زنان سرپرست خانوار؛ فراموش‌شدگان بحران اقتصادی/ نژاد بهرام: رویکرد حمایتی به زنان سرپرست خانوار باید از نگاه صرفا خیریه ای خارج شود

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا،زنان سرپرست خانوار در قلب بحران معیشتی کشور قرار دارند. با سهم ۵۶.۸ درصدی خوراکی‌ها از درآمد خانوار و ۵۵ درصدی اجاره‌نشینی در شهرها، این قشر آسیب‌پذیر بیش از هر گروه دیگری تحت فشار قرار گرفته‌اند.۱۲ درصد خانوارهای ایران را زنان سرپرستی می‌کنند؛ آماری که به دلیل طلاق، مرگ همسر یا عدم ازدواج در حال افزایش است. این زنان، به‌ویژه در مناطق محروم، با کمترین فرصت‌های شغلی و تحصیلی، اغلب زیر خط فقر زندگی می‌کنند.زنان سرپرست خانوار تنها ۶۵ درصد درآمد مردان را کسب می‌کنند و با میانگین ۳.۷ فرد غیرشاغل در هر خانوار، ناچار به پذیرش مشاغل موقت و کم‌درآمد هستند که هیچ آینده‌ای برایشان نمی‌سازد.

تنها ۴۶ درصد از زنان سالمند سرپرست خانوار تحت پوشش کمیته امداد یا بهزیستی قرار دارند. این قشر، با مستمری‌های ناچیز، در تنگدستی روزگار می‌گذرانند و تصویری تلخ از آینده زنان جوان‌تر ارائه می‌دهند.

تعریف مبهم سرپرست خانوار و نبود بانک اطلاعاتی جامع، سیاست‌گذاری هدفمند را دشوار کرده و چرخه فقر و نابرابری را تقویت می‌کند.سیاست‌های حمایتی موجود، تفاوت‌های منطقه‌ای و سنی را نادیده می‌گیرند. زنان دهک‌های پایین درآمدی با محدودیت در دسترسی به خدمات بهداشتی، آموزشی و اجتماعی مواجه هستند و بار تبعیض جنسیتی را نیز تحمل می‌کنند.

زنان سرپرست خانوار؛ قربانیان اقتصاد بیمار

زهرا نژادبهرام- فعال حوزه زنان در خصوص مشکلات اقتصادی زنان سرپرست خانوار و راهکارهایی که باید در دستور کار معاونت زنان ریاست جمهوری و نهادهای دیگر برای بهبود شرایط این قشر قرار گیرد و ضعف در نبود بانک اطلاعاتی برای این جمعیت اینگونه گفت: موضوع مشکلات اقتصادی و تأثیرات عمیق آن بر زنان سرپرست خانوار، یکی از مسائل بسیار جدی و حائز اهمیت است. هزینه تأمین مواد غذایی برای خانوارها بیش از ۵۰ درصد درآمد آنها را به خود اختصاص می‌دهد. علاوه بر این، هزینه اجاره مسکن نیز مسئله‌ای قابل‌توجه است، به‌ویژه در شهرهای بزرگ و کلان‌شهرها که نزدیک به ۵۰ درصد جمعیت شهری اجاره‌نشین هستند. در نتیجه، بخش عمده‌ای از منابع درآمدی خانوار صرف این دو نیاز اساسی می‌شود. این شرایط به‌ویژه برای زنان سرپرست خانوار دشوارتر است، چرا که آنها به دلیل محدودیت‌های شغلی، اجتماعی و درآمدی، اغلب در پایین‌ترین طبقات اجتماعی قرار دارند. این امر منجر به کاهش توان آنها برای تأمین نیازهای اساسی مانند تغذیه سالم، مسکن مناسب و خدمات بهداشتی می‌شود. بی‌توجهی به این مسئله موجب افزایش شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی خواهد شد که بسیار نگران‌کننده است.

