دکتر یونسیان: دو سوم مردم ایران به کرونا آلوده شده اند/ بازگشایی مدارس و دانشگاه ها، تدریجی و بااحتیاط باشد

در آینده نزدیک نه تنها ایران، بلکه هیچ کشوری به ایمنی جمعی در برابر کرونا نخواهد رسید. دکتر مسعود یونسیان، اپیدمیولوژیست و عضو هیات علمی دانشگاه تهران در گفت و گو با رکنا تاکید کرد که رسیدن به آن سطح از ایمنی جمعی که به معنای حذف همه احتیاطات بهداشتی باشد، حتی با واکسیناسیون عمومی گسترده علیه کرونا در آینده نزدیک بسیار دور از دسترس خواهد بود. در واقع، افزایش قدرت سرایت پذیری ویروس کرونا در جهش های بعدی آن نسبت به سویه اولیه ووهان، رسیدن به ایمنی جمعی در برابر کووید19 را بسیار دشوار کرده است.

در این میان به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، با توجه به این که اکنون سویه غالب کرونا در ایران، کرونای دلتاست، برای رسیدن به ایمنی جمعی حاصل از واکسیناسیون، باید 85 درصد افراد واجد شرایط یعنی افراد بالای 12 سال در کشورمان واکسنی را دریافت کنند که ایمنی زایی آن در برابر کرونای دلتا 100 درصد باشد. همچنین اگر 100 درصد افراد واجد شرایط نیز واکسنی را دریافت کنند که ایمنی زایی آن در برابر کرونای دلتا بیش از 85 درصد باشد، می توان به ایمنی جمعی حاصل از واکسیناسیون رسید، اما با توجه به این که هیچ کدام از واکسن های کرونای موجود در جهان ایمنی زایی دائم بالای 85 درصدی در برابر کرونای دلتا را ندارند، بنابراین فعلا نباید به رسیدن به ایمنی جمعی در برابر کرونا فکر کرد. 

آیا ایمنی جمعی با واکسن سینوفارم حاصل می شود؟ 

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، در روزهای اخیر انتشار نتایج گزارش مرکز تحقیقات سیاست گذاری سلامت درباره کارآیی پایین واکسن سینوفارم در برابر جلوگیری از ابتلا به کرونای دلتا و همچنین اظهارات یک اپیدمیولوژیست در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری درباره احتمال عدم دسترسی به ایمنی جمعی حتی با پوشش 100 درصدی واکسیناسیون در ایران به دلیل قدرت سرایت پذیری بالای کرونای دلتا، موجب بروز نگرانی هایی در سطح جامعه شده است؛ آن هم در شرایطی که مسئولان وزارتخانه های آموزش و پرورش، علوم و بهداشت از بازگشایی حضوری مدارس و دانشگاه ها و کاهش دیگر محدودیت های کرونایی به دلیل گسترش سطح پوشش واکسیناسیون در آینده نزدیک خبر می دهند. 

همچنین با توجه به این که براساس آمار رسمی وزارت بهداشت، هم اکنون بیش از 80 درصد افراد واکسینه شده در ایران واکسن سینوفارم را دریافت کرده اند و احتمالا تا پایان تزریق دو دُز واکسن کرونا به تمام افراد واجد شرایط نیز حداقل چهار پنجم افراد واکسینه شده، این واکسن را دریافت خواهند کرد، این نگرانی اساسی وجود دارد که آیا واکسیناسیون حداکثری جامعه با استفاده از این واکسن چینی می تواند منجر به ایمنی جمعی مردم ایران در برابر کووید19 شود؟ و در صورت پاسخ منفی یا مثبت به این پرسش، برای بازگشایی مدارس، دانشگاه ها و کاهش سایر محدودیت های کرونایی چه اقداماتی را باید انجام داد؟ 

این سوالات را با دکتر مسعود یونسیان، اپیدمیولوژیست و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در میان گذاشتیم و او نیز در گفت و گو با رکنا با تاکید بر این که با توجه به قدرت سرایت پذیری بالای کرونای دلتا به عنوان سویه غالب کرونا در ایران، ایمنی جمعی زمانی حاصل خواهد شد که 85 درصد جمعیت کشور در برابر کووید19 ایمن شده باشند، اظهار داشت: منظور از ایمن شدن در برابر کرونا لزوما تزریق واکسن نیست، چراکه ممکن است برخی افراد بدون دریافت واکسن و با ابتلای طبیعی به کرونا در برابر این ویروس ایمن شوند و از طرف دیگر، گروهی نیز علی رغم دریافت واکسن، مصونیت در بدنشان ایجاد نمی شود. 

