خطرات نمایش صحنه های خشونت آمیز در رسانه ها برای کودکان

خشونت، حالتی رفتاری است به دنبال احساس خشم شدید بروز پیدا می کند. خشونت پیکر جامعه را فرو می ریزد و زندگی، سلامتی و شادابی فرد و خانواده­ ها، به ویژه کودکان و نوجوانان را تهدید می­ کند. بروز رفتار خشونت آمیز، به گروه سنی خاصی محدود نمی شود و اکثر افراد جامعه به نوعی در فضای واقعی و مجازی با آن مواجه هستند. پژوهشگران یکی از دلایل رواج بروز رفتار خشونت آمیز را نمایش صحنه های خشونت آمیز در رسانه ها عنوان می کنند و در این راستا توصیه هایی برای خانواده ها دارند.

مشکلات عاطفی کودکان خشونت دیده تا بزرگسالی تداوم می یابد

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، خشونت، یکی از حالات رفتاری انسان است که این روزها جملگی، با آن چه در فضای واقعی و چه در مجازی به وفور مواجه هستیم. پژوهشگرانِ سیستم اعصاب، رفتار خشونت‌آمیز به عنوان رفتار تهاجمی فیزیکی یا غیر فیزیکی عمدی در مقابل فرد دیگر را خشونت تعریف می کنند. گاه خشونت به تندخویی و منش و کنش سختگیرانه اطلاق می‌شود.در اجتماعات، گاه به معنای برخورد فیزیکی به کار می‌رود.

​در این خصوص فریبرز درتاج، استاد تمام دانشگاه علامه طباطبایی، با اشاره به اینکه خشونت مفهومی گسترده دارد به رکنا می گوید: «کمیته تحقیق در امر خشونت و بزهکاری، به سرپرستی آلن پرفیت، مفهومی از خشونت را مد نظر قرار داده است که هرگونه حمله غیرقانونی به آزادی هایی که جامعه رسما یا ضمنا برای افراد خود قائل شده است را در بر می گیرد و خشونت های بدنی، روانی، اقتصادی و اجتماعی را انواع آن بر می شمارد.»

وی می افزاید: «بسیاری از افراد که در سال­ های نخستین کودکی، مشکلات عاطفی و رفتاری را تجربه کرده اند، نه تنها به سادگی از آن عبور نمی­ کنند، بلکه ممکن است این امر تا دوران بلوغ و حتی بزرگسالی نیز تداوم یابد.»

خشونت ربطی به سن، نژاد، قومیت و ملیت ندارد

​درتاج در ادامه به شکل گیری و رشد خشونت در بستر خانواده اشاره می کند و می افزاید: «خشونت بر تمامی جنبه­ های گفتاری، رفتاری و حرکتی، بر فردی که مورد خشونت قرار می گیرد تأثیر می ­گذارد و جدا از عواملی مانند سن، نژاد، قومیت و ملیت رخ می دهد.»

این استاد دانشگاه می گوید: «عواقب خشونت یا آنی ظاهر می شود و یا به صورت پنهان باقی می ماند و سال ها پس از آسیب اولیه آشکار شود. پاره ­ای از اعمال و رفتارهای اجتماعی شدن در سنین کودکی، ارتباط معنادار و مستحکمی با خشونت و ارتکاب اعمال خشونت بار در سنین بالاتر دارند.»

عواملی که منجر به بروز رفتار خشونت آمیز در کودکان می شوند کدام اند؟

فریبرز درتاج در پایان به ناسازگاری کودکان و نوجوانان پرخاشگر با جامعه اشاره می کند و می گوید: «کودکان با رفتارهای خشونت آمیز، عمدتاً مهارت های شناختی، اجتماعی و عاطفی لازم برای زندگی عادی را ندارند. عوامل مؤثری که در بروز پرخاشگری در افراد نقش دارند، شامل وضعیت سلامت جسمی و روانی، ساختار خانواده، روابط با دیگران محیط کار یا تحصیل، عوامل اجتماعی و اقتصادی، رفتارها و ویژگی ­های فردی، تجربه های زندگی، مهارت­ های ارتباطی ضعیف مشکلات جسمانی تشخیص داده نشده، استرس و نا امیدی، الگوبرداری از رفتارهای توأم با پرخاش و خشونت مشاهده شده (دیدن رفتار پدر یا مادر، تماشای کارتون­ ها و فیلم های خشونت آمیز)، جلب توجه دوستان، خانواده با معلمان، ناامیدی و تردید، عدم کنترل احساسات، ترس و دسترسی نداشتن به خواسته­ های از جمله عواملی هستند که می ­توانند به بروز رفتارهای پرخاشگرانه در کودکان منجر شوند.»