زنان بخش های کارگری نیاز به امداد و کمک بیشتری دارند

این فعال حوزه زنان با بیان اینکه در زندگی شهری امروز، برای حفظ یک سطح زندگی متوسط، معمولاً هر دو طرف (زن و مرد) باید درآمدزایی کنند تاکید داشت: حال اگر تنها یک نفر مسئول تأمین مالی خانوار باشد، طبیعتاً امکان دسترسی به امکانات ضروری کاهش می‌یابد. بنابراین، حمایت از زنان سرپرست خانوار باید به‌طور جدی در دستور کار قرار گیرد. به‌ویژه، در بخش‌های رسمی و کارگری، لازم است حق اولاد و کمک‌هزینه‌های مسکن به این افراد پرداخت شود. همچنین، نیاز است که این کمک‌ها با افزایش بیشتری همراه باشند.بسیاری از زنان سرپرست خانوار به مشاغل فردی و کارآفرینی مشغول هستند و خود هزینه‌های زندگی‌شان را تأمین می‌کنند. این افراد، برخلاف کارکنان مشاغل رسمی و کارگری، از مزایای دولتی و حمایت‌های مستقیم برخوردار نیستند و ناچارند بخش زیادی از درآمد خود را صرف هزینه‌هایی مانند مالیات کنند. با توجه به آمار مرکز آمار ایران، تعداد زنان سرپرست خانوار بیش از ۳.۵ میلیون نفر است. این افراد ممکن است به دلایل مختلف از جمله فوت یا ازکارافتادگی همسر یا زندگی مستقل، مسئولیت تأمین مالی خانوار را بر عهده داشته باشند.

بسیاری از زنان سرپرست خانوار امروزی  این شخصیت را ندارند که  کمیته امداد و سازمان بهزیستی مراجعه نمی کنند

زهرا نژاد بهرام با گفتن از اینکه اقدامات حمایتی برای این زنان ضروری است ادامه داد:  در گذشته، نهادهایی مانند کمیته امداد و سازمان بهزیستی، به دهک‌های پایین جامعه کمک می‌کردند، اما بسیاری از زنان سرپرست خانوار امروزی به این مراکز مراجعه نمی‌کنند و تمام تلاش خود را می‌کنند تا روی پای خود بایستند. به همین دلیل، لازم است سیاست‌های حمایتی جدیدی طراحی و اجرا شود تا این افراد بتوانند از ظرفیت‌های خود بهره بیشتری ببرند و از فشار اقتصادی کمتری رنج ببرند.یکی از نکات مهم در ارتباط با مشاغل کارآفرینی زنان سرپرست خانوار این است که دولت باید با هدف کاهش هزینه‌های اضافی بر این افراد، سیاست‌های حمایتی مناسبی اتخاذ کند. زنان سرپرست خانوار که خود تأمین‌کننده نیازهای مالی خود و خانواده‌شان هستند، نباید تحت فشارهای مالیاتی متعدد قرار گیرند. اعمال سیاست‌هایی نظیر کاهش مالیات یا معافیت‌های مالیاتی می‌تواند نقش مؤثری در کاهش فشار اقتصادی بر این افراد داشته باشد.برای زنانی که در مشاغل رسمی فعالیت می‌کنند، از جمله در سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی یا غیردولتی، باید میزان کمک‌هزینه‌ها و حقوق متناسب با شرایط اقتصادی افزایش یابد. این اقدام ضروری است زیرا زنان سرپرست خانوار به دلیل محدودیت‌های اجتماعی و فرصت‌های شغلی، اغلب با چالش‌هایی نظیر درآمد پایین و دشواری در یافتن شغل مناسب روبرو هستند.

لزوم حمایت از زنان فعال در مشاغل کارآفرینی

نژاد بهرام با اشاره به حمایت از زنانی که در مشاغل کارآفرینی مشغول هستند یا در بخش خصوصی و دولتی فعالیت می‌کنند بیان داشت: باید به‌صورت ویژه در دستور کار قرار گیرد. یکی از مهم‌ترین راهبردها در این زمینه، ارتقای مهارت‌ها و توانمندسازی این قشر است. افزایش ظرفیت فعالیت و تولید ثروت در میان زنان، به‌ویژه از طریق ایجاد فرصت‌های شغلی، مهارت‌آموزی در سطوح مختلف و فراهم‌سازی شرایط مناسب برای کارآفرینی، می‌تواند تأثیر بسزایی داشته باشد.

وظیفه معاونت امور زنان ریاست جمهوری در این میان چیست؟

زهرا نژاد بهرام در خصوص اینکه در این میان وظیفه معاونت امور زنان ریاست جمهوری چیست گفت: در این راستا، معاونت امور زنان و خانواده و معاونت علمی ریاست جمهوری می‌توانند با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان، برنامه‌هایی برای توانمندسازی زنان و تقویت مهارت‌های آنان اجرا کنند. لازم است رویکردهای حمایتی از نگاه خیریه‌ای فاصله گرفته و به سمت برنامه‌های مبتنی بر تولید ثروت و خودکفایی حرکت کند. این حمایت‌ها می‌تواند شامل کمک به ایجاد تعاونی‌های تولیدی، ارائه مشاوره، تسهیل دسترسی به تسهیلات بانکی و سایر اقدامات عملی باشد.