وی با بیان این که تخمین زده می شود تا کنون دو سوم مردم ایران به کرونا آلوده شده باشند، عنوان کرد: با وجود این که ابتلا به کرونا منجر به ایجاد مصونیت دائمی در برابر کرونا نمی شود، اما قطعا در حال حاضر بخش زیادی از مردم دارای ایمنی طبیعی در برابر کرونا هستند. البته چون اخلاقی نیست که ما برای رسیدن به ایمنی جمعی صبر کنیم تمام افراد به کرونا مبتلا شوند، بنابراین تاکید تمام متخصصان بهداشتی بر تسریع واکسیناسیون است. 

واکسیناسیون، انتقال کرونا را به شدت محدود می کند 

یونسیان در بخش دیگری از صحبت هایش روی این نکته دست گذاشت که با توجه به قدرت بالای سرایت پذیری کرونای دلتا، هم اکنون حتی اگر 100 درصد افراد واجد شرایط یعنی افراد بالای 12 سال جامعه، واکسن کرونا دریافت کنند، اما میزان کارآیی واکسن های تزریق شده کمتر از 85 درصد باشد، بازهم کشور به ایمنی جمعی در برابر کرونای دلتا نخواهد رسید. 

بنابراین به گفته این اپیدمیولوژیست، حتی اگر تمام افراد واکسینه شده در ایران، به جای واکسن سینوفارم، واکسن هایی را دریافت می کردند که کارآیی بیشتری داشتند، بازهم ایران به ایمنی جمعی حاصل از واکسیناسیون عمومی نمی رسید؛ چون تمام واکسن ها کارآیی کمتری در برابر کرونای دلتا نسبت به کرونای ووهان دارند. 

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه تهران در توضیح بیشتر گفت: ایمنی جمعی که ما در ابتدای شروع واکسیناسیون عمومی به دنبال آن بودیم، در صورتی میسر می شد که سویه ووهان ویروس کرونا همچنان به عنوان سویه غالب این ویروس در کشورمان باقی می ماند. اما با توجه به این که سرایت پذیری جهش های بعدی کرونا نسبت به سویه ووهان بالاتر رفته است، رسیدن به ایمنی جمعی اساسا بسیار دور از دسترس است و اکنون دانشمندان جهان تاکید دارند که نمی توان با واکسیناسیون به ایمنی جمعی رسید، اما بازهم باید تلاش کرد تا تمام افراد جامعه واکسن کرونا دریافت کنند. 

این اپیدمیولوژیست ادامه داد: واکسیناسیون عمومی کرونا در شرایط حاضر شرط لازم برای محدود کردن میزان انتقال کروناست، ولی شرط کافی در این زمینه نیست. تا زمانی هم که ما نتوانسته ایم با واکسیناسیون و انجام سایر اقدامات پیشگیرانه ویروس کرونا را کنترل کنیم، باید  بر اجرای دقیق پروتکل های بهداشتی در تمام محیط های عمومی نظارت مناسبی داشته باشیم. زیرا انجام این اقدامات در کنار یکدیگر می تواند برای به کنترل درآوردن چرخه انتقال کرونا و جلوگیری از جهش این ویروس در کشورمان موثر باشد. 

بدون رسیدن به ایمنی جمعی هم می توان پاندمی را مدیریت کرد 

یونسیان با تاکید بر این که بدون رسیدن به ایمنی جمعی نیز می توان پاندمی کرونا را مدیریت کرد و مردم را به زندگی تقریبا عادی خود بازگرداند، اظهار داشت: در مجموع بعید به نظر می رسد که در حال حاضر جمع ایمنی حاصل از عفونت طبیعی و واکسیناسیون، جامعه ما را به پوشش بالای ایمنی یعنی ایمنی داشتن 80 تا 90 درصد افراد رسانده باشد. 

از طرف دیگر از نظر این اپیدمیولوژیست، چنانچه موانع و باورهای غلط واکسن گریز را از جامعه حذف کنیم و اعضای جامعه را مجاب کنیم که همگی واکسن بزنند، اصولا نیازی به رسیدن به ایمنی جمعی وجود ندارد. به بیان دیگر، اگر همه یا تقریبا همه افراد جامعه واکسن بزنند، دیگر نگرانی حاصل از انتقال عفونت از افراد واکسن زده به افرادی که واکسن نزده اند، معنی نخواهد داشت. بنابراین وقتی واکسن برای همه فراهم باشد، افرادی که از دریافت آن امتناع می کنند، خودشان باید مسئولیت به مخاطره انداختن سلامتشان را بپذیرند.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران همچنین با نقد تحقیق ارائه شده از سوی مرکز تحقیقات سیاست گذاری سلامت که در آن اثربخشی واکسن سینوفارم در برابر پیشگیری از ابتلا به کرونای دلتا تنها 5 درصد ذکر شده بود، عنوان کرد: هنوز داده های مربوط به این پژوهش و نحوه تجزیه و تحلیل این داده ها برای ما مشخص نیست و تا زمانی هم که جزئیات بیشتری از این پژوهش منتشر نشده، بهتر است ما این گزارش را از ذهن خود پاک کنیم، چون طبق اظهار خود مجریان این تحقیق، نتایج آن فعلا قابل استناد نیست. 

