تهدید امنیت غذایی ایران بر اثر نابودی خاک کشور / قانون حفاظت از خاک اجرایی نمی شود

امروز، روز جهانی خاک است. امسال در شرایطی به روز جهانی خاک رسیده ایم که به گفته مسئولان استانی سازمان جنگل ها، سرعت فرسایش خاک در ایران به چهار برابر میانگین جهانی رسیده است. در این میان، نه تنها فرسایش خاک، بلکه تغییر کاربری اراضی جنگلی و مرتعی کشور نیز به روند نابودی خاک ایران دامن زده است؛ روندی که از نظر دکتر محمد حسن روزی طلب، عضو هیات علمی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی اگر به همین صورت ادامه پیدا کند، به زودی یک کشور فقیر و گرسنه را به آیندگان تحویل خواهیم داد.

سرعت فرسایش خاک ایران 4 برابر میانگین جهانی

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، امسال در شرایطی مجددا به «روز جهانی خاک» رسیده ایم که اخیرا مسئولان استانی سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور اذعان کرده اند که سرعت فرسایش خاک در ایران، چهار برابر میانگین جهانی است.

مهدی رجبی زاده، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان در همین راستا اعلام کرده است در شرایطی که میانگین جهانی سرعت فرسایش خاک سالانه حدود 4 تن در هر هکتار است، سرعت فرسایش خاک در کشورمان به 10 تا 16 تن در هر هکتار در هر سال می رسد؛ به نحوی که فرسایش خاک در ایران از طریق آبی یا بادی رخ می دهد و هم اکنون متوسط سالانه فرسایش آبی خاک در ایران حدود 16 تن در هکتار و میانگین سالانه فرسایش بادی خاک در کشورمان حدود 10 تن در هکتار است.

از نظر کارشناسان منابع خاکی، مهمترین علت سرعت بالای فرسایش خاک در ایران، این است که ما در دهه های اخیر روش های مناسب حفاظت از خاک در کشورمان را در نظر نگرفته ایم و به همین دلیل، خاک ایران هم اکنون با تخریب های گوناگونی از لحاظ بیولوژیکی، فیزیکی و شیمیایی مواجه است.

در این میان البته باید توجه داشت که چرای بی رویه دام در مراتع نیز به افزایش محسوس سرعت فرسایش خاک در ایران دامن زده است و در بسیاری از مراتع کشورمان شاهد آن هستیم که دامداران بیش از ظرفیت مراتع، اقدام به چراندن دام های خود می کنند و همین مساله به تشدید روند فرسایش خاک در کشورمان دامن می زند.

مهمترین عوامل فرسایش خاک در ایران چیست؟

دکتر محمد حسن روزی طلب، دبیر اندیشکده امنیت غذایی، آب، محیط زیست و منابع طبیعی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ضمن اشاره به این نکته درباره مهمترین عوامل فرسایش خاک ایران توضیح داد: هم اکنون تمام مراتع کشور که 80 تا 90 میلیون هکتار از مساحت ایران را تشکیل می دهند، به شدت با فرسایش خاک مواجه هستند و مهمترین علت تشدید سرعت فرسایش خاک مراتع نیز همین مساله است.

وی افزود: توسعه بی رویه و غیراصولی کشت دیم در ایران نیز از دیگر عوامل تشدید روند فرسایش خاک در کشور ما است. چون متاسفانه برخی کشاورزان در اراضی شیبدار بدون رعایت اصول علمی کشاورزی از جمله اصل تناوب زمانی زراعت به کشت دیم می پردازند و همین مساله به افزایش سرعت فرسایش آبی خاک در اراضی شیبدار کشور دامن می زند.

این کارشناس علوم خاک، انجام کشاورزی در اراضی جنگلی را نیز از دیگر عوامل تشدید فرسایش خاک در ایران توصیف کرد و اظهار داشت: متاسفانه در بسیاری از مناطق جنگل های زاگرس شاهد کشت بی رویه محصولات کشاورزی هستیم که همین مساله باعث می شود خاک جنگل های زاگرس با سرعت بسیار بالایی فرسایش یابد.

عضو هیات علمی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی ادامه داد: در سایر مناطق ایران نیز کشاورزان الگوی کشت مناسب را رعایت نمی کنند و همین مساله باعث فرسایش شدید خاک در اراضی کشاورزی کشورمان می شود؛ به نحوی که کشاورزان باید توجه داشته باشند که باید تناوب بین کشت گندم و علوفه را رعایت کنند، اما چون بسیاری از کشاورزان نسبت به این مساله بی توجهی می کنند، شاهد تشدید روند فرسایش خاک در ایران هستیم.

