دامپزشک "ایران": مسئولان محیط زیست به توصیه هایم گوش نکردند و امکانات ندادند/ابهامات فراوان در مرگ دو توله یوز + صوت

با وجود این که صبح روز 11 اردیبهشت 1401، علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط زیست خبر تولد سه توله یوزپلنگ ایرانی در پارک ملی توران را اعلام کرد، اما در سه هفته اخیر شاهد تلف شدن دو توله یوز متولدشده بوده ایم. این در حالی است که این برای اولین بار در جهان بود که یوزپلنگ آسیایی یا همان یوزپلنگ ایرانی توانست در شرایط اسارت زادآوری کند و به نظر می رسد فراهم نکردن تجهیزات، امکانات و متخصصان لازم برای نظارت بر زایمان یوز ایرانی و نگهداری از توله های این حیوان توسط مسئولان محیط زیست کشور، نقش مهمی در مرگ این دو توله یوز و وضعیت جسمی وخیم توله سوم داشته باشد.

ابهامات فراوان در مرگ دو توله یوز ایرانی

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، با وجود این که عصر روز دهم اردیبهشت 1401 یکی از مهمترین اتفاقات تاریخ محیط زیست کشورمان رخ داد و یک قلاده یوزپلنگ آسیایی به نام «ایران» توانست برای نخستین بار در جهان در شرایط اسارت زایمان کند و سه توله یوز به دنیا آورد، اما از زمان زایمان «ایران» تا امروز اخبار ناگواری که از پارک ملی توران به گوش می رسد، باعث شده است که شیرینی موفقیت اولیه پروژه تکثیر یوز آسیایی در اسارت به تلخی شنیدن خبر تلف شدن دو توله یوز تبدیل شود و ابهامات زیادی را درباره نحوه نگهداری از توله یوزها و فرآیند زایمان یوزپلنگ مادر به وجود آورد.

یکی از مهمترین این ابهامات، مساله تعجیل در سزارین «ایران» است، زیرا آن طور که برخی متخصصان دامپزشکی کشور می گویند، تصمیم عجولانه عوامل پارک ملی توران، مسئولان سازمان محیط زیست و مدیران اداره کل محیط زیست سمنان برای سزارین یوزپلنگ مادر به جای صبر کردن برای زایمان طبیعی، منجر به آن شد که اولا یکی از توله یوزها نارس به دنیا بیاید و در همان روزهای اول تلف شود، ثانیا امکان پذیرش توله ها توسط «ایران» به صفر برسد و همین مساله عوامل پارک ملی توران را ناچار کند که به صورت دستی به توله یوزها شیر بدهند.

در این میان یکی دیگر از ابهامات مهم پروژه تکثیر یوزپلنگ آسیایی در اسارت، تناقض در اظهارات دامپزشک جراح یوزپلنگ مادر درباره علت مرگ توله اول است؛ به نحوی که با وجود این که پیش از این دکتر بهرنگ اکرامی در گفت و گو با رکنا تاکید داشت که چسبنده بودن ریه سمت چپ به دنده منجر به تلف شدن توله اول شده است، اما او اخیرا در گفت و گو با باشگاه خبرنگاران جوان، شیوه اشتباه شیردهی در روزهای ابتدایی تولد توله یوزها را به عنوان عامل مرگ توله اول معرفی کرده است.

استنکاف مدیران محیط زیست سمنان از انتقال لاشه توله اول به مرکز تخصصی برای بررسی دقیق علت مرگ

آن طور که متخصصان حیات وحش می گویند، شیوه اشتباه شیر دادن به توله یوزها در روزهای ابتدایی تولد آنها، تنها خطای فنی عوامل پارک ملی توران در پروژه تکثیر یوزپلنگ آسیایی در اسارت نیست، بلکه اساسا در تصاویر منتشرشده توسط سازمان محیط زیست از توله یوزهای پارک ملی توران، شاهد کمبود امکانات لازم برای نگهداری از توله یوزها، عدم استریل بودن محیط نگهداری از توله ها و لمس توله یوزها بدون استفاده از ماسک، دستکش و گان توسط عوامل پارک ملی توران هستیم که همه این موارد با توجه به ایمنی پایین بدن توله یوزها به دلیل عدم دریافت آغوز مادر به اندازه کافی، می تواند خطرناک باشد.

