گسترش زاغه نشینی جدید با تشدید فقر مطلق / اشتغالزایی پایدار و افزایش حقوق مستمری بگیران؛ کلید حل مساله

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، در شرایطی که افزایش نرخ تورم بخصوص در حوزه مسکن، روز به روز شرایط را برای زیست اقشار متوسط و کم‌ درآمد جامعه دشوارتر می کند، چند سالی است که با تشدید دشواری های معیشتی و افزایش شدید قیمت مسکن و نرخ اجاره، در بسیاری از کلانشهرهای کشور شاهد کوچ قشر متوسط شهری به مناطق پایین تر و البته هجوم قشر ضعیف به بافت های ناکارآمد شهری یا مناطق حاشیه ای و در نتیجه گسترش حاشیه نشینی هستیم. 

در این میان اما اقشاری که حتی توانایی اجاره یک منزل کوچک در محلات پایین یا حاشیه شهرهای بزرگ را هم ندارند، چند سالی است ناچار شده اند به شکل هایی زندگی کنند که به نوعی می توان آنها را زاغه نشینی جدید نام نهاد؛ شکل هایی ‌از جمله گورخوابی، اتوبوس خوابی، پشت بام خوابی، ماشین خوابی، چادرخوابی یا زندگی در کانکس، کانتینر، کوره های آجرپزی یا حتی زیستن در اصطبل و طویله که اخیرا یکی از رسانه های داخلی درباره آن گزارش (لینک) تهیه کرد. 

چه عواملی باعث شد بعضی ها به شرایطی بدتر از حاشیه نشینی روی بیاورند؟ 

با وجود این که آمار دقیقی از تعداد افرادی که در شکل های مختلف زاغه نشینی جدید در ایران زندگی می کنند، وجود ندارد، اما شکی نیست که هرچه زودتر باید شرایط حذف این پدیده در شهرهای بزرگ چه برای ایرانیان و چه برای اتباع خارجی فراهم شود؛ زیرا اساسا یکی از اهداف انقلاب اسلامی، حذف زاغه نشینی و زندگی در حلبی آبادها بوده است و دولت ها با هر رویکرد سیاسی که بر سر کار هستند باید به حذف زاغه نشینی جدید از سطح کشور بپردازند؛ پدیده ای که ریشه اصلی آن در فقر مطلق است. 

در چهل سال گذشته سرانه درآمد شهروندان ایرانی تنها حدود 12 درصد افزایش یافته

این نکته ای است که محمود میرلوحی، معاون پارلمانی اسبق وزارت کشور و عضو پیشین شورای شهر تهران در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تا کنون، تولید ناخالص داخلی و سرانه درآمد شهروندان ایرانی تنها حدود 12 درصد افزایش یافته و البته سطح رفاه ایرانیان به علت توسعه زیرساخت ها و خدمات شهری 78 درصد بیشتر شده است. این در حالی است که میزان رشد درآمد سرانه افراد در کشورهای اطراف ما به جز افغانستان و پاکستان، بسیار بیشتر از این مقدار بوده و حتی در برخی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، درآمد سالانه افراد در طول چهار دهه گذشته بیش از ده برابر رشد کرده است. 

وی افزود: عدم افزایش کافی درآمد سرانه ایرانیان به همراه مهاجرت های داخلی گسترده ای که در دهه 60 به دلیل وقوع جنگ تحمیلی و در دهه های بعد به علل دیگری از جمله توسعه نامتوازن شهرهای بزرگ، خشکسالی و عدم اشتغالزایی مناسب در روستاها و شهرهای کوچک پدید آمد، همگی به رشد حاشیه نشینی و حضور مردم در بافت های ناکارآمد شهری دامن زد. حالا هم با تشدید دشواری های معیشتی در سال های اخیر و تداوم آمار بالای تورم و بیکاری شاهد آن هستیم که بعضی از افراد مجبور به زندگی در شرایطی بدتر از حاشیه نشینی هستند. 

افزایش 20 میلیون نفری تعداد افراد زیر خط فقر در طول 17 سال 

میرلوحی با تاکید بر نقش مهم تورم افسارگسیخته بر رشد فقر مطلق در کشور گفت: متاسفانه در 17 سال گذشته در بسیاری از سال ها شاهد تورم دو رقمی و حتی بعضا بیش از 30 درصد بوده ایم و این در حالی است که درآمد بسیاری از افراد بخصوص کسانی که حقوق ثابت دارند یا اصلاحا مستمری بگیر هستند، متناسب با این تورم افزایش پیدا نکرده است. این مساله باعث شده که قشر متوسط شهری در ایران تقریبا در حال حذف شدن باشد و در شرایطی که در سال 84 حدود 7 میلیون ایرانی زیر خط فقر بودند، اکنون آمارهای رسمی وزارت کار نشان می دهد که حدود 27 میلیون ایرانی زیر خط فقر هستند. 

