سهم 2.5 درصدی کشت برنج در داغ شدن جهان / کاهش کیفیت برنج های تولیدی در مزارع شمال ایران با گرمای زمین

کشت برنج از جمله عوامل گرمایش جهانی است. کشت برنج به دلیل تولید گاز متان در شالیزارها، نقش مهمی در افزایش متوسط دمای هوای کره زمین دارد. البته اخیرا تولید گاز نیتروزاکساید نیز در برخی مزارع کشت برنج منجر به تشدید روند گرمایش جهانی شده است. این در حالی است که گرمایش جهانی بر کمیت و کیفیت کشت برنج در جهان نیز اثر می گذارد؛ به نحوی که به گفته دکتر محمد تقی کربلایی آقاملکی، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات برنج کشور اگر دمای هوا به دلیل گرمایش جهانی به بالای 35 درجه سانتی گراد برود، امکان کاهش کیفیت کشت برنج وجود دارد.

متان چیست و چگونه از شالیزارها آزاد می شود؟ 

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، گازهای گلخانه ای، گازهایی هستند که وقتی در جو زمین از حالت تعادل بیشتر می شوند، با ایجاد اثر گلخانه ای، مانع خروج گرمای موجود در جو زمین به فضا می شوند و این اثر در بلندمدت، افزایش متوسط دمای هوای کره زمین را به همراه دارد که از آن به عنوان گرمایش جهانی یاد می شود. این گرمایش عامل اصلی بروز تغییرات اقلیمی در سطح جهان است و در سال های اخیر تغییرات اقلیمی منجر به پیدایش معضلات زیست محیطی فراوانی در نقاط مختلف کره زمین شده است. 

مهمترین گاز گلخانه ای موجود در جو زمین که سوزاندن سوخت های فسیلی در قرن های گذشته نقش مهمی در افزایش محسوس آن داشته، دی اکسید کربن است، اما با این وجود، گازهای دیگری از جمله متان که بر اثر تجزیه مواد آلی ایجاد می شود و از محل دفن زباله ها، باتلاق ها، شالیزارهای برنج و گاوداری ها آزاد می شود نیز نقش مهمی در گرمایش جهانی دارند؛ در مجموع برآورد می شود که گاز متان حدود 9 درصد در گرمایش جهانی نقش دارد و در این میان سهم شالیزار های جهان در گرمایش جهانی حدود 2.5 درصد است. 

نکته مهم دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که مزارع کشت برنج از جمله منابع انسانی موثر در تولید گاز متان محسوب می شوند؛ به نحوی که متان توسط باکتری های متانوژنیک و از تجزیه بی هوازی در شالیزار تولید می شود. همچنین کشت برنج در حالی یکی از مهمترین منابع تولیدکننده گاز متان در جو زمین محسوب می شود که برنج به عنوان دومین ماده غذایی اصلی در تغذیه بشر، 15 درصد از کل اراضی زیر کشت محصولات کشاورزی در جهان را به خود اختصاص داده و پیش بینی شده است که تولید آن تا سال 2025 به 800 میلیون تن در سال برسد. 

چین؛ بزرگترین تولیدکننده برنج با حجم تولید 60 برابر ایران 

دکتر محمد تقی کربلایی آقاملکی، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات برنج کشور در گفت و گو با رکنا درباره نقش مزارع برنج ایران در گرمایش جهانی توضیح داد: با وجود این که در سال های اخیر بخش زیادی از مزارع شمال، جنوب و حتی مرکز کشور به زیر کشت برنج رفته اند، اما هنوز هم وسعت مناطق زیر کشت برنج در کشورمان در مقایسه با سایر کشورهای جهان چندان زیاد نیست و اساسا ایران به عنوان یک تولیدکننده بزرگ برنج در جهان به حساب نمی آید. 

وی افزود: سطح زیر کشت برنج در کشوری مثل چین که بزرگترین تولیدکننده برنج در جهان محسوب می شود، حدود 30 میلیون هکتار و سطح زیر کشت برنج در ایران تنها حدود 500 هزار هکتار است و بنابراین می توان گفت سطح زیر کشت برنج در چین به عنوان بزرگترین تولیدکننده برنج جهان، حدود 60 برابر ایران است. به همین دلیل، اساسا میزان انتشار گازهای گلخانه ای در مزارع برنج کشورمان به نسبت مساحت و جمعیت کشور در مقایسه با دیگر کشورهای جهان چندان نگران کننده نیست.

این پژوهشگر علوم کشاورزی ادامه داد: با توجه به این که عمده مزارع برنج کشورمان در شمال ایران واقع شده اند و با توجه به حضور کمرنگ تر صنایع در این مناطق، میزان تولید سایر گازهای گلخانه ای به جز متان در مناطق شمالی کشور کمتر است، بنابراین مقدار گاز متانی که از مزارع برنج ایران تولید می شود، نقش چندان مهمی در گرم شدن هوای کشورمان ندارد. 

