نگرانی از تکرار فاجعه مرگ پرندگان تالاب میانکاله / نقش انکار ناپذیر فاضلاب در مرگ 100 هزار پرنده مهاجر

تالاب میانکاله یکی از تالاب های مهم کشورمان است که به عنوان ذخیره گاه زیست کره در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. تالاب میانکاله یکی از پناهگاه های حیات وحش است که محل زیست صدها هزار پرنده بومی یا پرنده مهاجر زمستان گذران تلقی می شود. بخشی از تالاب میانکاله در استان مازندران و بخشی از آن در استان گلستان واقع شده است، اما مدیریت تالاب میانکاله بر عهده اداره کل حفاظت محیط زیست استان مازندران است. تالاب میانکاله با اتصال به خلیج گرگان، به دریای خزر وصل می شود. 

نقش انکارناپذیر فاضلاب در مرگ 100 هزار پرنده مهاجر در میانکاله 

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، در شرایطی که در زمستان سال های 98 و 99 شاهد بروز تلفات عظیم در میان پرندگان تالاب میانکاله بودیم، تا کنون علت دقیق مرگ این پرندگان مشخص نشده و گمانه زنی نهادهای مختلف درباره ریشه اصلی مرگ پرندگان مهاجر در تالاب میانکاله متفاوت بوده است، اما آنچه پر واضح به نظر می رسد، این است که در دو سال گذشته مجموعا حدود صد هزار پرنده مهاجر در تالاب میانکاله تلف شده اند. 

سازمان دامپزشکی کشور، پدید آمدن سم بوتولیسم به دلیل شرایط بی هوازی ایجادشده در سال های اخیر در خلیج گرگان و تالاب میانکاله بر اثر لایروبی نشدن محل ارتباط خلیج گرگان با دریای خزر را به عنوان عامل اصلی تلف شدن حدود صد هزار پرنده در تالاب میانکاله در دو سال گذشته معرفی کرده است، اما موسسه رازی با انجام آزمایشات مختلف روی لاشه پرندگان مهاجر اعلام کرده است که دچار شدن این پرندگان به بیماری وبای پرندگان عامل اصلی بروز این فاجعه زیست محیطی در دو سال اخیر بوده است. 

در این میان برخی کارشناسان محیط زیست معتقدند که باکتری پاستورلا مولتوسیدا به عنوان عامل ایجاد بیماری وبای پرندگان همراه با ورود فاضلاب واحدهای صنعتی و مسکونی شهری و روستایی و البته زهاب کشاورزی به تالاب میانکاله، به این تالاب راه یافته و بر این اساس می توان گفت ورود پساب به تالاب میانکاله، عامل اصلی مرگ پرندگان مهاجر بوده است. 

همچنین به گفته برخی فعالان محیط زیست منطقه، در دو سال گذشته نه تنها تلفات عظیمی از پرندگان مهاجر در تالاب میانکاله رخ داد، بلکه مرغداری های شمال کشور نیز شاهد حجم وسیعی از تلفات بوده اند و هیچ گاه به صورت شفاف اعلام نشده که کدام بیماری عامل بروز تلفات سنگین در مرغداری های شمال کشور در این دو سال بوده است. 

بنابراین به گفته فعالان محیط زیست محلی، حتی اگر بیماری وبای پرندگان عامل مرگ مشکوک حدود صد هزار پرنده مهاجر در تالاب میانکاله در دو سال گذشته نباشد، بازهم ممکن است که بیماری مرغ های صنعتی از طریق فاضلاب مرغداری ها و کشتارگاه های موجود در منطقه وارد تالاب میانکاله شده باشد و مرگ پرندگان مهاجر را به همراه داشته باشد. به همین دلیل است که به هیچ وجه نمی توان مرگ پرندگان میانکاله را با ورود پساب واحدهای صنعتی و مسکونی و البته زهاب کشاورزی به این تالاب بی ارتباط دانست. 

معاون سازمان محیط زیست: هنوز عامل اصلی ایجاد بوتولیسم مشخص نیست 

در همین راستا، حسن اکبری، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گو با رکنا، موضوع مرگ دسته جمعی پرندگان در تالاب میانکاله برای دو زمستان متوالی را مساله ای پیچیده توصیف کرد و اظهار داشت: متاسفانه هنوز دلیل کاملا روشنی برای مرگ و میر پرندگان در تالاب میانکاله مشخص نشده است و ما هنوز نمی دانیم دقیقا چه عاملی منجر به گسترش سم بوتولیسم در این تالاب شده است. 

وی افزود: مسائلی از جمله تهویه نامناسب آب در میانکاله، مواد غذایی گوناگونی که وارد تالاب می شود، گردش ناکافی آب و پس‌روی دریای خزر به عنوان عواملی برای ایجاد شرایط بی هوازی و در نتیجه پدید آمدن سم بوتولیسم و مرگ پرندگان در تالاب میانکاله ذکر شده، اما هنوز دقیقا مشخص نیست که سم بوتولیسم به چه ترتیبی در تالاب میانکاله ایجاد شده است. ولی در هر صورت معاونت محیط زیست دریایی و تالاب های سازمان حفاظت محیط زیست در حال انجام مطالعات جامعی در این زمینه است. 

معاون محیط زیست طبیعی سازمان محیط زیست ادامه داد: براساس آخرین مطالعاتی که انجام شده است، به نظر می رسد لایروبی کانال چپاقلی برای ایجاد ارتباط بیشتر بین خلیج گرگان و دریای خزر، بتواند موجب بهبود شرایط بی هوازی تالاب میانکاله شود. اما این طرح نیز مخالفان زیادی دارد و آنچه تا کنون برای ما مشخص شده، این است که عامل ایجاد بوتولیسم به همراه برخی از مواد غذایی، در تالاب میانکاله رسوب کرده اند و به همین دلیل، برخی کارشناسان معتقدند که لایروبی خلیج گرگان می تواند اوضاع بوتولیسم در میانکاله را بدتر کند. 

