به زودی 100 هکتار از میانکاله به منشأ گرد و غبار تبدیل می شود / لایروبی تخریب کننده در آشوراده + فیلم

با وجود این که اسفند 97، طرح توسعه گردشگری در جزیره آشوراده در پناهگاه حیات وحش میانکاله پس از سال ها تلاش فعالان محیط زیست با دستور مقامات قضایی متوقف شد، اما این روزها شاهد تحرکاتی هستیم که نشان از تلاش برخی سرمایه گذاران برای اجرای دوباره این طرح دارد. به عبارت دیگر، به نظر می رسد گنجاندن طرح لایروبی خلیج گرگان در مصوبات سفر استانی رئیس جمهور به گلستان، از جمله همین تحرکات است؛ زیرا بسیاری از فعالان و مدیران حوزه محیط زیست از جمله علی کلانه، مسئول محیط بانی و رئیس ذخیره گاه زیست کره میانکاله و حر منصوری، مدیر انجمن دیده بان میانکاله معتقدند که شیوه کنونی استانداری گلستان برای اجرای پروژه لایروبی در خلیج گرگان، نه تنها کمکی به احیای این خلیج و تالاب بین المللی میانکاله نخواهد کرد، بلکه می تواند آسیب های زیادی را برای محیط زیست منطقه به همراه داشته باشد.

به گفته این افراد، به نظر می رسد مهمترین هدف از اجرای طرح لایروبی، احیای خلیج گرگان نیست، بلکه عده ای از سرمایه گذاران طرح های گردشگری دریایی و اکوتوریسم در منطقه میانکاله قصد دارند که مسیر دسترسی دریایی به جزیره آشوراده را برای استان گلستان هموار کنند تا در آینده گردشگران بیشتری از سمت این استان جذب طبیعت زیبای اطراف تالاب میانکاله شوند. توسعه گردشگری دریایی و سایر طرح های جذب توریست نیز در شرایطی در شبه جزیره میانکاله در حال انجام است که این منطقه به عنوان ذخیره گاه زیست کره، در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده است و تالاب موجود در آن هم یکی از تالاب های ثبت شده در کنوانسیون بین المللی رامسر است. همچنین پناهگاه حیات وحش میانکاله محل زمستان گذرانی میلیون ها پرنده مهاجر و رویشگاه بسیاری از گونه های گیاهی نادر محسوب می شود.

بودجه عمومی کشور نباید صرف توسعه گردشگری برای درآمدزایی تعدادی سرمایه گذار شود

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، چند روزی است که دو بیل مکانیکی، وارد طبیعت بکر جزیره آشوراده در پناهگاه حیات وحش میانکاله شده اند. آن طور هم که مسئولان محیط بانی منطقه می گویند، به زودی قرار است لایروب های استانداری گلستان وارد کانال آشوراده شوند و طرح لایروبی خلیج گرگان را آغاز کنند. اکنون هم بیل های مکانیکی به نوعی مشغول ایجاد دیوارهای اطراف یک محوطه صد هکتاری هستند که در آینده ای نزدیک، به محل دپوی لجن های جمع آوری شده از کف کانال آشوراده و خلیج گرگان تبدیل خواهد شد. به عبارت دیگر، محوطه ای که هم اکنون با پوشش گیاهی سنبله نمکی پوشانده شده است (تصویر زیر) و بخش مهمی از طبیعت بکر جزیره آشوراده محسوب می شود، به زودی به یک لجن زار تشکیل شده از رسوب های دپوشده کف دریا با ارتقاع دو متر تبدیل خواهد شد.

این نکته ای است که حر منصوری، مدیر انجمن دیده بان میانکاله در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: چند سالی است که تعدادی سرمایه گذار توانسته اند برای اجرای طرح های پرورش ماهی در قفس در قسمت شمال شرقی پناهگاه حیات وحش میانکاله مجوز بگیرند، اما در سال های اخیر این سرمایه گذاران با مشکلاتی در بازپرداخت وام های کلانی مواجه شده اند که پیش از این از دولت دریافت کرده اند؛ به همین دلیل، این افراد به دنبال آن هستند که برای کسب درآمد بیشتر جهت پرداخت اقساط خود، طرح های گردشگری دریایی را در منطقه میانکاله توسعه دهند.