پژوهشی جامع درباره کارآیی واکسن سینوفارم در برابر کرونای دلتا وجود ندارد 

اما صرف نظر از پژوهش انجام شده توسط مرکز تحقیقات سیاست گذاری سلامت ایران، اخیرا مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری های چین نیز نتایج پژوهشی درباره میزان اثربخشی واکسن سینوفارم در برابر کرونای دلتا را منتشر کرده است که براساس آن، تزریق دو دُز این واکسن توانسته است تا 50.4 درصد از پیشگیری ابتلای کادر پزشکی کشور پرو به کرونای دلتا جلوگیری کند.

واکسن سینوفارم در برابر کرونا دلتا مقاومت چندانی ندارد

این عدد اما در حالی اعلام شده است که تولیدکنندگان واکسن سینوفارم سال گذشته میزان ایمنی بخشی این واکسن در برابر کرونای ووهان را براساس نتایج فاز سوم کارآزمایی های بالینی سینوفارم در 10 کشور، 79 درصد اعلام کرده بودند. مقایسه این دو رقم نشان می دهد که کارآیی واکسن سینوفارم در برابر کرونای دلتا قطعا کمتر از کارآیی آن در برابر کرونای ووهان است. 

یونسیان البته معتقد است که بررسی میزان کارآیی انواع واکسن ها زمانی نتایج دقیقی به دست خواهد داد که میزان انتقال کرونا در هر بازه زمانی و مکانی به طور جداگانه بررسی شود؛ چراکه اگر یک جامعه در قله پیک کرونا قرار داشته باشد، تزریق واکسن یک نتیجه خواهد داشت و اگر آن جامعه در شرایط مطلوبی از نظر میزان انتقال کرونا باشد، قطعا واکسن رفتار متفاوتی را نشان خواهد داد؛ بنابراین به هیچ وجه نمی توان براساس تحقیق انجام شده در یک کشور، نتیجه گرفت که میزان کارآیی یک واکسن در کشور دیگر چقدر است. 

همچنین به گفته این اپیدمیولوژیست، تا کنون نتایج قابل استناد یک تحقیق جامع در ایران درباره کارآیی واکسن سینوفارم در برابر آلوده شدن به سویه های مختلف کرونا منتشر نشده و در پژوهش هایی که هم اکنون در این زمینه در حال انجام است نیز بیشتر روی تاثیر تزریق واکسن کرونا در کاهش احتمال ابتلا به کرونای شدید یا جلوگیری از مرگ بر اثر ابتلا به کووید19 تمرکز شده است؛ چون اساسا بررسی میزان کارآیی یک واکسن در جلوگیری از ابتلا به موارد خفیف یا بدون علامت کرونا، بسیار دشوار است که انجام آن تقریبا جز در کارآزمایی های بالینی ممکن نیست. 

بنابراین از نظر این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، تا کنون نتایج هیچ مطالعه جامعی که تعداد نمونه های قابل قبولی داشته باشد و نتایج آن قابل استناد باشد، درباره میزان تاثیر واکسن سینوفارم یا سایر واکسن های مورد استفاده دیگر در برابر پیشگیری از ابتلا به انواع خفیف کرونای دلتا در کشورمان منتشر نشده است؛ اگرچه طبیعتا هرچه میزان کارآیی واکسن ها در جلوگیری از ابتلا به انواع خفیف کرونای دلتا یا سایر سویه های کرونا بیشتر باشد، چرخه انتقال این ویروس در ایران ضعیف تر خواهد شد. 

بازگشایی مدارس نباید به سطح پوشش واکسیناسیون دانش آموزان گره بخورد 

نکته مهم دیگری که یونسیان در میان صحبت هایش به آن اشاره کرد، این است که ایمنی لازم در برابر کرونا زمانی در افراد واکسینه شده ایجاد می شود که دو هفته از تزریق دو دُز واکسن به آنها گذشته باشد و با توجه به این مساله، باید توجه داشت که اکنون تنها 25 درصد افراد واجد شرایط دریافت واکسن کرونا در ایران یعنی افراد بالای 12 سال در چنین شرایطی قرار دارند. 