خطر نمایش خشونت در رسانه ها برای کودکان را جدی بگیریم

درتاج می افزاید: «بسیاری از پژوهشگران در جهان بر این باورند که یکی از عوامل اصلی افزایش بروز خشونت ناشی از گسترش نمایش خشونت در رسانه ها که حاوی صحنه های کشتار، زد و خوردها و ماجراهای خونین و مرگبار است که می ­تواند الگویی برای خانواده­ ها باشد. آثار و پیامدهای تماشای خشونت در تلویزیون از جمله موضوعاتی است که مورد توجه امور رسانه، کارشناسان و متخصصان علوم انسانی از جمله علوم ارتباطات جامعه ­شناسی و روانشناسی است.»

فریبرز درتاج می گوید: «پژوهشگران به این نتیجه رسیده اند که خشونت مشاهده شده از طریق تلویزیون، پیامدهای زیانباری را متوجه زندگی کودکان و نوجوانان می کند. از سوی دیگر، رسانه­ ها به اشکال گوناگون بر اعضا و روابط افراد خانواده تأثیر می گذارند. برنامه­ های گوناگون رادیویی و تلویزیونی می­ تواند الگوهای رفتاری را در قالب فیلم، سریال و نمایش ­های رادیویی ارائه دهد. این الگوها از زمان کودکی در فرد درونی شده، تصویری خاص از روابط زن و شوهر و فرزندان ایجاد می­ کند.»

کودکان خشونت دیده، در بزرگسالی دو تا سه برابر دیگران زن و فرزندان خود را کتک می زنند

وی در ادامه می افزاید: «روابط آشفته و غیر معمول درون خانواده، به رفتارهای ناهنجار نظیر خشونت می انجامد. پیامدهای ناشی از این رفتارهای خشونت آمیز نه تنها برای خود فرد مشکلات جسمی و روانی به وجود می­ آورد، بلکه مانع از این می شود که فرد در روابط اجتماعی خود با دیگران رفتار بهنجار داشته باشد. در نتیجه فرد تحت خشونت به جای آنکه توانمند و مستقل باشد، به صورت انسانی آسیب پذیر و وابسته در می ­آید.»

درتاج به دیگر پیامدهای خشونت، از جمله انتقال انگاره­ ها و الگوهای خشونت از نسلی به نسل دیگر اشاره می کند و می گوید: «طبق نتایج مطالعات، بزرگسالانی که در کودکی شاهد خشونت در خانواده بوده­اند، دو تا سه برابر بیش از دیگران احتمال دارد که زن و فرزندان خود را کتک بزنند.»

کودکان و نوجوانان خشونت دیده با جامعه سر ناسازگاری دارند

وی با اشاره به اینکه الگوهای هیجانی و رفتاری در بزرگسالی به دشواری تغیر می کنند، می گوید: «تشخیص هر چه زودتر مشکلات سلامت روان در کودکی و تلاش برای اصلاح آن یکی از مهم ترین مسائل پیشگیرانه بهداشت همگانی به حساب می آید که خشونت یکی از آن دسته از رفتارهای ضد اجتماعی است. خشونت و اعمال پرخاشگرانه برای بسیاری از کودکان بر عملکرد شناختی، اجتماعی، هیجانی، خانوادگی و سپس در بزرگسالی، بر عملکرد شغلی و زناشویی تأثیر عمده ای می گذارد.»

​استاد تمام دانشگاه علامه طباطبایی در پایان اهمیت توجه به سلامت کودکان و نوجوانان را بسیار مهم تلقی می کند و می افزاید: «رشد ارتباطات و تعاملات اجتماعی با همسالان در دوران کودکی نقش مهمی در رشد اخلاقی و افزایش همدلی آن ها ایفا می­ کند. لازم است خانواده ها در این راستا به فرزندان خود کمک کنند.»