تایید نقش ورود فاضلاب به تالاب در مرگ پرندگان مهاجر از سوی معاون محیط زیست 

اکبری با تایید ضمنی نقش داشتن ورود فاضلاب های شهری، روستایی، صنعتی و کشاورزی به تالاب میانکاله در مرگ صد هزار پرنده مهاجر در دو زمستان متوالی گفت: آنچه تمام کارشناسان روی آن اتفاق نظر دارند، این است که برای جلوگیری از مرگ پرندگان در تالاب میانکاله، باید ورود مواد غذایی به این تالاب محدود شود. به همین دلیل، ما حتما باید جلوی ورود فاضلاب های شهری، روستایی و صنعتی به تالاب میانکاله را بگیریم و نگذاریم زهاب کشاورزی که حاوی سموم و کودهای شیمیایی گوناگونی است، بدون تصفیه شدن وارد تالاب میانکاله شود. 

معاون محیط زیست طبیعی سازمان محیط زیست ادامه داد: ما تا کنون مکاتبات زیادی برای مدیریت فاضلاب های موجود در اطراف میانکاله انجام داده ایم  و حتی در برخی موارد نیز کار به دستگاه قضایی کشیده است، اما هنوز شاهد نتیجه ای قاطع برای مدیریت حجم وسیع پساب اطراف تالاب نبوده ایم. ضمن این که باید توجه داشته باشیم که رفع مشکل فاضلاب های شهری، روستایی، صنعتی و کشاورزی موجود در اطراف میانکاله نیازمند صرف اعتبارات مناسبی است و نمی توان در کوتاه مدت آن را حل کرد. 

وی در ادامه تاکید کرد: حل معضل مرگ دسته جمعی پرندگان در تالاب میانکاله نیاز به عزمی ملی و انجام برنامه ریزی کلان از سوی دستگاه های بالادستی دارد. همان طور که ما برای حل بسیاری از دیگر مشکلات زیست محیطی موجود در کشورمان نیز باید برنامه ریزی های بلندمدت داشته باشیم، چراکه وقتی ما مشکلی را در بلندمدت برای محیط زیست کشورمان ایجاد می کنیم، حل آن مساله نیز صرفا در بلندمدت امکان پذیر خواهد بود. 

لزوم تسریع در لایروبی خلیج گرگان و تصفیه فاضلاب های اطراف میانکاله 

شهاب الدین منتظمی، مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست نیز در گفت و گو با رکنا با اشاره به وقوع تلفات عظیم در میان پرندگان مهاجر میانکاله در دو سال گذشته توضیح داد: سازمان محیط زیست در نتیجه گیری برای علت مرگ پرندگان مهاجر در میانکاله به مطالعات کارشناسی نهادهای رسمی از جمله سازمان دامپزشکی کشور استناد می کند. در مطالعاتی که سازمان دامپزشکی انجام داده نیز ایجاد سم بوتولیسم در تالاب میانکاله به عنوان عامل اصلی مرگ پرندگان مهاجر معرفی شده است. 

وی افزود: ارزیابی دلایل و عوامل مربوط به علت مرگ پرندگان مهاجر میانکاله بخصوص عدم وجود شرایط تهویه مناسب آب در تالاب میانکاله باعث شده است که زمستان امسال نگرانی بیشتری از تکرار حادثه تلخ مرگ پرندگان میانکاله در ماه های آتی داشته باشیم. تنها راهکار جلوگیری از این فاجعه نیز مدیریت ورودی آب تالاب میانکاله است و ما باید تمام اقدامات لازم برای از بین بردن شرایط بی هوازی موجود در تالاب میانکاله را انجام دهیم. 

منتظمی در ادامه تاکید کرد: ما در چند زمینه درباره پرندگان مهاجر استان مازندران بخصوص در حوزه میانکاله نگرانی داریم؛ نخست احتمال جابه‌جایی بیماری در میان این پرندگان، دوم شکار بی رویه و غیرمجاز پرندگان مهاجر و سوم قاچاق این پرندگان. اما در هر صورت سازمان حفاظت محیط زیست پیگیری های لازم را انجام می دهد تا بتواند با همکاری وزارت بهداشت و سازمان دامپزشکی، احتمال تکرار حادثه تلخ مرگ دسته جمعی پرندگان مهاجر در تالاب میانکاله را به حداقل برساند. 

در پایان به نظر می رسد با وجود این که قطعا حل مشکل تالاب میانکاله و مرگ دسته جمعی پرندگان مهاجر این تالاب در کوتاه مدت امکان پذیر نخواهد بود، اما چه شرایط بی هوازی موجود در تالاب و ایجاد سم بوتولیسم عامل مرگ پرندگان باشد و چه ورود فاضلاب های شهری، روستایی، صنعتی و کشاورزی و بیماری وبای پرندگان منجر به تلف شدن حدود صد هزار پرنده در دو زمستان متوالی شده باشد، نه فقط مسئولان استان مازندران، بلکه تمام مسئولان ارشد اجرایی کشور باید هرچه زودتر راهکارهای رفع این معضل از جمله لایروبی خلیج گرگان و ایجاد تصفیه خانه های مناسب برای فاضلاب های اطراف تالاب میانکاله را اجرایی کنند تا در زمستان 1400 و زمستان های بعدی شاهد به حداقل رسیدن احتمال مرگ دسته جمعی پرندگان مهاجر در تالاب میانکاله باشیم.