در این وضعیت سوال مهم این است که بازگشایی مدارس و دانشگاه ها و بازگرداندن سایر محدودیت های کرونایی به شرایط عادیِ پیش از شیوع کرونا در آینده ای نزدیک، آن هم در شرایطی که تنها حدود یک چهارم افراد واجد شرایط دارای ایمنی لازم در برابر کرونا هستند، چه تاثیری در میزان شیوع کرونا در ایران خواهد داشت؟ 

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در پاسخ به این سوال ابتدا به این نکته اشاره کرد که نباید بازگشایی مدارس یا دانشگاه ها را صرفا به افزایش سطح پوشش واکسیناسیون در میان دانش آموزان و دانشجویان گره زد؛ یعنی مسئولان وزارتخانه های آموزش و پرورش، علوم و بهداشت نباید منتظر آن باشند که واکسیناسیون در جلوگیری از ابتلای محصلان کشور به کرونا معجزه کند، بلکه باید برنامه های جامعی نیز برای اجرای پروتکل های بهداشتی و فاصله گذاری های اجتماعی، افزایش تهویه در کلاس های درس و ... در محیط های آموزشی داشته باشند. 

این اپیدمیولوژیست در توضیح بیشتر گفت: با توجه به معایب شناخته شده تعطیلی آموزش های حضوری مدارس در دو سال گذشته، به نظر می رسد بازگشایی حضوری مدارس یک امر ضروری است، زیرا قطعا مضرات کوتاه مدت و بلندمدت بسته بودن مدارس به مراتب بیشتر از معایب بازگشایی حضوری مدارس است؛ ولی مسئولان وزارت آموزش و پرورش حتما باید پیش از بازگشایی مدارس، تمام تمهیدات بهداشتی لازم برای ارائه آموزش های حضوری در دوره کرونا را تدارک ببینند و باید برنامه هایشان برای اجرای این تمهیدات را به صورت شفاف با مردم در میان بگذارند. یعنی آنها باید تعامل دوطرفه و حتی چندطرفه با دانش آموزان، معلمان، کادر مدرسه، اولیای دانش آموزان و ... داشته باشند. 

یونسیان در ادامه تاکید کرد: مسئولان آموزش و پرورش باید توضیح دهند که در دوره شیوع کرونا که مدارس تعطیل بوده اند، چه اقداماتی برای کاهش تراکم کلاس ها، افزایش سطح فضاهای آموزشی، برنامه ریزی برای آموزش ترکیبی حضوری و مجازی، تامین آب سالم و امکانات بهداشتی مورد نیاز مدارس مناطق محروم، بهبود شرایط تهویه کلاس ها، امکان استفاده از فضاهای باز برای ارائه آموزش های حضوری در شهرهایی که شرایط آب و هوایی آنها اجازه می دهد و سایر مواردی که می تواند احتمال انتقال کرونا در میان دانش آموزان را در صورت بازگشایی حضوری مدارس به حداقل ممکن برساند، انجام داده اند. 

لزوم تداوم ارائه آموزش های مجازی، حتی در صورت بازگشایی حضوری مدارس 

به گفته این اپیدمیولوژیست، آسیب های ناشی از بسته بودن آموزش های حضوری در مدارس در دو سال گذشته به حدی بوده است که حتی اگر تمام تمهیدات بهداشتی لازم برای بازگشایی مدارس نیز اجرایی نشده باشد، بازهم ارائه آموزش های حضوری در مدارس اولویت دارد؛ اما به شرط آن که مسئولان آموزش و پرورش، مدارس را به صورت تدریجی، مرحله به مرحله و بااحتیاط باز کنند و برای مدتی طولانی، آموزش های مجازی را هم در کنار آموزش های حضوری ادامه دهند. 

از نظر یونسیان، باید راه های مختلف برای بازگشایی حضوری مدارس در شرایطی که هنوز تمهیدات بهداشتی به طور کامل در فضاهای آموزشی کشورمان اجرایی نشده، بررسی و به صورت آزمایشی در جوامع کوچک اجرا شوند و با بررسی شرایط استان های مختلف، بهترین گزینه برای هر منطقه انتخاب و اجرا شود.