این فعال محیط زیست مازندران ادامه داد: عمده فعالان محیط زیست، مخالفتی با توسعه طرح های گردشگری طبیعت در میانکاله ندارند و معتقدند توسعه اکوتوریسم، می تواند منجر به کسب درآمد بیشتر برای تهیه امکانات حفاظتی ویژه منطقه میانکاله شود، ولی ما نباید با استفاده از بودجه عمومی کشور یعنی از اعتباراتی که برای پروژه احیای خلیج گرگان توسط دولت اختصاص داده شده است، برای گسترش طرح های توریستی که فقط بخش خصوصی از آن منتفع خواهد شد؛ آن هم در شرایطی که به نظر می رسد هدف اصلی از اجرای طرح لایروبی خلیج گرگان، احیای این خلیج نیست، بلکه برخی افراد می خواهند دسترسی آبی استان گلستان را به محل اجرای پروژه های گردشگری دریایی در منطقه میانکاله ساده تر کنند.

وی در ادامه تاکید کرد: ما نباید به بهانه کاهش درآمد جامعه ذی نفع میانکاله از جمله دامداران، مراکز پرورش ماهی و شرکت های صیادی فعال در منطقه، به اجرای پروژه های گردشگری دریایی و گردشگری در طبیعت در میانکاله بپردازیم، زیرا این کار، عملا منجر به اضافه شدن تعدادی ذی نفع جدید به طبیعت ارزشمند میانکاله خواهد شد و بهتر است که اگر ما قرار است بوم گردی را در این منطقه گسترش دهیم، از ذی نفعان فعلی میانکاله بخواهیم که کلبه ها و سایر تاسیسات محلی خود را استانداردسازی کنند تا بستر مناسبی برای جذب گردشگر فراهم شود، نه این که بخواهیم با بنا کردن تاسیسات جدید، هم به ایجاد اختلاف بین ذی نفعان فعلی و ذی نفعان احتمالی آینده میانکاله دامن بزنیم و هم در راه تخریب طبیعت ارزشمند این شبه جزیره گام برداریم.

پسروی آب دریای خزر و اتفاقی که برای آشوراده رخ داده است

برای این که دقیق تر متوجه شوید که قرار است چه اتفاقی در طبیعت میانکاله رخ دهد، بد نیست ابتدا به نقشه زیر توجه کنید. در این نقشه بخشی که با رنگ سفید مشخص شده، جزیره آشوراده است که زمانی تنها جزیره ایرانی دریای خزر محسوب می شد، اما در سال های اخیر به دلیل پسروی آب دریای خزر که خشک شدن بخش زیادی از راه ارتباط آبی بین خلیج گرگان و این دریا را به همراه داشته، جزیره آشوراده از مسیر خشکی به شبه جزیره میانکاله متصل شده است. یعنی عملا منطقه آشوراده دیگر یک جزیره نیست، بلکه بخشی از طبیعت تقریبا بکرمانده پناهگاه حیات وحش میانکاله محسوب می شود که پاییز و زمستان هر سال میلیون ها پرنده مهاجر برای گذراندن زمستان به آن می آیند.

(توضیح : شبه جزیره میانکاله یک عرصه طبیعی ارزشمند محسوب می شود که بخش بزرگتر آن در استان مازندران و بخش کوچکتر آن در استان گلستان قرار گرفته است. با وجود این که از نظر جغرافیایی، خلیج گرگان همان تالاب میانکاله محسوب می شود، اما معمولا به بخش غربی این پهنه آبی که آب شیرینی دارد، تالاب میانکاله گفته می شود و از بخش غربی آن که آب شوری دارد، با عنوان خلیج گرگان یاد می شود.)

نکته جالبی که در این میان باید به آن توجه داشته باشید، این است که 72 درصد حقابه دریای خزر از طریق رودخانه ولگا در کشور روسیه تامین می شود و در سال های اخیر به دلیل افزایش محسوس حجم برداشت آب این کشور از ولگا، شاهد کاهش تراز آب دریای خزر بوده ایم؛ اتفاقی که دست به دست تغییرات اقلیمی، گرم شدن متوسط دمای هوا و افزایش سطح تبخیر آب داده و پسروی دریای خزر در چند سال گذشته را به همراه داشته است؛ به نحوی که به گفته احمدرضا لاهیجان زاده، معاون پیشین محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست، در 25 سال گذشته، آب دریای خزر در سواحل ایران به طور متوسط 130 سانتی متر عقب تر رفته است.