وی درباره روند فرسایش بادی خاک کشور نیز توضیح داد: در مناطق کویری کشور بادهای شدیدی می وزد و در این مناطق به علت عریان بودن کویر، وزش باد منجر به تشدید فرسایش خاک می شود و به همین علت است که در مناطقی از جمله تپه های شنی کاشان، یزد، کاشمر، کرمان، جنوب خراسان و سیستان و بلوچستان شاهد سرعت بالای فرسایش خاک هستیم.

بی توجهی مردم و مسئولان نسبت به لزوم حفاظت از خاک

روزی طلب با تاکید بر این که بیشتر مردم و مسئولان نسبت به لزوم حفاظت از خاک کشور بی توجهی می کنند، اظهار داشت: سال هاست که بسیاری از کشاورزان، مرتع داران، جنگل کاران و حتی مسئولان کشور ما نسبت به سرعت بالای فرسایش خاک در ایران بی توجهی می کنند و متاسفانه قوانین مصوب در حوزه حفاظت از خاک نیز به درستی در کشورمان اجرایی نمی شود.

این کارشناس علوم خاک با بیان این که مردم، مهمترین نقش را در حفاظت از خاک دارند، گفت: تمام کشاورزان، مرتع داران، جنگل نشینان، دامداران و عشایر کشور موظفند که اصول صحیح حفاظت از خاک را یاد بگیرند و آن را در هنگام انجام کشت یا چراندن دام هایشان به کار بگیرند. البته این وظیفه اصلی مسئولان نهادهای دولتی بخصوص وزارت جهاد کشاورزی است که این اصول را به کشاورزان و دامداران یاد بدهد که متاسفانه ما در این زمینه هم دچار ضعف هستیم.

عضو هیات علمی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، بی توجهی مرتع داران نسبت به لزوم حفاظت از خاک را نیز از دیگر عوامل تشدید سرعت فرسایش خاک کشور دانست و گفت: مالکیت مراتع کشور در اختیار دولت است و دستگاه اجرایی مراتع ایران را برای بهره برداری های گوناگون به مردم واگذار کرده است و متاسفانه دولت نظارت صحیحی بر نحوه استفاده بی رویه مرتع داران از مراتع در اختیار خود ندارد.

دبیر اندیشکده محیط زیست مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ادامه داد: متاسفانه بیشتر مرتع داران بدون در نظر گرفتن اصول حفاظت از خاک، در مدت زمانی که مراتع را در اختیار دارند، به چرای بی رویه دام و سایر اقدامات مربوط به بهره برداری بی رویه از مراتع می پردازند و همین مساله منجر به افزایش محسوس سرعت فرسایش خاک در ایران می شود.

وی در همین راستا درباره مهمترین راهکارها برای جلوگیری از سرعت بالای فرسایش خاک توضیح داد: مهمترین نقش برای متوقف کردن روند کنونی فرسایش خاک کشور را مردم یعنی کشاورزان، دامداران، مرتع داران و جنگل نشینان بازی می کنند. اما دولت هم وظیفه دارد که با نظارت مناسب، ارائه کمک های مالی و فنی به کشاورزان، دامداران و جنگل نشینان، جلوی روند نامناسب کنونی فرسایش خاک در کشورمان را بگیرد.

کاهش میزان صادرات خاک به دلیل فشار افکار عمومی

در این میان باید توجه داشت که در سال های گذشته شاهد صادرات قانونی و حتی قاچاق خاک کشورمان بوده ایم و برخی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس که با منابع خاکی بسیارمحدودتری از ایران مواجه هستند، برای توسعه فضای سبز، جزایر مصنوعی و البته ساختمان سازی در کشورهای خود اقدام به واردات خاک از ایران به صورت قانونی یا غیرقانونی می کنند.

دبیر اندیشکده محیط زیست مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت البته معتقد است که با توجه به فشار افکار عمومی برای جلوگیری از صادرات و قاچاق خاک ایران، این مساله در سال های اخیر به شدت کاهش یافته است؛ این در حالی است که پیش از این، حتی بخشی از خاک جنگل های کشور نیز که سرشار از مواد آلی هستند، به عنوان کمپوست یا خاک حاصلخیز صادر می شد.

