هر ده متر یک داروخانه! / سرانه داروخانه های شهرهای بزرگ؛ بیش از 2 برابر شهرهای کوچک + نمودار

براساس برآوردهای رکنا از آمارهای رسمی سازمان غذا و دارو، هم اکنون تعداد داروخانه های ایران حدود نصف استاندارد جهانی است. این در حالی است که تعداد داروخانه های شهرهای بزرگ بالای 50 هزار نفر جمعیت به میزان 60.9 استانداردهای جهانی و تعداد داروخانه در شهرهای کوچک کمتر از 50 هزار نفر جمعیت به میزان 29.5 درصد استانداردهای جهانی برآورد می شود. 

به عبارت دیگر، با وجود این که به صورت کلی در سطح کشور با کمبود داروخانه مواجه هستیم، سرانه تعداد داروخانه ها در شهرهای بزرگ، بیش از دو برابر شهرهای کوچک است. این یعنی شهرهای کوچک بسیار بیشتر از شهرهای بزرگ با فقر داروخانه دست و پنجه نرم می کنند و اساسا در سال های گذشته شرایط مناسبی برای ایجاد تعادل در تعداد داروخانه ها در شهرهای بزرگ و کوچک فراهم نشده است؛ بخصوص که مطابق اظهارات مسئولان انجمن داروسازان، در میان تمام شهرهای بزرگ، در کلانشهرها با شدتی بیشتر با ازدیاد داروخانه ها مواجه هستیم. 

کلانشهرها، هر 10 متر یک داروخانه؛ شهرهای کوچک، هر 10 هزار نفر کمتر از یک داروخانه 

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، چند وقتی است که تعداد داروخانه ها در برخی کلانشهرهای کشور بخصوص تهران آن قدر افزایش یافته است که گویی در هر ده متر با یک داروخانه مواجه هستیم؛ به نحوی که در کلانشهرهایی از جمله پایتخت بعضا تعداد داروخانه ها در یک محله عملا با تعداد سوپرمارکت ها برابری می کند، این در حالی است که در برخی شهرهای کوچک حداکثر دو یا سه داروخانه وجود دارد و بسیاری از کارشناسان حوزه دارو معتقدند که تعادل مناسبی در توزیع داروخانه بین شهرهای مختلف کشور وجود ندارد. 

این نکته ای است که آمارهای رسمی سازمان غذا و دارو نیز آن را تایید می کند؛ به نحوی که مطابق اطلاعاتی که توسط سازمان غذا و دارو در اختیار رکنا قرار داده شده و مربوط به پایان بهمن 1400 است، ایران هم اکنون 13 هزار و 972 داروخانه دارد که 2 هزار و 424 عدد از آنها در روستاها و شهرهای کمتر از 50 هزار نفر جمعیت قرار گرفته اند و 11 هزار و 368 عدد از این داروخانه ها نیز در شهرهای بالای 50 هزار نفر جمعیت واقع شده اند. 

در این میان باید توجه داشت که مطابق استانداردهای سازمان بهداشت جهانی، باید به ازای هر 10 هزار نفر جمعیت در یک منطقه، 3.2 داروخانه وجود داشته باشد و در غیر این صورت، منطقه مورد بررسی دچار کمبود داروخانه محسوب می شود. این در حالی است که براساس برآوردهای رکنا از آمارهای رسمی سازمان غذا و دارو، در روستاها و شهرهای کوچک کمتر از 50 هزار نفر جمعیت کشور، به ازای هر 10 هزار نفر فقط 0.9 داروخانه وجود دارد و تعداد داروخانه های موجود در این شهرها حدود 29.5 درصد استاندارد جهانی است. 

وجود بیش از 2 داروخانه به ازای هر 10 هزار نفر در تهران 

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت این است که برآوردهای ما از آمارهای سازمان غذا و دارو نشان می دهد که در شهرهای بزرگ بالای 50 هزار نفر جمعیت، به ازای هر ده هزار نفر حدود 1.9 داروخانه وجود دارد. از این مساله می توان فهمید که اولا سرانه تعداد داروخانه های موجود در شهرهای بزرگ بیش از 2 برابر شهرهای کوچک است و ثانیا شهرهای بزرگ ایران نیز مانند شهرهای کوچک، نسبت به استانداردهای جهانی عملا با کمبود داروخانه مواجه هستند، زیرا این دسته از شهرهای کشورمان هم تنها به اندازه 60.9 استانداردهای جهانی داروخانه دارند. 