100 هکتار از طبیعت ارزشمند آشوراده، در مسیر تبدیل شدن به لجن زار

یکی از مهمترین نتایج سوء پسروی دریای خزر در سال های گذشته، آن بوده است که ارتباط آبی بین این دریا و خلیج گرگان به شدت محدود شده است؛ به نحوی که مطابق تصویر هوایی زیر که مربوط به همین چند روز پیش است، اکنون تنها سه کانال آبی بین خلیج گرگان و دریای خزر وجود دارد که از میان آنها، کانال خوزینی تقریبا به طور کامل خشک شده است، کانال آشوراده جریان آب بسیار محدودی دارد و جریان آب موجود در کانال چپغلی نیز به حدی نیست که بتواند آب شور مورد نیاز خلیج گرگان و تالاب میانکاله را از سمت دریا تامین کند. به همین دلیل، مسئولان استان گلستان به این فکر افتاده اند که برای احیای خلیج گرگان، کانال های ارتباطی بین این خلیج و دریای خزر را لایروبی کنند.

نکته مهمی که اما فعالان محیط زیست به آن انتقاد دارند، این است که با وجود تاکید مسئولان استان گلستان مبنی بر این که لایروبی در هر سه کانال انجام خواهد شد، به نظر می رسد لایروبی کانال آشوراده با جدیت بیشتری پیگیری می شود؛ به نحوی که چند روزی است بیل های مکانیکی، خود را به نزدیکی این کانال رسانده اند تا محوطه ای صد هکتاری را برای دپوی لجن هایی که در پروژه لایروبی این کانال از کف دریا جمع آوری خواهد شد، آماده کنند؛ محوطه ای که اگر ایجاد شود، بخش زیادی از طبیعت بکر آشوراده را که زیستگاه میلیون ها پرنده مهاجر زمستان گذران محسوب می شود، به یک لجن زار تبدیل خواهد کرد.

چگونه جزیره آشوراده به منشأ ریزگردهای بندر ترکمن تبدیل می شود

 مساله مهم دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که مطابق محاسبات حر منصوری، مدیر انجمن دیده بان میانکاله و براساس آنچه در نقشه هوایی زیر مشاهده می کنید، فاصله محل دپوی رسوب در جزیره آشوراده با شهرستان بندرترکمن کمتر از 5.5 کیلومتر است و این پشته رسوبی صد هکتاری که چند ماهی بیشتر به ایجاد آن باقی نمانده است، قطعا فاقد گیاه و متشکل از ماسه و ذرات میکرونی خواهد بود که می تواند منشأ ریزگردها باشد. در چنین شرایطی با توجه به این که جهت غالب وزش باد در این منطقه از شمال غرب به جنوب شرق است، بعید نیست که تابستان 1402 با خشک شدن لجن های موجود در این پشته رسوبی، وزش باد بتواند ماسه ها را از جزیره آشوراده بلند کند و به طرف بندر ترکمن و سایل مناطق غربی استان گلستان ببرد.

مدیر انجمن دیده بان میانکاله ضمن اشاره به این نکته گفت: در سال های اخیر به واسطه پسروی دریای خزر، سنبله های نمکی و برخی دیگر از گیاهان شورپسند طی یک مکانیزم کاملا طبیعی در بخشی از جزیره آشوراده رویش کرده اند. این گیاهان با ریشه های سطحی و گسترده ای که دارند، هم رطوبت زمین را حفظ می کنند و هم ماسه های سطح زمین را محکم نگه می دارند تا وزش باد این ماسه ها را به ریزگرد تبدیل نکند.

حر منصوری اظهار داشت: روند فعلی اجرای پروژه لایروبی خلیج گرگان به گونه ای است که قرار است یک پشته رسوبی با مساحت صد هکتار و ارتفاع دو متر، از رسوبات موجود در کف دریا در بخشی از طبیعت بکر جزیره آشوراده ایجاد شود. در این میان با توجه به ارتفاع زیاد این پشته رسوبی و عدم امکان رسیدن آب زیر زمین به سطح این پشته، امکان رویش گیاهانی مثل سنبله نمکی روی آن وجود ندارد. بنابراین عملا این پشته رسوبی به یک محوطه صد هکتاری خالی از پوشش گیاهی تبدیل خواهد شد.

این فعال محیط زیست مازندران ادامه داد: با توجه به شدت تابش آفتاب در این منطقه، به احتمال زیاد تا تابستان 1402، رسوباتی که قرار است در جزیره آشوراده دپو شوند، کاملا خشک خواهند شد و با توجه به جهت وزش باد در منطقه، بعید نیست که سال آینده شاهد وقوع پدیده ریزگردها در شهرستان بندر ترکمن باشیم؛ ریزگردهایی که منشأ اصلی آن، همین پشته رسوبی صد هکتاری است که قرار است به زودی از رسوبات جمع آوری شده بر اثر اجرای طرح لایروبی خلیج گرگان در کانال آشوراده ایجاد شود.