با توجه به تمام این مسائل با دکتر بهرنگ اکرامی، دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست و جراح یوزپلنگ «ایران» تماس گرفتیم تا مجددا از او درباره ابهامات موجود پیرامون علت انجام سزارین «ایران» و تلف شدن دو توله یوزپلنگ سوال کنیم. اکرامی البته در مجموع تاکید دارد که او توصیه های لازم برای بهبود شرایط زایمان «ایران» و اصلاح وضعیت نگهداری از توله یوزها را به مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست انجام داده است، اما آنها در بسیاری از موارد به توصیه های او گوش نداده اند.

در همین راستا، اکرامی درباره علت مرگ توله یوز اول به خبرنگار رکنا گفت: توله یوز اول از همان ابتدا وزن کمی داشت و در روز سوم بعد از زایمان هم که این توله تلف شد، من در کالبدگشایی این حیوان، چسبندگی ریه سمت چپ به دنده و کوچک بودن ریه را مشاهده کردم که یک ناهنجاری مادرزادی محسوب می شد. در همان زمان من به مسئولان اداره کل محیط زیست سمنان توصیه کردم که لاشه توله تلف شده را برای تشخیص پیشرفته تر درباره علت مرگ این حیوان به یک مرکز تخصصی انتقال دهند، ولی مسئولان این اداره کل به تشخیص من اکتفا کردند و لاشه توله اول را به هیچ مرکزی انتقال ندادند.

وی افزود: آسپیراسیون شیر در ریه توله اول به دلیل شیوه اشتباه شیر دادن توله یوز در روز اول بعد از زایمان، تا حدی مشاهده شد، ولی این اتفاق در حدی رخ نداده بود که توله یوز را در جا بکشد. اساسا هم وقتی شیر از گلو به ریه یک توله گربه سان ریخته می شود، یک تا دو روز طول می کشد تا توله تلف شود. این در حالی است که توله اول در سه روزگی خود فقط حدود نیم ساعت بعد از شیر خوردن تلف شد. بنابراین آسپیراسیون شیر نمی تواند علت مرگ توله اول بوده باشد.

اکرامی: تلاش های من برای تکثیر یوز آسیایی در اسارت موفقیت آمیز بود

اکرامی در پاسخ به سوال رکنا درباره نتایج ارزیابی کمیته حقیقت یابی پیرامون علت مرگ توله یوز اول گفت: در روزی که آقای دکتر سلاجقه، رئیس سازمان محیط زیست به توران آمد، من در منطقه حضور نداشتم و خبر ندارم که این کمیته حقیقت یاب چه تحقیقاتی را انجام داده است، چون من روز چهارم بعد از تولد توله یوزها از توران خارج شدم.

دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست ادامه داد: من دامپزشک متخصص تولید مثل هستم و وظایف مربوط به تولید مثل، باروری، تلقیح مصنوعی، ارزیابی اسپرم و ... در پروژه تکثیر یوزپلنگ آسیایی در سمنان از شروع کار با من بود. همچنین من دوره دیده آفریقا هستم و تجربه زیادی در زمینه زنده گیری حیوانات دارم و به همین دلیل زنده گیری یوزپلنگ «فیروز» یعنی پدر سه توله یوز را هم من انجام دادم.

وی در ادامه تاکید کرد: تمام پروژه های مربوط به زایش، باروری و تولید مثل را بنده برنامه ریزی کردم و در زمان مدیریت آقای عبدوس در اداره کل محیط زیست سمنان، برنامه های خود را به ایشان تحویل می دادم. تلاش های من برای تکثیر یوزپلنگ آسیایی در اسارت موفقیت آمیز بود و این برای اولین بار در جهان بود که یوزپلنگ آسیایی می توانست در شرایط اسارت زایمان کند.