البته به گفته این کارشناس علوم خاک، مساله صادرات یا قاچاق خاک به خارج از کشور، تنها مشکل مربوط به فروش خاک های ایران نیست و متاسفانه بعضا شاهد آن هستیم که خاک جنگل های ایران به عنوان خاک های ارزشمند به گلخانه ها یا مراکز پرورش گل و گیاه فروخته می شود و همین مساله نیز به تشدید روند فرسایش خاک در کشورمان دامن می زند و به همین دلیل، سازمان جنگل ها و مراتع کشور باید نظارت های خود را برای جلوگیری از فروش خاک جنگل ها افزایش دهد.

مسئولان جلوی نابودی خاک کشور بر اثر تغییر کاربری اراضی را نمی گیرند

نکته دیگری که روزی طلب به آن اشاره کرد این است که صرف نظر از سرعت بالای فرسایش خاک در ایران و البته فروش خاک به روش های گوناگون، مساله دیگری که تاثیر مهمی در روند از دست دادن خاک در کشورمان دارد، موضوع تغییر کاربری اراضی جنگلی و مرتعی است.

عضو هیات علمی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی در توضیح بیشتر گفت: متاسفانه در دهه های اخیر تغییر کاربری اراضی جنگلی و مرتعی که دارای بهترین خاک های کشور هستند، به شدت به کاهش حجم خاک های باکیفیت ایران دامن زده است؛ به طور مثال، با وجود این که حاصل‌خیزترین خاک های ایران در شمال کشور وجود دارد، در چند سال گذشته شاهد تشدید روند ویلاسازی در اراضی جنگلی و حتی زمین های کشاورزی هستیم.

دبیر اندیشکده محیط زیست مرکز الگوی اسلامی ایرانی ادامه داد: متاسفانه در کشور ما بیشتر مسئولان حاضر نیستند که جلوی نابودی خاک های حاصلخیز کشور به دلیل تغییر کاربری اراضی و توسعه ویلاسازی و خانه های مسکونی در آنها بگیرند. این در حالی است که وقتی خاک باکیفیت کشور نابود می شود، با هیچ روشی نمی توان این خاک را به حالت اولیه بازگرداند.

وی در ادامه تاکید کرد: متاسفانه بسیاری از مسئولان کشور با وجود این که شاهد روند نابودی خاک های باکیفیت ایران بخصوص خاک های حاصلخیز شمال کشور به دلیل تغییر کاربری اراضی هستند، هیچ اقدام موثری را برای جلوگیری از این روند انجام نمی دهند و حتی شاید بعضی از مسئولان از نابودی خاک کشور به دلیل تغییر کاربری اراضی نفع می برند.

قانون حفاظت از خاک اجرایی نمی شود

روزی طلب با تاکید بر این که قانون حفاظت از خاک در کشورمان به‌درستی اجرایی نمی شود، گفت: با وجود این که از دو سال پیش، قانونی برای حفاظت از خاک کشور تصویب شده است، اما هنوز هم شاهد سرعت بالای از دست دادن خاک کشور به علت فرسایش شدید خاک و تغییر کاربری اراضی جنگلی و مرتعی هستیم و اگر روند کنونی ادامه پیدا کند، ما به‌زودی تمام خاک های شمال کشور را از دست خواهیم داد.

این کارشناس علوم خاک با تاکید بر این که نابودی خاک حاصلخیز کشور، معیشت مردم را به خطر می اندازد، اظهار داشت: نه تنها معیشت کشاورزان و دامداران به حفاظت از خاک وابسته است، بلکه اگر خاک کشور به دلیل تغییر فرسایش شدید یا تغییر کاربری اراضی از دست برود، امنیت غذایی ایران نیز به خطر خواهد افتاد و همین مساله می تواند سلامت عمومی را هم با مشکل مواجه کند.

وی در پایان تصریح کرد: خاک کالایی نیست که بتوان آن را از کشورهای دیگر وارد کرد و اساسا هزاران سال طول می کشد تا یک متر خاک تشکیل شود. در چنین شرایطی نیز تنها روشی که ما با استفاده از آن می توانیم خاک کشورمان را حفظ کنیم، رعایت اصول حفاظت از خاک است و در صورت تداوم روند کنونی در خصوص فرسایش خاک و نابودی آن به علت تغییر کاربری اراضی جنگلی و مرتعی، یک کشور فقیر و گرسنه را به آیندگان تحویل خواهیم داد.