبت رسیده است.

تالاب نئور یکی از مهمترین زیستگاه های پرندگان مهاجر عبوری است و البته مشهورترین گونه جانوری موجود در این تالاب، نوعی میگو به نام «گاماروس» است که در سال های اخیر به دلیل سوء مدیریت زیست محیطی و اشتباه برخی مدیران اسبق اداره کل محیط زیست اردبیل در وارد کردن گونه مهاجم و غیربومی «کاراس» به این تالاب، دچار کاهش محسوس جمعیت شده است. این در حالی است که تالاب نئور یکی از مهمترین مراکز پرورش آبزیان در استان اردبیل به حساب می آید که صید ماهی و درآمدزایی از فروش آبزیان آن سال هاست زیر نظر اداره کل محیط زیست اردبیل انجام می شود.

همچنین مراتع اطراف تالاب نئور محل چرای سنتی دام اهلی روستاییان اطراف این تالاب محسوب می شود و با توجه به حجم بالای فضولات تولیدشده توسط گله های دام و ورود این فضولاب و البته کودهای آلی ناشی از اراضی کشاورزی اطراف به تالاب، بار آلی این تالاب افزایش یافته و حجم فسفات موجود در آب نئور نیز به شدت بالا رفته است. این مساله علاوه بر تهدید اکوسیستم تالاب، از حجم اکوسیستم موجود در آن کم کرده و این تالاب زنده را در معرض تبدیل شدن به مرداب قرار داده است.

جایگزین شدن ماهی مهاجم با میگوی بومی در تالاب نئور

ماجرا از این قرار است که در اواخر دهه 80 برخی مدیران اسبق محیط زیست استان اردبیل، برای کسب سود بیشتر از پرورش ماهی در تالاب نئور، ماهی کاراس را در این تالاب رها کردند. البته مسئولان وقت از مهاجم بودن این ماهی اطلاع نداشتند و رفته رفته این گونه مهاجم در تالاب نئور تکثیر شد و به جمعیت میگوی بومی در این تالاب حمله کرد. در سال های اخیر هم تلاش مدیران بعدی اداره کل محیط زیست اردبیل نتوانسته است تاثیر مناسبی در احیای جمعیت میگوی گاماروس و حذف ماهی کاراس از تالاب نئور بگذارد و اکنون جمعیت میگوی بومی این تالاب نسبت به گذشته به شکل محسوسی کاهش یافته است.

اما آن طور که کارشناسان محیط زیست استان اردبیل می گویند، مهمترین ضرر حذف میگوی بومی و جایگزین شدن جمعیت ماهی غیربومی در تالاب نئور، افزایش بار آلی تالاب به دلیل فضولات بیشتر ماهی کاراس نسبت به میگوی گاماروس است. این مساله تهدید اکوسیستم تالاب و کاهش سطح اکسیژن موجود در آن را به همراه داشته و تالاب زیبای نئور را در معرض تبدیل شدن به مرداب قرار داده است. همچنین تغییرات اکوسیستم تالاب نئور، شرایط را برای زیست گونه گیاهی مهاجم میریوفیلوم فراهم کرده که این اتفاق هم به کاهش سطح اکسیژن آب موجود در تالاب دامن زده است.

علاوه بر این ها با توجه به این که پرورش ماهی قزل آلا در تالاب نئور و صید آن جزو راهکارهای اصلی درآمدزایی از این تالاب محسوب می شد، کاهش جمعیت میگوی گاماروس به عنوان غذای اصلی قزل آلای پرورشی این تالاب، باعث ضره خوردن به اقتصاد صیادی این منطقه شده است. البته قزل آلا عمدتا توسط اداره کل محیط زیست اردبیل به عنوان متولی حفاظت از تالاب نئور در این تالاب رها می شد و درآمد ناشی از پرورش قزل آلا نیز به همین اداره کل می رسید، اما ورود گونه مهاجم کاراس به تالاب نئور، جمعیت سایر آبزیان این تالاب که بعضا توسط جوامع محلی اطراف تالاب صید می شد را نیز به خطر انداخته است.

ضربه تصمیمات سلیقه ای به حیات دریاچه نئور

صادق پناهی، دبیر انجمن دیده بان طبیعت و نماینده تشکل های زیست محیطی استان اردبیل در توضیح بیشتر درباره علت به خطر افتادن جمعیت آبزیان تالاب نئور به خبرنگار رکنا گفت: رهاسازی گونه مهاجم کاراس در تالاب نئور، به دلیل تصمیمات سلیقه ای برخی مدیران اسبق اداره کل محیط زیست استان اردبیل انجام شد و متاسفانه مدیران آن دوره توجهی به نظرات کارشناسی نداشتند. اکنون هم آثار سوء ناشی از این تصمیمات، جمعیت میگوی بومی دریاچه را در خطر حذف شدن قرار داده و این در حالی است که متاسفانه تقریبا هیچ راهکاری برای نجات تالاب نئور از آسیب های زیست محیطی ناشی از حذف میگوی گاماروس وجود ندارد.