همچنین برآوردهای رکنا از آمارهای سازمان غذا و دارو نشان می دهد که در شهر تهران به ازای هر 10 هزار نفر جمعیت، حدود 2.1 داروخانه وجود دارد و این یعنی پایتخت کشورمان نیز در مقایسه با استانداردهای جهانی، عملا با کمبود داروخانه مواجه است و این شهر به میزان 65.8 درصد استانداردهای جهانی داروخانه دارد. البته بررسی ها نشان می دهد در برخی محلات تهران، تعداد داروخانه ها حتی بیشتر از استانداردهای جهانی است و عمده کمبود داروخانه ها در تهران به محلات جنوبی و حاشیه ای شهر بازمی‌گردد. 

نکته دیگر این که در مجموع در سراسر ایران به ازای هر 10 هزار نفر 1.6 داروخانه وجود دارد و این نشان می دهد که سرانه تعداد داروخانه های موجود در کشورمان به طور متوسط حدود نصف استانداردهای جهانی است. در این میان آمارهای سازمان غذا و دارو همچنین از این حکایت دارد که از 13 هزار و 792 داروخانه موجود در کشور، یک هزار و 993 عدد از این داروخانه ها یعنی 14.5 درصد داروخانه های کل کشورمان شبانه روزی است. 

البته نکته قابل توجه در برآوردهای رکنا این است که ما تعداد کل داروخانه های شهرهای بزرگ و کوچک را مطابق جداول بالا، از مقایسه بین تعداد داروخانه های خصوصی شهرهای بزرگ و کوچک کشور و برقراری تناسب بین درصد داروخانه های خصوصی با تعداد کل داروخانه های ایران برآورد کرده ایم. بنابراین ممکن است تا حدودی خطای محاسباتی در اعداد و ارقام برآوردشده توسط رکنا وجود داشته باشد. با این حال، اصل موضوع تعداد بسیار بیشتر سرانه داروخانه در شهرهای بزرگ بخصوص کلانشهرها نسبت به شهرهای کوچک کشور، به صورت مشترک مورد تایید مسئولان انجمن داروسازان ایران و مدیران سازمان غذا و دارو قرار دارد. 

انجمن داروسازان: با تغییر آیین نامه، تعادل در تعداد داروخانه های شهرهای بزرگ و کوچک کمتر شد 

آن طور که مسئولان انجمن داروسازان ایران به رکنا می گویند، با وجود این که در سال های گذشته، همواره سرانه تعداد داروخانه ها در شهرهای بزرگ بسیار بیشتر از شهرهای کوچک کشور بوده است، اما وزارت بهداشت نه تنها در سال 1400 اقدامی موثر برای حل این مساله انجام نداد، بلکه با تغییر آیین نامه داروخانه ها در خردادماه سال گذشته به از بین رفتن هرچه بیشتر تعادل در توزیع داروخانه ها در سطح کشور دامن زد. 

این نکته ای است که دکتر علی فاطمی، نایب رئیس انجمن داروسازان ایران در گفت و گو با رکنا در میان گذاشت و اظهار داشت: تا پیش از خرداد 1400 که آیین نامه جدید داروخانه ها تصویب شود، تلاش بر این بود که داروخانه ها به شکل عادلانه ای در سطح کشور توزیع شوند. برای این منظور نیز متولیان داروخانه ها باید چند سال در مناطق کم برخوردار فعالیت می کردند تا امتیاز لازم را کسب کنند و بتوانند رفته رفته در شهرهای کوچک، سپس مراکز استان ها و بعد هم کلانشهرها داروخانه تاسیس کنند. 

