هر سه سال یک متر فرونشست زمین در منطقه ۱۸ تهران! / پایتخت در حال فرو رفتن است

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، زمین در منطقه ۱۸ تهران سالانه ۳۱ سانتی‌متر پایین می‌رود؛ عددی که نه‌تنها هشداری برای این منطقه، بلکه زنگ خطر بزرگی برای پایتخت است. فرونشست زمین، زیرساخت‌های حیاتی مانند خطوط ریلی، جاده‌ها، لوله‌های انتقال گاز و آب را تهدید می‌کند و با ادامه این روند، ساختمان‌های مسکونی پرتراکم، بیمارستان‌ها و مدارس نیز در معرض خطر جدی قرار می‌گیرند. آیا این بحران زیست‌محیطی و زیرساختی، تهران را به شهری غیرقابل سکونت تبدیل خواهد کرد؟

هر سه سال یک متر فرونشست زمین در منطقه ۱۸ تهران!

دکتر مهدی زارع- استاد تمام زمین شناسی در گفت و گو با خبرنگار اجتماعی رکنا چنین گفت:

سیزده اسفند ۱۴۰۳ رئیس اداره ترازیابی دقیق و تداخل‌سنجی راداری سازمان نقشه برداری کشور میزان فرونشست سالانه در منطقه ۱۸ شهرداری تهران را حدود ۳۱ سانتی متر در سال اعلام کرد .  موضوع مقدارهای جدید اعلام شده برای فرونشست زمین در منطقه ۱۸ تهران و اراضی کشاورزی جنوب غرب تهران نشاندهنده یک بحران محیط زیستی  و زیرساختی جدی است که نیازمند توجه فوری و اقدامات مؤثر است.  اصلی ترین دلیل فرونشست در تهران و مناطق اطراف، کاهش سطح آبهای زیرزمینی ناشی از پمپاژ بیش از حد برای مصارف کشاورزی، صنعتی و شهری است. خشکسالی های اخیر و مدیریت ناکارآمد منابع آب این مشکل را تشدید کرده است.

منطقه 18 تهران که در سال 1359 بعنوان منطقه جدید به شهر تهران الحاق شد در پایان سال ۱۴۰۳ با جمعیت حدود ۵۰۰ هزار نفر  در شب برآورد می شود.  اراضی این منطقه  در جنوب غربی تهران  روستایی به نام یافت آباد شغل مردمان آن کشاورزی بوده است . عبور خط آهن تهران - تبریز از شمال آن و انفصال از بافت تهران و همچنین قیمت پائین اراضی، موجب جاذب مهاجران کم درآمد و کارگران کارخانجات است.  بافت مسکونی  بسیارپرتراکم، ریزدانه و با معابردسترسی کم عرض  این منطقه ای حاشیه ای را که  در برگیرنده بخشی از دامداری های تهران ، گمرک غرب تهران و صنایع شیر پاستوریزه، بازار استیل، بازار آهن است، شکل می دهد.  

  منطقه از شمال به بزرگراه فتح  ، ازشرق به بزرگراه آیت الله سعیدی، از غرب به بزرگراه آزادگان (شهرستان قدس وشهریار)، از جنوب نیز به بزرگراه آیت الله سعیدی و بزرگراه آزادگان (همجوار با شهرستان اسلامشهر و شهر چهاردانگه) می رسد. در اراضی کشاورزی جنوب غرب تهران، احتمالاً افزایش مجدد فرونشست با تداوم الگوی برداشت غیراصولی آب پس از یک دوره کاهش نسبی وجود دارد. زمین در منطقه ۱۸ تهران به دلیل تراکم جمعیت، ساخت وسازهای گسترده، و نفوذناپذیر شدن سطح زمین (بتونی شدن)، توان طبیعی تغذیه آبخوانها را از دست داده است.

  با افزایش سرعت فرونشست زمین تخریب زیرساختها: ترک خوردگی ساختمانها، جاده ها، خطوط انتقال آب و گاز، و آسیب به شبکه ریلی قابل انتظار است. کاهش ظرفیت آبخوانها با  فشرده شدن لایه های خاک و کاهش دائمی ظرفیت ذخیره آب زیرزمینی رخ داده است.

بزرگراه تهران (محور خلیج فارس): یکی از شریانهای حیاتی تهران برای ارتباط با استانهای شرقی و جنوبی کشور است که شروع آن در پهنه منطقه ۱۸ واقع است . خطوط ریلی جنوب و شرق کشور نیز به به عنوان  بخشی از شبکه ریلی تهران-مشهد و تهران-خرمشهر از نزدیکی این منطقه عبور میکند. فرونشست  خطوط ریلی را دچار آسیب جدی و مداوم میکند.

پایانههای جنوب تهران، مانند پایانه خاوران،  زیرساختهای صنعتی نظیر منطقه صنعتی شمس آباد و خاوران در نزدیکی همین پهنه به همراه  کارخانه ها و واحدهای تولیدی کوچک و متوسط است  که در حوزه های خودروسازی، مواد غذایی، و صنایع سبک فعالیت میکنند. فرونشست زمین به بناها و زیرساختهای صنعتی آسیب می زند.

اما خطوط لوله انتقال سوخت و مواد نفتی از نزدیکی منطقه ۱۸ عبور میکنند. ترک خوردگی زمین ناشی از فرونشست، خطر نشتی و مخاطرات محیط زیستی  را افزایش میدهد . چاهها و قناتهای تأمین آب به دلیل همجواری با اراضی کشاورزی جنوب غرب تهران، در این پهنه قرار دارد و فرونشست زمین باعث کاهش شدید ظرفیت آبخوانها و خشک شدن این منابع می شود.

خطوط انتقال آب و فاضلاب در این منطقه به دلیل فرونشست، دچار ترک خوردگی می شود و میتواند به آلودگی منابع آب زیرزمینی منجر شود.  دکلهای فشارقوی و خطوط گازرسانی در معرض خطر جابه جایی و آسیب ناشی از تغییرات شکل زمین قرار دارند . مجتمع های مسکونی پرتراکم در منطقه ۱۸ به دلیل قیمت پایینتر مسکن، پذیرای جمعیت زیادی از اقشار کم درآمد در محله ای مانند محله فلاح تهران است. فرونشست زمین، ساختمانهای قدیمی و فاقد اسکلتبندی مناسب در اثر فرونشست زمین در معرض ریزش قرار میگیرند. بیمارستانها، کلینیکها، و مدارس این منطقه نیز در صورت تشدید فرونشست، با خطر تعطیلی یا کاهش دسترسی مواجه می شوند.

جدول تأثیرات و خطرات فرونشست زمین در منطقه ۱۸ تهران

این جدول نشان می‌دهد که فرونشست زمین در منطقه ۱۸ تهران نه‌تنها یک بحران محیط‌زیستی، بلکه یک تهدید جدی برای زیرساخت‌ها، اقتصاد و معیشت ساکنان این منطقه است.