کتیبه هزار ساله برج لاجیم را از جا در آوردند و اثر جدیدی خلق کردند ! / برای آیندگان چه بر جای گذاشته ایم؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، این روزها که بحث نوع مرمت و نگهداری میراث فرهنگی داغ است، یکی از آثار باستانی استان مازندران مورد توجه قرار گرفته است.  برج لاجیم ، واقع شده در شهرستان سوادکوه استان مازندران که مربوط به سال ۴۱۳ ه.ق است و سبک معماری قرون 4 و 5 را به خوبی نشان می دهد، دارای دو کتیبه پَهلوی و کوفی است. نوع مرمت کتیبه کوفی و همچنین مرمت گنبد این اثر تاریخی، رکنا را بر آن داشت تا با  مهدی عابدینی ، باستان شناس ، به گفت و گو بنشیند.

مهدی عابدینی، می گوید: کتیبه پهلوی این برجِ منحصر به فرد، نشان دهنده آن است که تا قرن ۴ و ۵ هجری، در مازندران خط و زبان پیش از اسلام رواج داشته است. کتیبه پهلوی در قسمت بالاتر برج و کتیبه کوفی، در قسمت پایینی آن قرار دارد. این ترتیب قرار گرفتن، می تواند نشان دهنده آن باشد که خط و زبان آن دوران، پهلوی بوده و زبان کوفی، بعد از آن رواج پیدا کرده است. درست همانطور که در حال حاضر، در تابلوهای راهنمایی و رانندگی، خط فارسی بالای خط انگلیسی است.

وی با اشاره به اینکه این برج جزء اولین بناهایی است که ثبت ملی شده است، می افزاید: اواسط دهه ۵۰، تصمیم گرفته شد که این برج مرمت شود. در مرمت این برج، از مواد و مصالح رایج آن روزها استفاده شده است. همچنین در دهه ۶۰ هم برج لاجیم مرمت شد که باز هم مرمتی غیر اصولی بود، برای مثال، استفاده از سیمان، یکی از اشتباهاتی بود که اتفاق افتاد در صورتی که در این بنا اصلا نباید از سیمان استفاده شود.

عابدینی در ادامه افزود: زمانی که پوسته خارجی گنبد این بنا، از بین رفته بود، آن را با مصالحی همچون سیمان و میلگرد مرمت کردند که وزن اضافه ای به برج تحمیل کردند. نزدیک ۴۰ سال است که این وزن اضافه، روی بنا آمده و سبب ایجاد ترک هایی در دیواره آن شده است. با این وجود، برج لاجیم تا کنون توانسته است خودش را با این وزن، حفظ کند. گویی که آثار معماری هم مثل انسان ها سعی می کنند خودشان را با شرایط وفق دهند.

این باستان شناس در ادامه با تاکید بر اینکه ضربه نهایی زمانی به این بنا وارد شد که پیمانکار اقدام به مرمت کتیبه کوفی کرد، می گوید: در سال ۱۳۹۵، قراردادی با یک پیمانکار بسته شد که کتیبه کوفی برج لاجیم را مرمت کند‌. در سنوات گذشته، سازمان میراث فرهنگی وقت، استادکارهای ماهری داشت که چندین سال در سازمان کار کرده بودند و تجربه کافی را داشتند.

وی در تبیین گفته هایش می افزاید: بخش خصوصی به اولین چیزی که فکر می کند این است که کاری که می کند برایش سود داشته باشد. خیلی وقت ها از سر و ته کار می زنند. ممکن است کسی که قرارداد می بندد و در مزایده برنده می شود، صلاحیت و تجربه برای این کار نداشته باشد. یک بنای هزار ساله را به پیمانکاری جوان و کم تجربه دادند که پیش از آن هیچ تجربه عملی در این زمینه نداشته است. کتیبه کوفی به صورت آجری است و با آجرِ تراش داده، درست شده است. پیمانکار، کتیبه اصلی را به صورت کامل از محل اصلی اش خارج کرده و سفارش داد تا آجرهای جدیدی بسازند و به جای آن ها بگذارند. در واقع کتیبه ای که این روزها شاهد آن هستیم، اواسط دهه 90 نوشته شده و از آن بدتر فونت کتیبه عوض شده است. همچنین رسم الخطی که کتیبه کوفی اصل داشت اصلا آن چیزی نیست که الان وجود دارد.

عابدینی می گوید: در حال حاضر، عملا کتیبه ناخوانا شده است. همچنین ناظر پروژه، که از سمت میراث فرهنگی، بر روند کار نظارت می کرد یا کم کاری کرده یا علم این کار را نداشته و ماجرا تمام شده است. الان کتیبه ای ناقص و ناخوانا از برج لاجیم داریم که برای آیندگان بر جای گذاشته ایم. 

او معتقد است که قبل از اینکه یک بنا مرمت شود، باید طرح مرمت تهیه شود، می گوید: طرح مرمت، باید در شورای فنی استان یا وزارتخانه مصوب شود و کسی حق نداشته باشد حتی سر سوزنی از این طرح خارج شود. اثری که تخریب شده، دیگر به حالت اول بر نمی گردد و حتی اگر این افراد مقصر، دادگاهی و جریمه شوند، باز هم نمی توان زمان را به عقب بازگرداند.

عابدینی در پایان با ابراز خرسندی از اینکه قرار بود کتیبه پهلوی هم مرمت شود که به هر دلیلی کار مرمت آن صورت نگرفت می گوید: اگر بخش خصوصی در برخی موارد کمتر ورود کند به نفع است. پیمانکارهایی که عموما دانشجوهای تازه فارغ التحصیل شده هستند باید اول تجربه کافی برای انجام مرمت آثار باستانی کسب کنند و بعد چنین کارهای بزرگی را بر عهده بگیرند.