مهدی زارع: فروریختن ساختمان زیتون اهواز اثر توسعه بسیار ناپایدار است / از متروپل تا زیتون؛ حوادثی که چهره واقعی فساد ساختمانی را نمایان کرد

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، مهدی زارع، عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در گفت و گو با رکنا گفت: در نیمه شب یکشنبه به دوشنبه ۲۵ به ۲۶ آذر ۱۴۰۳ فروپاشی یک ساختمان ۶ طبقه در زیتون کارمندی اهواز که ۱۶ واحد آپارتمان در آن وجود داشت خوشبختانه با تلفات همراه نشد. سخنگوی سازمان آتش نشانی اهواز ابراز کرد (علت ریزش نا ایمن بودن سازه ساختمان بوده است و در زلزله ۱۰ روز پیش نیز این ساختمان دچار افت نشست شده بود. این حادثه با اطلاع‌رسانی به موقع مدیر ساختمان مبنی بر تخلیه ساختمان تلفات جانی نداشته است. ساختمان در زلزله له‌ی ۱۰ روز پیش دچار خسارت افت نشست شده بود و به همین دلیل ساختمان تخلیه شده است).

وی تاکید کرد: در زلزله ۱۵ آذر ۱۴۰۳ گلگیر مسجد سلیمان که در ۹۰ کیلومتری شمال شرق  اهواز  با بزرگای ۵.۷ رخ داد. بر اساس گزارش شبکه ملی شتابنگاری ایران شتاب بیشینه ثبت شده در زلزله گلگیر مسجد سلیمان در خود شهر گل گیر ۱۷۱ سانتی متر بر مجذور ثانیه و سرعت بیشینه حدود ۱۰ سانتی متر بر ثانیه بوده و در شهر مسجد سلیمان در حدود ۲۰ کیلومتری کانون، شتاب بیشینه  ۱۶۴ سانتی متر بر مجذور ثانیه بود. شتاب این زلزله در ایستگاه شتابنگاری اهواز ۱۰ سانتی متر بر مجذور ثانیه (یا حدود ۱ درصد شتاب جاذبه زمین) و سرعت حدود ۱ سانتی متر بر ثانیه و دوام جنبش در فاصله ۹۰ کیلومتری حدود ۱۰ ثانیه بوده است. 

مهدی زارع افزود: شتاب یا میزان تغییر سرعت است که بر حسب "g"شتاب جاذبه زمین  در 980 سانتی متر بر مجذور ثانیه یا یک g اندازه گیری می شود به نحوی که مثلا حد شتاب 0.001 g یا 1 سانتی متر بر مجذور ثانیه صرفا توسط بعضی افراد قابل درک است و در حد شتاب 0.01 g یا ۱۰ سانتی متر بر مجذور ثانیه بیشتر مردم زلزله را حس می کنند؛ ولی معمولا خرابی رخ نمی دهد. 0.02g یا 20 سانتی متر بر مجذور ثانیه باعث می شود افراد ایستاده، تعادل خود را از دست بدهند ولی همچنان به صورت معمول با خرابی ساختمانها  همراه نیست؛ ولی مثلا با شتاب بیشینه 0.5g یا ۵۰۰ سانتی متر بر مجذور ثانیه نزدیک به شتاب زلزله ۱۳۶۹ منجیل در روستای آب بر طارم علیا، موجب خرابی وسیع می شود. بنابراین این میزان شتاب بسیار زیاد است؛ اما اگر دوام زلزله کوتاه باشد و اگر جرم و پیکربندی ساختمان مناسب و قابلیت انعطاف خوبی داشته باشد، ساختمان ها می توانند از چنین شتابی دوام بیاورند.

او تاکید کرد: سرعت  میزان تغییر موقعیت است که بر حسب سانتی متر بر ثانیه اندازه گیری می شود و دوام جنبش نیز مدت زمان تداوم چرخه های شوک زلزله است.بزرگا، اندازه کمی زمین لرزه است که از 1 تا 10 متغیر است و از اساس بر پایه بیشینه دامنه مواجه ای زلزله در فواصل کانونی مختلف تنظیم و تعریف شده است.