وی در ادامه تاکید کرد: معمولا دستکاری های بشر در طبیعت با وجود این که بعضا منافع اقتصادی کوتاه مدتی را برای برخی افراد به همراه دارد، اما عملا منجر به خسارت دیدن عموم مردم در بلندمدت می شود. در این پروژه هم شاهد آن هستیم که در آینده ای نزدیک، لایروبی غیراصولی خلیج گرگان منجر به وقوع ریزگردها در بندر ترکمن خواهد شد. در آن صورت هم بعید نیست که مسئولان دستگاه اجرایی برای حل این معضل احتمالی به یک دستکاری دیگر در طبیعت دست بزنند و در اتفاقی ناراحت کننده، شاهد مالچ پاشی در محوطه ای بکر در ذخیره گاه زیست کره میانکاله باشیم.

کانال آشوراده قرار است به مسیر قایقرانی تبدیل شود

موضوع دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که با وجود پسروی محسوس دریای خزر و خشک شدن بخش عمده ارتباط آبی بین این دریا با خلیج گرگان، هنوز هم جریان آب بسیار محدودی بین این دو پهنه آبی در کانال آشوراده وجود دارد (شما می توانید در تصویر زیر، عمق اندک این جریان آب را مشاهده کنید). در چنین شرایطی بد نیست بدانید که هدف فنی تعریف شده برای پروژه لایروبی خلیج گرگان در کانال آشوراده، آن است که آن قدر رسوب از کف این کانال و محل اتصال آن به خلیج برداشته شود که کانال آشوراده عمق زیادی پیدا کند. طبیعی است وقتی هم که عمق آب زیاد می شود، امکان قایقرانی در کانال آشوراده فراهم می شود و به این صورت، دسترسی آبی استان گلستان به جزیره آشوراده برقرار خواهد شد و سرمایه گذاران می توانند سالیانه هزاران هزار گردشگر را به این منطقه بیاورند؛ آن هم در شرایطی که آشوراده، یکی از مهمترین زیستگاه های پرندگان مهاجر در سراسر دنیا و یکی از ارزشمندترین مناطق طبیعت میانکاله محسوب می شود.

علی کلانه، مسئول محیط بانی و رئیس ذخیره گاه زیست کره میانکاله، ضمن اشاره به این نکته به خبرنگار رکنا گفت: با وجود این که مسئولان اجرای پروژه لایروبی خلیج گرگان می گویند که هدف آنها از اجرای این پروژه، ایجاد مسیر دسترسی آبی از استان گلستان به جزیره آشوراده نیست، اما به نظر می رسد هدف اصلی همین باشد. زیرا اولا کارشناسان محیط زیست معتقدند وجود تبادل آبی بین خلیج گرگان و دریای خزر، در اولویت نخست برای احیای این خلیج قرار ندارد و ثانیا جریان آبی موجود در کانال چپغلی، بسیار بیشتر از کانال آشوراده است و بهتر است اگر مسئولان به فکر لایروبی خلیج گرگان هستند، اجرای این پروژه را از کانال چپغلی آغاز کنند.

به جای لایروبی خلیج گرگان، فاضلاب ورودی به تالاب میانکاله را تصفیه کنیم

کلانه با تاکید بر این که از نظر عمده کارشناسان محیط زیست، لایروبی خلیج گرگان، اولویت علمی اول احیای این خلیج محسوب نمی شود، اظهار داشت: در شرایطی اکنون شاهد آن هستیم که لایروبی خلیج گرگان از کانال آشوراده می تواند آسیب های زیادی را به طبیعت منطقه وارد کند که تجربیات گذشته ما نشان می دهد که این نخستین بار نیست که شاهد قطع شدن ارتباط آبی بین خلیج گرگان و دریای خزر هستیم؛ به نحوی که در میانه دهه 50 نیز با وجود این که همین اتفاق رخ داد، خلیج گرگان از بین نرفت. بنابراین از نظر علمی، قطع شدن ارتباط بین دریای خزر و خلیج گرگان، الزاما نمی تواند به نابودی این خلیج منجر شود.