مسئولان محیط زیست، برنامه های پیشنهادی من برای فراهم کردن امکانات لازم جهت زایمان "ایران" را اجرا نکردند

اکرامی با تاکید بر این که تمام تذکرات مربوط به لزوم تهیه امکانات ویژه برای زایمان «ایران» را به مسئولان اداره کل محیط زیست سمنان و سازمان محیط زیست ارائه کرده بود، عنوان کرد: من در هفته های قبل از زایمان «ایران»، برنامه ها و امکانات لازم درباره احتمالات مختلف زایمان یوزپلنگ مادر را در چندین نشست به مسئولان اداره کل محیط زیست سمنان و سازمان محیط زیست ارائه دادم.

دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست ادامه داد: من از دو هفته قبل از زایمان یوزپلنگ مادر، به مسئولان سازمان محیط زیست تاکید کردم که باید نزدیکترین مرکز تخصصی دامپزشکی به پارک ملی توران، یعنی کلینیک تخصصی دامپزشکی دانشگاه سمنان را که دارای یک مرکز جراحی است، برای سزارین احتمالی «ایران» آماده کنند و تیم جراحی را در حالت آماده باش نگه دارند.

دامپزشک جراح «ایران» در ادامه اظهار داشت: من از مسئولان سازمان محیط زیست خواستم که علاوه بر کلینیک تخصصی دامپزشکی دانشگاه سمنان، مرکز دامپزشکی شاهرود را نیز آماده کنند تا اگر زمان به ما اجازه نداد که یوزپلنگ مادر را به سمنان منتقل کنیم، عمل جراحی را در مرکز شاهرود انجام دهیم که فاصله نزدیکتری به پارک ملی توران دارد. به همین دلیل از مسئولان سازمان محیط زیست خواستم که یک کمپ جراحی را با امکانات اولیه و گروه دامپزشکی حاذق در شاهرود آماده کنند.

وی در ادامه تاکید کرد: علاوه بر این برنامه ها، من درباره لزوم قرنطینه سایت تکثیر یوز و استفاده از دستکش، ماسک، گان و سایر تجهیزات برای زایمان یوزپلنگ مادر و نگهداری از توله یوزها در پارک ملی توران به مسئولان سازمان محیط زیست و اداره کل محیط زیست سمنان برنامه دادم و تمام این موارد در صورت جلسات برگزارشده در سمنان ثبت شده است. اما متاسفانه بسیاری از برنامه هایی که من به سازمان محیط زیست ارائه دادم، در عمل اجرایی نشد.

نمی دانم چرا مسئولان محیط زیست امکانات و تیم های تخصصی لازم را آماده نکردند

اکرامی در پاسخ به سوال دیگر رکنا درباره این که قصور اجرایی نشدن برنامه های پیشنهادی او برای فراهم کردن امکانات و تجهیزات لازم جهت زایمان «ایران» و نگهداری از توله یوزها بر عهده کیست، توضیح داد: تا اسفند 1400 که آقای عبدوس، مدیرکل محیط زیست سمنان بود، پروژه تکثیر یوزپلنگ آسیایی در اسارت توسط ایشان اداره می شد، اما به نظر می رسد بعد از تغییر ایشان و آمدن آقای ظاهری، مدیریت این پروژه در اختیار خود سازمان محیط زیست قرار گرفته است. البته من دقیقا نمی دانم که چارت نهایی سازمان چگونه است و تصمیم گیرنده نهایی در پروژه تکثیر یوزپلنگ آسیایی در اسارت کیست. ولی من به عنوان دامپزشک تمام مسائل را گوشزد کردم.

دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست ادامه داد: قطعا آقای ظاهری به عنوان مدیرکل فعلی محیط زیست سمنان و همچنین آقای اکبری به عنوان معاون محیط زیست طبیعی سازمان محیط زیست می توانند جزو تصمیم گیرنده های اصلی پروژه تکثیر یوزپلنگ آسیایی در اسارت باشند. ولی من نمی دانم که به چه دلیل مسئولان اداره کل و سازمان، امکانات و تیم های تخصصی لازم را در سمنان، شاهرود و توران آماده نکردند.

وی در ادامه تاکید کرد: شاید آقایان بودجه کافی نداشتند، یا صلاح نمی دانستند این کار را انجام دهند یا فکر می کردند تجهیزات لازم در اختیار ما قرار دارد. شاید هم خوشبینانه فکر می کردند زایمان «ایران» به صورت طبیعی انجام می شود. چون اساسا انجام سزارین در گربه سان های وحشی بخصوص یوزپلنگ نادر است و تا کنون چند مورد محدود بیشتر در سطح جهان انجام نشده است.

"ایران" دچار سخت زایی شده بود

اکرامی در پاسخ به سوال دیگر رکنا درباره این که چرا به عنوان دامپزشک مخصوص «ایران» تصمیم به زایمان این یوزپلنگ گرفت و آیا می پذیرد که این تصمیم، عجولانه بوده است یا خیر، اظهار داشت: من قبل از زایمان ایران با مسئولان چند مرکز حیات وحش در آفریقای جنوبی که تجربه زایمان یوزپلنگ را داشتند، صحبت کردم. آنها به من گفتند که یوزپلنگ ها معمولا یک یا دو وعده غذایی را پیش از انجام زایمان نمی خورند و این اولین علایم زایمان محسوب می شود.

دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست ادامه داد: ما در صبح روز 9 اردیبهشت مشاهده کردیم که «ایران» از خوردن غذا پرهیز می کند و همان شب هم یوزپلنگ مادر این کار را انجام داد، یعنی عملا «ایران» 24 ساعت از خوردن غذا دست کشید. همچنین «ایران» از شب 9 اردیبهشت تا صبح روز 10 اردیبهشت بی قراری داشت، ولی ما علایم زایمان را در این حیوان مشاهده نکردیم.

دامپزشک جراح «ایران» در ادامه عنوان کرد: صبح روز 10 اردیبهشت، حدود ساعت 8 تا 8:30 «ایران» وارد لانه سنگی شد و ما اولین علایم دردهای زایمانی را در «ایران» مشاهده کردیم؛ به نحوی که از آن زمان، «ایران» به صورت درازکش زور زدن های زایمانی را آغاز کرد. در چنین شرایطی هم طبق نظر متخصصان آفریقایی، فرآیند زور زدن های زایمانی معمولا بین 2 تا 3 ساعت و حداکثر 6 ساعت ادامه پیدا می کند و باید در این مدت زمان، توله ها به بیرون کانال هدایت شوند.

وی در ادامه تاکید کرد: ما در فرآیند زایمان «ایران» بیش از 6 ساعت هیچ پیشرفتی مشاهده نکردیم و به این نتیجه رسیدیم که یوزپلنگ مادر دچار سخت زایی شده است؛ بخصوص که این حیوان چند بار در طول مدتی که مشغول زور زدن بود، استفراغ کرد و همچین چند مرتبه از لانه سنگی بیرون آمد و آب خورد و مجددا وارد لانه سنگی شد و در حالت های مختلف خوابیده زور زد، ولی متاسفانه موفق به زایمان نشد.

اگر "ایران" را سزارین نمی کردیم، توان باروری خود را از دست می داد

اکرامی در ادامه توضیحات خود درباره فرآیند زایمان «ایران» گفت: از حدود ساعت 14:30 روز 10 اردیبهشت من نگران «ایران» شدم، چون دیدم این حیوان بی حال شده است، ضمن این که عضلات رحم یوزپلنگ مادر به دلیل زور زدن های ناموفق به شدت خسته شده بود و دچار اینرسی های ثانویه بود. در چنین شرایطی من با آقای ظاهری، مدیرکل محیط زیست سمنان تماس گرفتم و به ایشان توضیح دادم که وضعیت «ایران» اورژانسی است و دچار مشکلاتی در زایمان شده است.

دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست ادامه داد: آقای ظاهری در پاسخ به تماس من گفت که در راه توران است و از ما خواست که فعلا صبر کنیم. ایشان در حدود ساعت 17:30 به توران رسید و ما تا آن موقع، بیش از 9 ساعت به «ایران» برای زور زدن های زایمانی زمان داده بودیم. این در حالی است که زمان دادن بیش از حد برای انجام زایمان طبیعی، خطراتی مثل پارگی رحم، شوک کاهش قند و بی حالی حیوان را در یوزپلنگ ها به همراه دارد. همچنین وقتی زور زایمانی در یوز مادر متوقف می شود، احتمال دارد که توله در رحم بمیرد و بین 48 تا 72 ساعت بعد نیز یوز مادر به دلیل عفونت تلف شود.

وی در ادامه تاکید کرد: در چنین شرایطی اگر ما می خواستیم انجام سزارین را به تاخیر بیندازیم، ناچار بودیم رحم را به طول کامل تخلیه کنیم و شانس باروری «ایران» را به صفر برسانیم. اگر هم می خواستیم صبر کنیم تا تیم جراحی به توران بیاید و یک روز دیرتر سزارین را انجام دهیم، هم باید تحت هر شرایطی «ایران» را جراحی می کردیم و هم ناچار بودیم سه توله مرده به دنیا بیاوریم. بنابراین ما در ساعت 18 روز 10 اردیبهشت به این نتیجه رسیدیم که اکنون بهترین زمان انجام جراحی سزارین است تا هم توله ها را زنده بیرون بیاوریم و هم مادر را نجات دهیم.

در صورت عدم سزارین "ایران"، یوزپلنگ مادر یا توله هایش تلف می شدند

اکرامی در ادامه اظهاراتش درباره فرآیند زایمان «ایران» توضیح داد: من حدود ساعت 18 روز 10 اردیبهشت فیلم های مداربسته مربوط به رفتارهای «ایران» را به آقای ظاهری که خودشان دامپزشک است، نشان دادم و بعد هم با آقای دکتر اکبری، معاون محیط زیست طبیعی سازمان مشورت کردیم و به ایشان گفتیم اگر می توانید تیم جراحی به توران اعزام کنید. این در حالی است که اعزام تیم جراحی با وسایل کامل از تهران به توران حداقل 10 ساعت طول می کشید.

دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست ادامه داد: در چنین شرایطی من به آقای اکبری گفتم که می توانید تا فردا برای آمدن تیم جراحی تخصصی صبر کنید، اما باید در نظر داشته باشید که در این صورت یا توله ها به شکل مرده به دنیا می آیند، یا «ایران» دچار ریسک فراوانی می شود. بنابراین با وجود این که انجام جراحی در ساعت 18 روز 10 اردیبهشت نیز دیر محسوب می شد، ولی بازهم احتمال داشت که انجام این کار باعث به دنیا آمدن توله ها به صورت زنده و نجات یوزپلنگ مادر شود.

دامپزشک جراح «ایران» در ادامه گفت: در این شرایط من به آقایان اکبری و ظاهری گفتم که حاضرم ایران را با مسئولیت خودم سزارین کنم. بعد هم چون تجهیزات انجام سزارین را همراه خودم داشتم، به کمک عوامل پارک ملی توران، یک اتاق را برای جراحی «ایران» آماده کردیم و این یوزپلنگ را به آن اتاق انتقال دادیم و برای جراحی بیهوش کردیم.

وی در ادامه تاکید کرد: زمانی که من شکم «ایران» را شکافتم، دیدم که یکی از توله ها به کمر داخل کانال رحم چرخیده بود، یعنی به صورت مورب در کانال قرار گرفته بود. یعنی یک توله مسیر زایشی مادر را در کانال بسته بود و مانع تولد خودش و توله های دیگر می شد و همین مساله نیز باعث شده بود که تمام زورهای زایمانی «ایران» بی فایده باشد. بنابراین از نظر علمی ما چاره ای جز انجام سزارین نداشتیم و اگر می خواستیم این کار را به تاخیر بیندازیم، قطعا یا «ایران» یا توله هایش تلف می شدند.  