وی در ادامه تاکید کرد: اگر مسئولان محیط زیست اردبیل بخواهند با گونه مهاجم کاراس در تالاب نئور به صورت بیولوژیک مبارزه کنند، اکوسیستم تمام دریاچه تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. تنها راهکاری هم که مسئولان محیط زیست، منابع طبیعی و شیلات استان بعد از برگزاری جلسات مکرر به آن دست یافته اند، صید گسترده ماهی کاراس است تا مقداری از بار حضور این گونه مهاجم را در تالاب نئور کاهش یابد و اکوسیستم تالاب رفته رفته احیا شود.

باید جوامع محلی درگیر حفاظت از تالاب نئور شوند

پناهی در بخش دیگری از صحبت های خود با تاکید بر لزوم درگیر شدن جوامع محلی در حفاظت از تالاب نئور توضیح داد: مهمترین مشکل تالاب نئور مانند سایر تالاب های کشور، این است که در بسیاری از موارد هیچ ارتباط مناسبی بین تالاب های ایران با جوامع محلی ایجاد نشده است و روستاییان اطراف تالاب ها معمولا درآمدزایی مناسبی از طبیعت آنها ندارند. روستاییان اطراف تالاب نئور نیز به همین شکل هیچ سودی از این تالاب کسب نمی کنند و عملا هیچ استفاده ای از ظرفیت این تالاب ارزشمند زیست محیطی برای بهبود وضعیت معیشتی جمعیت بومی روستاهای حوالی این تالاب نشده است.

وی با تاکید بر لزوم اجرای راهکارهایی برای سودمند شدن وجود تالاب نئور برای جوامع محلی حاشیه آن گفت: با توجه به کمبود شدید تعداد محیط بانان استان اردبیل، ما چاره ای نداریم جز این که جوامع محلی را درگیر حفاظت از تالاب نئور کنیم. تا وقتی هم که اهالی روستاهای اطراف تالاب هیچ سودی از آن نداشته باشند، هیچ مسئولیتی را برای حفاظت از محیط زیست آن برعهده نمی گیرند. بنابراین ما هم باید به توسعه گردشگری ضابطه مند در حاشیه تالاب نئور بپردازیم و هم کسب و کارهایی را در حاشیه این تالاب ایجاد کنیم که برای مردم سودآور باشد.

لزوم رونق اقتصاد سبز در حاشیه دریاچه نئور

دبیر انجمن دیده بان طبیعت اردبیل در بخش دیگری از صحبت های خود گفت: متاسفانه با توجه به این که هیچ گونه برنامه ریزی برای توسعه گردشگری ضابطه مند در تالاب نئور انجام نشده است، اکنون حضور گردشگران در اطراف این تالاب نه تنها هیچ سودی برای جوامع محلی ندارد، بلکه حتی گردشگران با ریختن زباله در اطراف تالاب به محیط زیست آن آسیب می زنند. البته در سال های گذشته قرار بود اداره کل میراث فرهنگی اردبیل برنامه ریزی مناسبی را برای درآمدزایی جوامع محلی از حضور گردشگران در حاشیه تالاب نئور انجام دهد، اما متاسفانه هنوز این اداره کل برنامه خاصی را اجرا نکرده است.

نماینده تشکل های زیست محیطی استان اردبیل ادامه داد: نه تنها توسعه گردشگری ضابطه مند بلکه گسترش کسب و کارهای مبتنی بر طبیعت حاشیه تالاب نئور می تواند منجر به درآمدزایی جوامع محلی اطراف این تالاب شود و آنها را به حفاظت از تالاب نزدیک به محل زندگی خودشان متعهد کند؛ از جمله این کسب و کارها نیز می توان به پرورش گیاهان دارویی اشاره کرد که هم چندان آب بر نیست و هم مزیت نسبی مناسبی برای توسعه آن در استان اردبیل وجود دارد. همچنین روستاهای اردبیل، دارای مزیت زیادی برای توسعه صنایع دستی بخصوص بافت گلیم های مخصوصی است که در طول تاریخ در این استان بافته شده و غالبا امکان تولید مواد اولیه این گلیم ها نیز در خود استان وجود دارد.

وی در پایان تصریح کرد: ما اگر شرایطی را فراهم کنیم که جوامع محلی حاشیه تالاب نئور هم در برنامه ای مدون به تولید و فروش گلیم و سایر صنایع دستی بپردازند و هم خدمات مورد نیاز گردشگران را به آنها ارائه دهند، قطعا بیش از پیش می توانیم جوامع محلی اطراف نئور را در حفاظت از آن درگیر کنیم؛ اساسا هم نه فقط در تالاب نئور بلکه در تمام تالاب های کشور، توسعه اقتصاد سبز و ارائه مشاوره کسب و کار مبتنی بر مزیت های نسبی طبیعت هر تالاب، می تواند به ترغیب جوامع محلی به حفاظت از تالاب های ایران کمک کند.