عضو سابق شورای شهر تهران ادامه داد: وقتی تعداد ایرانیان زیر خط فقر به شکل محسوسی بیشتر می شود، نرخ بیکاری افزایش می یابد، مهاجرت های بی رویه داخلی شکل می گیرد و همزمان ایران میزبان میلیون ها مهاجر غالبا غیرقانونی خارجی می شود و همچنین شاهد تشدید آثار سوء ناشی از خشکسالی، تورم، تحریم ها، سوء مدیریت اقتصادی و ضعف دولت ها در توسعه اشتغال پایدار در سطح کشور هستیم، طبیعی است که همه این عوامل دست به دست هم می دهد و منجر به کوچک شدن سفره بسیاری از مردم می شود و حتی بعضا آنها را به زندگی در بافت های ناپایدار یا حتی مکان های شبه مسکن مجبور می کند. 

از هر چهار خانواده تهرانی، حداقل یکی با مشکلات ناشی از بیکاری درگیر است

وی در ادامه تاکید کرد: در شرایطی که زمانی فقط 5 درصد جمعیت تهران بزرگ در حاشیه پایتخت زندگی می کردند، اکنون حداقل 25 درصد افرادی که در تهران یا مناطق حاشیه ای و شهرک های اقماری اطراف آن حضور دارند، در بافت های ناکارآمد یا حاشیه ای شهر زندگی می کنند. در چنین شرایطی ما دیگر نمی توانیم آسیب های اجتماعی مرتبط با حاشیه نشینی از جمله اعتیاد، کارتن خوابی، تکدی گری، کار کودکان، زباله گردی و ... را از سطح شهر حذف کنیم؛ زیرا اکنون متاسفانه از هر چهار خانواده تهرانی، حداقل یکی از آنها با مشکلات ناشی از بیکاری، افزایش نرخ اجاره، کمبود درآمد و ... مواجه است. 

توسعه اشتغال پایدار، تنها راهکار حذف فقر مطلق 

میرلوحی در بخش دیگری از صحبت هایش، اشتغالزایی پایدار را کلید حذف فقر مطلق از جامعه دانست و گفت: ما اگر می خواهیم فقر مطلق و آثار سوء ناشی از آن از جمله حاشیه نشینی یا زیست افراد در مکان های شبه مسکن از سطح کشور حذف شود، باید با اجرای طرح های آمایش سرزمین و سرمایه گذاری مناسب، به توسعه اشتغال پایدار و رونق اقتصادی در سراسر کشور بپردازیم. البته به نظر می رسد رفع تحریم ها و جذب سرمایه گذاری خارجی یکی از شروط تحقق این هدف باشد، زیرا دولتی که درگیر کسری بودجه است و نمی تواند درآمد ارزی مناسبی داشته باشد، نه می تواند تورم را مهار کند و نه می تواند به توسعه اشتغال پایدار بپردازد. 

معاون پارلمانی اسبق وزارت کشور ادامه داد: متاسفانه در چند سال گذشته که کشور با تشدید تحریم ها و البته ناکارآمدی برخی مدیران مواجه بوده، حقوق قشر مستمری بگیر به شکل محسوسی کمتر از نرخ تورم افزایش یافته است. در این شرایط، تنها راهکاری که دولت می تواند این فاصله شدید ایجادشده را جبران کند و به ترمیم قدرت خرید قشر متوسط و کم درآمد جامعه بپردازد، افزایش حقوق مستمری بگیران به شکل تدریجی و در طول چند سال است؛ زیرا روش هایی مثل پرداخت یارانه، سبد معیشتی، سبد خانوار و بن خرید کالا تنها به صورت مُسکّن می تواند برخی دردهای جامعه را دوا کند، اما تاثیری قطعی در جلوگیری از تشدید فقر مطلق نخواهد داشت. 

وی در پایان تصریح کرد: وقتی قدرت خرید خانوارها ماه به ماه کاهش می یابد و آمار فقر مطلق سال به سال بیشتر می شود، اقشار متوسط چاره ای ندارند جز این که برای تامین مسکن مورد نیاز خود به محلات پایین شهر پناه ببرند؛ زیرا این روزها بسیاری از کارمندان و کارگران حتی توان پرداخت اجاره منزل در محلات متوسط را هم ندارند. در چنین شرایطی نیز پایین شهری ها رفته رفته به حاشیه شهر پناه می برند و برخی حاشیه نشین ها هم ناچار به زندگی در وضعیتی بدتر از حاشیه نشینی می شوند؛ اتفاقی که متاسفانه در سال های اخیر بعضا شاهد مصادیق مختلف آن در سطح کشور بوده ایم.