وی افزود: متاسفانه با دخالت شورای رقابت و هیات مقررات زدایی و تسهیل مجوزهای کسب و کار در سال گذشته، آیین نامه داروخانه ها تغییر یافت و تصویب آیین نامه جدید باعث شد که شرایط برای تاسیس داروخانه های تازه در شهرهای بزرگ راحت شود و همین مساله به پدیده وجود داروخانه های مازاد در کلانشهرها دامن زد. این در حالی است که وزارت بهداشت تا قبل از پارسال به نهادهایی از جمله شورای رقابت اجازه نمی داد که در نظام توزیع دارو دخالت کنند و متاسفانه در خرداد 1400 این اتفاق رخ داد. 

احتمال تعطیلی داروخانه های شهرهای کوچک با تداوم اجرای آیین نامه جدید 

فاطمی در بخش دیگری از اظهاراتش با تاکید بر توزیع نامتوزان داروخانه ها در شهرهای مختلف کشور گفت: از خرداد 1400 که آیین نامه داروخانه ها با فشار شورای رقابت و هیات مقررات زدایی و تسهیل مجوزهای کسب و کار توسط وزارت بهداشت تغییر کرد، عملا دست داروسازها برای تاسیس داروخانه در شهرهای مختلف کشور باز گذاشته شد و اکنون شرایط به گونه ای است که اگر تمام داروسازها تصمیم بگیرند که صرفا در شهرهای بزرگ داروخانه تاسیس کنند، هیچ مقرراتی جلوی آنها را نمی گیرد. بنابراین با تداوم روند کنونی ممکن است برخی شهرهای کوچک فاقد داروخانه شوند. 

نایب رئیس انجمن داروسازان ادامه داد: در آیین نامه قبلی داروخانه ها، محدودیت مشخصی برای تعداد داروخانه های موجود در هر شهر در نظر گرفته شده بود و شرایط به گونه ای بود که داروسازها ابتدا باید چند سال در مناطق محروم فعالیت می کردند تا امتیاز لازم برای تاسیس داروخانه در شهرهای بزرگ به آنها داده شود، اما با تغییر آیین نامه، شرایط به نحوی شده است که داروسازان جدید در هر شهری که بخواهند می توانند اولین داروخانه خود را تاسیس کنند. 

وی در ادامه تاکید کرد: با این که اکنون تعداد داروخانه در برخی شهرهای بزرگ، مازاد به نظر می رسد، اما بازهم با پدیده کمبود دارو مواجه هستیم و در بسیاری از موارد ممکن است که افراد به تعداد زیادی داروخانه سر بزنند و نتوانند داروی مد نظر خود را تهیه کنند. این مساله نیز بیش از همه، بیماران خاص را آزار می دهد که داروهای آنها عمدتا فقط در داروخانه های منتخب یافت می شود که کمتر از 14 درصد کل داروخانه های کشور را تشکیل می دهند. 

سازمان غذا و دارو: تمایل داروسازان برای تاسیس داروخانه در مناطق محروم بیشتر شده است 

در حالی که مسئولان انجمن داروسازان ایران و البته بسیاری از کارشناسان حوزه دارو از این گلایه دارند که تغییر آیین نامه داروخانه ها در خرداد 1400 منجر به دامن زدن به عدم تعادل موجود در توزیع مناسب داروخانه ها بین شهرهای بزرگ و کوچک کشور شده و دست افراد مختلف را برای تاسیس هرچه بیشتر داروخانه در کلانشهرها و کسب درآمد از فروش انواع مکمل و لوازم آرایشی در حاشیه داروخانه باز گذاشته است، مدیران سازمان غذا و دارو معتقدند که اتفاقا بعد از تصویب آیین نامه جدید، تمایل داروسازان برای تاسیس داروخانه در شهرهای کوچک کشور بیشتر هم شده است. 

به نحوی که مطابق جدول زیر که از سوی سازمان غذا و دارو در اختیار رکنا قرار داده شده است، اگر همه درخواست هایی که اکنون برای تاسیس داروخانه در شهرهای مختلف کشور به این سازمان ارائه شده، منجر به تاسیس داروخانه شود، تعداد داروخانه های روستاها و شهرهای کوچک زیر 50 هزار نفر جمعیت به میزان 14 درصد از شرایط کنونی بیشتر خواهد شد، اما تعداد داروخانه های موجود در شهرهای بزرگ بالای 50 هزار نفر جمعیت در ایران به میزان 11 درصد از وضعیت فعلی بیشتر می شود؛ یعنی عملا سرانه درخواست داروسازان برای تاسیس داروخانه در روستاها و شهرهای کوچک کشور بهه میزان 27.3 درصد از شهرهای بزرگ بیشتر است. 