نبود بانک اطلاعاتی جامع

با گذشت سالها و رشد تکنولوژی هنوز یک بانک اطلاعاتی جامع از زنان سرپرست خانوار در کشور وجود ندارد این مسئله تا چه میزان می تواند در ساماندهی و کمک رسانی اثرگذار باشد و چرا اساسا این بانک شکل نگرفته است نژاد بهرام چنین گفت: نبود بانک اطلاعاتی جامع از زنان سرپرست خانوار امر برنامه‌ریزی دقیق و هدفمند را با چالش مواجه می‌کند. اطلاعاتی نظیر تعداد زنان سرپرست خانوار دارای تحصیلات دانشگاهی، زنان سالمند، یا آن‌هایی که دارای فرزندان وابسته هستند، می‌تواند کمک شایانی به طراحی سیاست‌های حمایتی کند.اولین گام در ایجاد چنین بانک اطلاعاتی می‌تواند بررسی میدانی بر اساس اطلاعات مربوط به یارانه‌ها باشد. این اطلاعات که معمولاً به نام سرپرست خانوار ثبت شده است، می‌تواند مبنای خوبی برای شناسایی شرایط زنان سرپرست خانوار باشد. سازمان آمار ایران، با همکاری فرمانداری‌ها، بخشداری‌ها و استانداری‌ها، می‌تواند این ظرفیت را تکمیل کند.شهرداری تهران نیز پیش‌تر اقداماتی نظیر ایجاد مجتمع‌های کوثر انجام داده بود که در آن‌ها زنان توانمندی‌های خود را در زمینه‌هایی نظیر خیاطی، تولید صنایع دستی و دیگر فعالیت‌های اقتصادی تقویت می‌کردند. این مجتمع‌ها علاوه بر آموزش مهارت‌های شغلی، بازار فروش محصولات این افراد را نیز فراهم می‌کردند و از طریق همکاری با برندهای بزرگ، زمینه‌ای برای ارتقای اقتصادی زنان ایجاد می‌کردند.در مجموع، برای بهبود وضعیت زنان سرپرست خانوار و کاهش فشارهای اقتصادی بر آن‌ها، لازم است با برنامه‌ریزی دقیق و اجرای سیاست‌های حمایتی، از توانمندسازی این قشر حمایت شود. این اقدامات نه‌تنها به بهبود کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار کمک می‌کند، بلکه گامی در جهت رشد اقتصادی و کاهش نابرابری‌های اجتماعی خواهد بود.

لزوم کاهش هزینه های اضافی که دولت بر این قشر وارد می کند

این فعال حوزه زنان با بیان اینکه یکی از مسائل مهم در ارتباط با مشاغل کارآفرینی زنان سرپرست خانوار، ضرورت کاهش هزینه‌های اضافی است که دولت ممکن است بر این گروه تحمیل کند تشریح کرد:  این زنان که به‌صورت مستقل هزینه‌های زندگی خود و خانواده‌شان را تأمین می‌کنند، نباید با فشارهای مالیاتی متعدد مواجه شوند. معافیت مالیاتی یا کاهش هزینه‌های جانبی دیگر می‌تواند نقش مهمی در تسهیل فعالیت‌های اقتصادی آن‌ها داشته باشد.برای زنانی که در مشاغل رسمی و در سازمان‌های دولتی یا غیردولتی فعالیت می‌کنند، لازم است میزان کمک‌هزینه‌ها و حقوق متناسب با شرایط اقتصادی افزایش یابد. این موضوع به دلیل سختی‌های معیشتی و محدودیت‌های فرصت‌های شغلی برای این قشر بسیار حیاتی است.حمایت از زنان شاغل در مشاغل کارآفرینی یا رسمی، نیازمند برنامه‌هایی جامع و متمرکز است. ارتقای مهارت‌ها و توانمندسازی این افراد می‌تواند ظرفیت تولید ثروت و فعالیت‌های اقتصادی آن‌ها را به‌طور چشمگیری افزایش دهد. در این راستا، معاونت امور زنان و خانواده و معاونت علمی ریاست جمهوری می‌توانند با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان، برنامه‌های ویژه‌ای را برای توانمندسازی زنان در حوزه‌های مختلف اجرا کنند. این برنامه‌ها باید بر پایه ایجاد فرصت‌های شغلی، ارتقای مهارت‌های کاربردی، و ارائه تسهیلات حمایتی باشد.