انجام سزارین جزو تخصص های من است و از بسیاری از همکاران دیگر سابقه بیشتری دارم

اکرامی در پاسخ به سوال رکنا درباره این که چرا از روزهای قبل تیم جراحی در پارک ملی توران آماده نشده بود تا در روز زایمان نگرانی برای اعزام این تیم در یک بازه زمانی 10 ساعته از تهران به توران وجود نداشته باشد، توضیح داد: من از قبل احتمال نیاز به انجام سزارین را پیش بینی کرده بودم و به مسئولان اداره کل محیط زیست سمنان و سازمان محیط زیست اعلام کرده بودم که باید تیم جراحی در توران آماده باشد. بنابراین مسئولیت عدم حضور تیم جراحی در توران با بنده نیست و یا با مدیرکل محیط زیست سمنان (بهرام علی ظاهری) یا با معاون محیط زیست طبیعی سازمان (حسن اکبری) است، چون من همه توصیه های لازم را به آقایان انجام داده بودم و این موارد را به صورت مکتوب در اختیار دارم.

دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست در پاسخ به سوال دیگر رکنا درباره این که از نظر برخی متخصصان دامپزشکی حیات وحش، او تخصص لازم برای انجام جراحی سزارین را ندارد و نباید دست به انجام این اقدام می زد، عنوان کرد: تخصص من مامایی است و می توانم جراحی سزارین انجام دهم. همچنین من حدود 20 سال است که مجوز درمانگاه دامپزشکی دارم و از بسیاری از همکارانی که در روزهای اخیر اظهار فضل کرده اند، سابقه بیشتری در کارهای درمانی دارم.

وی در ادامه تاکید کرد: من به مسئولان سازمان محیط زیست و اداره کل حفاظت محیط زیست سمنان توصیه کردم که باید یک اکیپ مجهز دامپزشکی در پارک ملی توران حضور داشته باشد و همچنین یک بیمارستان صحرایی دامپزشکی نیز باید در محل آماده شود و همچنین باید نزدیکترین واحد دانشگاهی در سمنان و بهترین کلینیک دامپزشکی در شاهرود هم در حالت آماده باش قرار داشته باشد، ولی متاسفانه آقایان به این توصیه های من عمل نکردند.

از دو سال پیش مسئولیت تولید مثل یوزهای توران با من بود

اکرامی در پاسخ به این سوال که چه کسی به او مسئولیت انجام زایمان «ایران» به عنوان نخستین زادآوری یوزپلنگ آسیایی در اسارت را واگذار کرد، گفت: من از زمان مدیریت آقای عبدوس در اداره کل محیط زیست سمنان، دامپزشک مخصوص پروژه تکثیر یوزپلنگ آسیایی بودم و زنده گیری «فیروز» را هم من انجام دادم. بنابراین این درست نیست که آقای ظاهری من را به این پروژه اضافه کرده است و من از حدود دو سال پیش به عنوان مسئول امور تولید مثل در پروژه یوزپلنگ مشارکت داشتم.

وی در پایان تصریح کرد: همکاران دامپزشک بدانند که هر کس دیگری به جای من قرار بود سزارین «ایران» را انجام دهد، قطعا یوزپلنگ مادر تلف می شد؛ زیرا هیچ کس دیگری در ایران نمی توانست «ایران» را جراحی کند. همکاران بدانند که من تخصص تولید مثل و مامایی و انجام زایمان و سزارین هم جزو تخصص های من محسوب می شود و آقایانی که گفته اند سزارین در تخصص من نیست، اشتباه کرده اند؛ چون قطعا یک متخصص مامایی و تولید مثل مانند من می تواند سزارین هم انجام دهد.