این نکته ای است که محمد هاشمی، سخنگوی سازمان غذا و دارو نیز در گفت و گو با رکنا آن را تایید کرد و اظهار داشت: اساسا در تمام سال های گذشته تعداد داروخانه ها در شهرهای کوچک و مناطق محروم کشور، کمتر از شهرهای بزرگ بوده است، ولی در چند سال اخیر سازمان غذا و دارو سعی کرده است که این موضوع را اصلاح کند؛ به نحوی که بعد از تغییر آیین نامه داروخانه ها در خرداد 1400، تمایل به تاسیس داروخانه در روستاهای و شهرهای کوچک زیر 50 هزار نفر، نسبت به قبل از تصویب این آیین نامه شیب بیشتری پیدا کرده است. 

وی افزود: با وجود تغییر آیین نامه داروخانه ها در خرداد 1400، هنوز هم شاهد کمبود داروخانه در بسیاری از شهرهای کوچک کشور هستیم، اما قطعا در یک سال گذشته، سیر تقاضا برای تاسیس داروخانه در شهرهای کوچک و مناطق محروم کشور به شکل محسوسی از شهرهای بزرگ بیشتر شده است. حال در صورت تداوم این روند و اجرای سیاست های تشویقی بیشتر برای تاسیس داروخانه در مناطق محروم، در سال های آتی شاهد برقراری تعادل بین سرانه تعداد داروخانه ها در شهرهای کوچک و بزرگ کشور خواهیم بود. 

افزایش 74 درصدی تعداد داروخانه های شبانه روزی در 4 سال گذشته 

هاشمی در پاسخ به سوال دیگر رکنا درباره کمبود داروخانه های شبانه روزی در سطح کشور به‌ویژه در کلانشهرها توضیح داد: تا پایان سال 99، شرایط دشواری برای تاسیس داروخانه های شبانه روزی وجود داشت، به نحوی که به طور مثال تا آن زمان برای صدور مجوز جهت تاسیس داروخانه شبانه روزی، سقف جمعیتی وجود داشت و به ازای هر 70 هزار نفر، مجوز صدور یک داروخانه شبانه روزی صادر می شد، اما با تغییر آیین نامه داروخانه ها در خرداد 1400، این محدودیت برداشته شد و اکنون هر داروخانه ای که تقاضای شبانه روزی داشته باشد، اگر در دو سال گذشته تخلفی انجام نداده و از امتیاز ارزشیابی بالایی برخوردار باشد، می تواند شبانه روزی شود. 

اما صرف نظر از تمام این اظهارات، نکته مهمی که در پایان باید به آن توجه داشت، این است که صرف نظر از نقدها و تحسین های مختلفی که درباره تغییر آیین نامه داروخانه ها و مفاد جدید این آیین نامه مطرح است، هیچ شکی وجود ندارد که اولا ایران به صورت کلی با کمبود داروخانه مواجه است و سرانه تعداد داروخانه های ایران نصف استاندارد جهانی است، ثانیا کمبود داروخانه عمدتا مربوط به شهرهای کوچک کشور است و سرانه تعداد داروخانه ها در شهرهای بزرگ بخصوص کلانشهرهای ایران بسیار بیشتر از مناطق محروم است. 

همچنین با وجود وضعیت نسبتا مناسب‌تر سرانه تعداد داروخانه ها در شهرهای بزرگ، مشکلی که بسیاری از شهروندان با آن دست و پنجه نرم می کنند، کمبود داروخانه شبانه روزی در تمام کشور حتی در کلانشهرها است. البته اخیرا سازمان غذا و دارو سعی کرده است که برای حل این مساله، شرایط را برای باز کردن داروخانه های شبانه روزی در شهرهای مختلف کشور تسهیل کند و آمارهای رسمی این سازمان نیز نشان می دهد که از سال 96 تا 1400، تعداد داروخانه های شبانه روزی در سطح کشور در مجموع 74.1 درصد بیشتر شده است.