تولید گازی خطرناک تر از متان در مزارع کشت برنج 

آن طور که کربلایی می گوید، با وجود این که اتهام گرم کردن کره زمین را نمی توان چندان به برنج کاران ایرانی نسبت داد، اما کشورهایی نظیر چین، هند، اندونزی، ویتنام و آمریکا که تولیدکنندگان انبوه برنج در جهان محسوب می شوند، نقش قابل توجهی در انتشار گاز متان به عنوان یکی از مهمترین گازهای گلخانه ای دارند. 

به گفته عضو هیات علمی موسسه تحقیقات برنج کشور، با توجه به افزایش نگرانی های جهانی از آثار سوء ناشی از تغییرات اقلیمی در سال های اخیر، رفته رفته کشورهای عمده تولیدکننده برنج به سمتی رفته اند که تا حد امکان با تغییر روش کشت یا استفاده از کودهای جایگزین، میزان تولید گاز متان در شالیزارها را به حداقل برساند؛ اگرچه که بعضی از این روش ها نتیجه عکس داشته است و با وجود کاهش تولید گاز متان در مزارع کشت برنج جهان، شاهد افزایش تولید گاز نیتروزاکساید در این مزارع بوده ایم که اثر گلخانه ای بسیار بیشتری از گاز متان دارد. 

وی در توضیح بیشتر گفت: کشورهای عمده تولیدکننده برنج در جهان، عمدتا میزان تولید نیتروز اکساید در مزارع برنج را به کنوانسیون سازمان ملل برای تغییر اقلیم گزارش نمی کنند، اما محققان معتقدند میزان این گاز و تاثیر آن بر گرمایش زمین تا کنون دست کم گرفته شده است، ولی چون نیتروزاکساید مدتی طولانی تر از متان در اتمسفر باقی می ماند، اثر گلخانه ای آن برگرمایش زمین بیش از متان است و این مساله باعث شده که با وجود تلاش های انجام شده برای کاهش انتشار گاز متان در شالیزارها، مزارع کشت برنج همچنان به عنوان یکی از مهمترین عوامل انتشار گازهای گلخانه ای در جو زمین محسوب شوند. 

گرمایش جهانی چگونه بر تولید برنج ایران اثر می گذارد؟ 

نکته دیگری که کربلایی در میان صحبت های خود به آن اشاره کرد، این است که الزاما گرم شدن کره زمین برای همه مناطق جهان مضر نیست، اما با توجه به این که تغییرات اقلیمی، ثبات و یکنواختی روند بارش ها در مناطق مختلف دنیا از جمله شمال کشورمان را به هم زده است، این مساله منجر به کاهش کمیت تولید برنج در ایران در بعضی از سال ها به‌ ویژه در سال های خشکسالی می شود؛ همان طور که با وجود بالا بودن میزان بارش ها در شمال کشور، بازهم در سال های اخیر استان های شمالی از خشکسالی و گرمای ناشی از تغییرات اقلیمی در امان نبوده اند. 

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات برنج کشور ادامه داد: گرمایش جهانی علاوه بر کاهش کمیت تولید برنج در برخی سال ها، می تواند منجر به کاهش کیفیت برنج های تولیدی در مزارع شمال کشورمان به‌ویژه در محصولات کشت اول برنج در شمال نیز بشود؛ زیرا در برخی سال ها دمای هوای شمال کشور در ماه های تیر و مرداد که زمان رشد زایشی  برنج است، به دلیل گرمایش جهانی از متوسط بلندمدت بیشتر می شود و از بین رفتن تعادل دمایی نیز قطعا منجر به کاهش کیفیت برنج خواهد شد. 

این پژوهشگر علوم کشاورزی البته تاکید کرد که افزایش دمای هوای زمین الزاما برای کشت برنج در تمام نقاط مضر نیست، چراکه اگر در مناطق سردسیر و معتدل، دمای هوا اندکی افزایش یابد و در بلندمدت رو به تعادل برود، امکان کشت اول برنج یا حتی کشت مجدد آن در صورت وجود آب کافی افزایش خواهد یافت. اما در مجموع افزایش متوسط دمای هوا و بروز خشکسالی بر اثر نوساناتی که در بارندگی ها ایجاد می شود، منجر به آسیب دیدن مزارع کشت برنج بخصوص در شرایطی خواهد شد که دمای هوا از 35 درجه سانتی گراد بالاتر رود. 

وی در پایان تصریح کرد: تمام برنج کاران در سراسر جهان باید برای حفظ تولید خود، به دنبال روش هایی بروند که تولید گاز متان، نیتروزاکساید و سایر گازهای گلخانه ای در آن کمتر است و در آن شرایط، کشت برنج در جهان کمتر می تواند به گرمایش جهانی دامن بزند.