رویکرد حمایتی به زنان سرپرست خانوار باید از نگاه صرفا خیریه ای خارج شود

زهرا نژاد بهرام با گفتن این مهم که رویکرد حمایتی باید از نگاه صرفاً خیریه‌ای فاصله بگیرد و به سمت حمایت‌های مبتنی بر تولید ثروت و خودکفایی زنان حرکت کند گفت:  این حمایت‌ها می‌تواند در قالب ایجاد تعاونی‌های تولیدی، ارائه مشاوره‌های تخصصی، تسهیل دسترسی به تسهیلات بانکی، و کمک به زنان کارآفرین برای راه‌اندازی کسب‌وکارهای پایدار باشد.یکی از چالش‌های اساسی در این زمینه، نبود بانک اطلاعاتی جامع و دقیق از زنان سرپرست خانوار است. این مسئله، برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری مؤثر را دشوار می‌کند. اطلاعاتی مانند تعداد زنان سرپرست خانوار دارای تحصیلات دانشگاهی، تعداد زنان سالمند، یا تعداد زنانی که سرپرستی فرزندان وابسته را بر عهده دارند، می‌تواند مبنای مهمی برای طراحی سیاست‌های حمایتی هدفمند باشد.برای ایجاد چنین بانک اطلاعاتی، می‌توان از داده‌های مربوط به یارانه‌ها به‌عنوان نقطه شروع استفاده کرد. معمولاً یارانه‌ها به نام سرپرست خانوار ثبت می‌شود و این اطلاعات می‌تواند به شناسایی زنان سرپرست خانوار کمک کند. سازمان آمار ایران، با همکاری فرمانداری‌ها، بخشداری‌ها و استانداری‌ها، می‌تواند این ظرفیت را تکمیل کند.

نیاز برنامه های جامعه و منسجم در سطح ملی برای زنان سرپرست خانوار وجود دارد

این فعال حوزه زنان تاکید داشت:برای بهبود وضعیت زنان سرپرست خانوار و کاهش فشارهای اقتصادی بر آنان، لازم است برنامه‌هایی جامع و منسجم در سطح ملی تدوین و اجرا شود. این اقدامات نه‌تنها موجب بهبود کیفیت زندگی این قشر می‌شود، بلکه در کاهش نابرابری‌های اجتماعی و تقویت اقتصاد کشور نیز تأثیر چشمگیری خواهد داشت.یکی از راهکارهای مؤثر در حمایت از زنان سرپرست خانوار، ارتقای مهارت‌های آنان و ایجاد بازارهای فروش برای محصولات یا خدمات ارائه‌شده توسط آن‌ها است. بسیاری از این زنان تولیداتی دارند اما دسترسی به بازار فروش مناسب برای عرضه این محصولات ندارند. البته همه زنان سرپرست خانوار تولیدکننده نیستند و برخی از آن‌ها می‌توانند در حوزه‌های خدماتی، از جمله ترجمه، تایپ و سایر خدمات مورد نیاز جامعه فعالیت کنند.برای تحقق این اهداف، می‌توان از الگوهای موفق گذشته، مانند مجتمع‌های کوچک ایجادشده توسط شهرداری تهران در حدود یک دهه پیش، بهره گرفت. این مجتمع‌ها در دوره پنجم مدیریت شهری نیز ادامه یافتند و بستری مناسب برای مهارت‌آموزی و توانمندسازی زنان فراهم کردند. هرچند اطلاعات کافی در دست نیست که آیا این مجتمع‌ها همچنان فعال هستند یا خیر، اما می‌توان از آن‌ها به‌عنوان الگویی مؤثر استفاده کرد.گسترش و تنوع‌بخشی به این مجتمع‌ها در سطوح شهری و روستایی می‌تواند به‌عنوان اقدامی کلیدی برای حمایت از زنان سرپرست خانوار به کار گرفته شود. معاونت امور زنان و خانواده، با همکاری ادارات کل امور بانوان در استانداری‌ها، می‌تواند این طرح‌ها را اجرایی کند. این ادارات به‌عنوان بازوی اجرایی معاونت امور زنان نقش مهمی در تحقق این برنامه‌ها دارند.

نژاد بهرام در پایان تاکید داشت: با این حال، این اقدامات تنها در صورتی به نتیجه خواهد رسید که عزم جدی و برنامه‌ریزی منسجمی در این زمینه وجود داشته باشد. ایجاد بستری پایدار برای توانمندسازی و اشتغال‌زایی زنان سرپرست خانوار، نه‌تنها به بهبود وضعیت اقتصادی آن‌ها کمک می‌کند، بلکه تأثیر بسزایی در کاهش نابرابری‌های اجتماعی خواهد داشت.