رئیس ذخیره گاه زیست کره ادامه داد: مطالعات علمی نشان می دهد که بخش اعظمی از حیات خلیج گرگان و تالاب میانکاله به آب شیرینی وابسته است که از بالادست وارد این پهنه آبی می شود. این در حالی است که در سال های اخیر شاهد کاهش محسوس حجم آب ورودی به این تالاب بوده ایم. بنابراین ما باید با تامین حقابه زیست محیطی تالاب میانکاله از بالادست، حجم آب شیرین ورودی به این تالاب را افزایش دهیم، زیرا احیای خلیج گرگان علاوه بر آب شور دریا، به آب شیرین رودخانه ها و چشمه های موجود در منطقه نیاز دارد و ما برای حفظ اکوسیستم میانکاله، باید تعادل میان آب شور و شیرین ورودی به این تالاب را برقرار کنیم.  

وی در ادامه تاکید کرد: علاوه بر لزوم افزایش حجم آب شیرین ورودی به تالاب میانکاله، ما باید جلوی ورود منابع آلاینده آب به این تالاب را بگیریم؛ زیرا اکنون متاسفانه بخش زیادی از فاضلاب تصفیه نشده شهرها، روستاها، اراضی کشاورزی، صنایع، کشتارگاه ها و دامداری هایی که در اطراف خلیج گرگان و تالاب میانکاله قرار گرفته اند، به طور مستقیم وارد این پهنه آبی می شود. بنابراین ما اگر می خواهیم با لایروبی کانال آشوراده، کیفیت آب خلیج گرگان را بالا ببریم، بهتر است که در درجه اول به رفع منابع آلودگی آب این خلیج بپردازیم. تمام این موارد نیز نشان می دهد که از نظر علمی، لایروبی خلیج گرگان نباید اولویت اول ما برای احیای این خلیج باشد، بلکه ما باید برای رسیدن به این هدف، نخست به تامین حقابه زیست محیطی و کاهش میزان ورود آلاینده های آبی به تالاب میانکاله بپردازیم.

بودجه 500 میلیارد تومانی لایروبی خلیج گرگان در حال هرز رفتن است

کلانه با بیان این که دستگاه اجرایی بودجه ای 500 میلیارد تومانی را برای لایروبی کانال های سه گانه خلیج گرگان اختصاص داده است، عنوان کرد: بدون تردید رفع آلاینده های آبی ورودی به تالاب میانکاله تاثیر بسیار مهمتری نسبت به لایروبی کانال های سه گانه در احیای خلیج گرگان خواهد داشت. این یعنی دولت بودجه ای 500 میلیارد تومانی را برای پروژه ای صرف می کند که نه تنها در اولویت علمی محسوب نمی شود، بلکه آثار مخرب زیست محیطی آن کاملا مشهود است. بنابراین می توان گفت بودجه 500 میلیارد تومانی تخصیص یافته برای لایروبی خلیج گرگان، عملا در حال هرز رفتن است.

رئیس ذخیره گاه زیست کره میانکاله ادامه داد: در حالی اکنون بودجه ای 500 میلیارد تومانی برای طرحی تخصیص یافته است که به ندرت یک مقاله علمی می تواند مفید بودن آن را ثابت کند که سال هاست به بهانه کمبود اعتبارات، هزینه لازم برای رفع آلاینده های آبی ورودی به تالاب میانکاله اختصاص پیدا نمی کند. این در حالی است که با 500 میلیارد تومان می توان اقدامات مفید زیادی را برای مدیریت آلایندگی های ورودی به تالاب میانکاله انجام داد و بی توجهی به این مساله نشان می دهد که متاسفانه هنوز در کشور ما ارزش تالاب میانکاله درک نشده است؛ آن هم در شرایطی که شبه جزیره و تالاب میانکاله به عنوان یک میراث طبیعی ارزشمند برای نسل های آینده هم در کنوانسیون بین المللی رامسر و هم در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده است.

وی در پایان تصریح کرد: با توجه به بررسی های علمی انجام شده، شکی نیست که در سال های آتی شاهد تشدید روند پسروی آب دریای خزر از سمت سواحل ایران خواهیم بود، بنابراین نه تنها مطابق قانون فیزیکی ظروف مرتبط، ایجاد ارتباط آبی بین خلیج گرگان و دریای خزر می تواند منجر به تخلیه سریع تر آب خلیج به دریا شود، بلکه پسروی بیشتر آب دریای خزر، مجددا ارتباط بین این دریا و خلیج گرگان را قطع خواهد کرد و ما چند سال آینده ناچار خواهیم شد که دست به دوباره‌کاری بزنیم و این خلیج را لایروبی کنیم.