مهدی زارع همچنین گفت: اندازه گیری بزرگای زلزله درواقع محاسبه میزان انرژی آزاد شده آن زلزله است. میزان انرژی آزاد شده در زلزله معیاری برای سنجش پتانسیل آسیب به سازه ها است. یک زلزله انرژی را در فرکانس های زیادی آزاد می کند و برای محاسبه یک مقدار دقیق، باید تمام فرکانس های لرزش را برای کل رویداد در نظر بگیریم.در حالی که هر عدد کامل افزایش در بزرگی نشان دهنده افزایش 10 برابری در دامنه اندازه گیری شده است، نشان دهنده انتشار انرژی 32 برابر بیشتر است.

وی تاکید کرد: اگر سطح شتاب با  دوام جنبش ترکیب شود، قدرت تخریب تعریف می شود. معمولاً هر چه مدت زمان طولانی تر باشد، ساختمان شتاب کمتری را تحمل می کند. یک ساختمان می تواند شتاب بسیار بالا را برای مدت بسیار کوتاهی متناسب با اقدامات میرایی موجود در سازه تحمل کند. شدت ، میزان آسیبی است که زمین لرزه به صورت محلی ایجاد می کند، که می توان آن را با مقیاس مرکالی  اصلاح شده  یا مقیاس شدت مهلرزه ای  EMS  ،12 درجه  مشخص کرد که در آن هر سطح میزان مشخصی از تخریب مرتبط با شتاب زمین را تعیین می کند. خسارت زلزله بسته به فاصله از   کانون، شرایط خاک محلی و نوع ساخت و ساز متفاوت خواهد بود.

این عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی اندازه‌گیری و مقایسه نیروی زلزله در مکان‌های مختلف در فاصله های خاص از کانون زلزله ممکن است. نیروی لرزش زلزله بر اساس قانون دوم حرکت نیوتن شناخته شده F = m x a است که در آن نیروی اینرسی F برابر با جرم m ضرب در شتاب a  است . مهندسان از همین اصل برای تعیین نیروهای جانبی  زلزله  برای طراحی ساختمان ها و سازه ها استفاده می کنند. مقادیر نیروی جنبش با استفاده داده های شتابنگارها برای شتاب های زلزله و دوام جنبش شدید زمین  محاسبه می شود.  

او تاکید کرد: لرزش زمین (تکان به جلو و عقب، به طرفین، بالا و پایین) باعث ایجاد نیروهای داخلی در ساختمان ها به نام نیروی اینرسی  می شود که به نوبه خود بیشترین آسیب های لرزه ای را ایجاد می کند.

زارع افزود: هر چه جرم (ساختمان) بیشتر باشد، نیروهای اینرسی داخلی تولید شده بیشتر است. ساختار سبک وزن با جرم کمتر معمولاً یک مزیت در طراحی لرزه ای است. جرم بیشتر نیروهای جانبی بیشتری ایجاد می کند، در نتیجه احتمال جابجایی ستون ها، خارج شدن از تعادل شاقولی و یا کمانش تحت بار عمودی را  افزایش می دهد. بنابراین با سطح شتاب زلزله، زلزله گلگیر ۱۵-۹-۱۴۰۳ در ایستگاه شتابنگاری اهواز  که ۱۰ سانتی متر بر مجذور ثانیه (یا حدود ۱ درصد شتاب جاذبه زمین) بوده  و سرعت حدود ۱ سانتی متر بر ثانیه و دوام جنبش در فاصله ۹۰ کیلومتری حدود ۱۰ ثانیه به نظر نمی رصد که غیر از تکان های محدود و قابل حس کردن خرابی جدی در ساختمانی در اهواز ایجاد شده باشد. مگر آنکه ساختمان آماده ریختن بوده و فقط تکانی بسیار محدود لازم داشته تا فرایند فروپاشی آن را شروع کند. 

وی در پایان گفت: حادثه زیتون کارمندی اهواز در بامداد ۲۶ آذر ۱۴۰۳  دوسال و نیم پس از فاجعه متروپل آبادان در دوم خرداد ۱۴۰۱ نشان دیگری از توسعه به شدت ناپایدار و فسادی است که نمونه‌های فاجعه‌باری مانند ساختمان متروپل و فروریختن بنای زیتون کارمندی در اهواز نماد ها و مثال های آن هستند.