به عنوان مثال از نظر این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، یک راه برای بازگشایی مدارس پرجمعیتی که نمی توانند فاصله فیزیکی مناسبی برای دانش آموزان فراهم کنند، این است که در ابتدای باز گشایی، دانش آموزان به دو یا چند گروه تقسیم شوند و هر گروه در روزهای ثابت و خاصی از هفته به مدرسه مراجعه کرده و در سایر روزها، این گروه آموزش های مجازی را دریافت کرده و گروه یا گروه های دیگر دانش آموزان آموزش حضوری را دریافت کنند.

همچنین به گفته یونسیان، آموزش و پرورش نباید به بازگشایی حضوری تمام مدارس به صورت همزمان با یکدیگر بپردازد، بلکه ابتدا باید برای بازگشایی مدارس کم ظرفیت بخصوص در روستاها و مناطق محروم برنامه ریزی کند تا متخصصان بتوانند تاثیر هر مرحله از بازگشایی مدارس بر میزان شیوع کرونا در سطح جامعه را مورد مطالعه قرار دهند. 

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران همچنین به این نکته اشاره کرد که در صورت بازگشایی حضوری مدارس، مسئولان وزارت آموزش و پرورش باید تدابیری را اتخاذ کنند که تمام دانش آموزان و کادر مدرسه، به محض این که احساس کردند دچار بیماری شده اند، بتوانند در منزل بمانند و ارائه آموزش یا فراگیری دروس را از طریق فضای مجازی ادامه دهند؛ یعنی مدارس باید شرایط را به گونه ای فراهم کنند که دانش آموزان و کادر مدرسه از غیبت کردن به علت ابتلا به بیماری نترسند و بدون نیاز به طی مراحل اداری و گواهی پزشک، در صورت مشاهده هرگونه علایم بیماری در منزل بمانند. 

بازگشایی مدارس و دانشگاه ها، نباید منجر به عادی انگاری شرایط کرونایی شود 

یونسیان در بخش دیگری از صحبت هایش تاکید کرد: آموزش و پرورش باید به ادارات استانی و شهرستانی خود اختیار بدهد که در صورت مشاهده موج جدیدی از کرونا و تایید مسئولان منطقه ای وزارت بهداشت، آموزش های حضوری را به سرعت متوقف کنند. یعنی با وجود این که تاکید اصلی ما برای ارتقای کیفیت آموزشی، بازگشایی حضوری مدارس است، ولی بازهم تصمیم گیری ها در این زمینه نباید غیرقابل انعطاف باشد. یعنی اگر مسئولان ستاد کرونای هر استان و حتی شهرستان احساس کردند که با موج جدیدی از کرونا مواجه شده اند، باید سریعا آموزش های حضوری را متوقف کنند و تا مدتی مشخص آموزش ها را در فضای مجازی ادامه دهند. 

این اپیدمیولوژیست با تاکید بر این که بازگشایی مدارس و دانشگاه ها نباید منجر به عادی انگاری شرایط کرونایی کشور شود، گفت: ترجیحا بازگشایی مدارس و دانشگاه ها نباید به صورت همزمان انجام شود؛ به عبارت دیگر، ما برای اتخاذ هرگونه تصمیم جدید درباره اجرای هرکدام از مراحل بازگشایی مدارس و دانشگاه ها در هر منطقه، باید بین دو تا چهار هفته صبر کنیم تا بتوانیم اثر تصمیم قبلی خود را بر شیوع کرونا به دقت مورد مطالعه قرار دهیم. یعنی تمام بازگشایی های ما باید به صورت مرحله به مرجه انجام شود تا بتوانیم کاملا به صورت تدریجی روند کاهش محدودیت های کرونایی را اجرایی کنیم. 

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه داد: ما نباید روند بازگشایی مدارس و دانشگاه ها و کاهش سایر محدودیت های کرونایی را صرفا به سطح پوشش واکسیناسیون افراد جامعه منوط کنیم. یعنی لازم نیست که ما ابتدا به تمام دانش آموزان و دانشجویان کشور واکسن کرونا بزنیم و بعد مدارس و دانشگاه ها را بازگشایی کنیم. البته قطعا واکسیناسیون عمومی دانش آموزان و دانشجویان در برابر کرونا بسیار مطلوب است.

وی در پایان تصریح کرد: ما اولا نباید بازگشایی ها را به واکسیناسیون گره بزنیم و ثانیا نباید احساس کنیم در صورتی که تمام دانش آموزان و دانشجویان کشور واکسن کرونا دریافت کردند، می توان مدارس و دانشگاه ها را به صورت ناگهانی و با خیال راحت باز کرد، بلکه ما باید تمام اقدامات در این زمینه را به صورت تدریجی و بااحتیاط انجام دهیم.