کودکان کار 6 ساله از لب خط تا قلعه علیمون / باند و مافیا در کار نیست ، با خاله و عروس می آیند!

با وجود این که آمار دقیقی از کودکان کار در ایران وجود ندارد، اما تعداد این کودکان در سطح کشور بین سه تا هفت میلیون نفر و در تهران بالغ بر 20 هزار نفر برآورد می شود و طبق آمارهای شهرداری تهران ، حدود 5 هزار نفر از کودکان کار پایتخت، زباله گرد هستند. این در حالی است که قانون حمایت از اطفال و نوجوانان تصریح کرده که هر گونه به‌کارگیری کودکان زیر 15 سال ممنوع است.

350 میلیون کودک کار در جهان

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، سازمان بین المللی کار از زیرمجموعه‌های سازمان ملل متحد از سال 2002، روز 12 ژوئن معادل 22 خرداد را به عنوان «روز جهانی مبارزه با کار کودکان» تعیین کرده است. البته تلاش ها برای مبارزه با به‌کارگیری کودکان از سال ها قبل از تعیین روزی جهانی برای این موضوع آغاز شده، اما میزان گسترش فقر در جهان به حدی است که با وجود برخی موفقیت ها در راستای مبارزه با این پدیده هنوز هم ده ها میلیون کودک در سراسر دنیا مشغول انجام کار سخت در مشاغل سطح پایین هستند.

در این میان، شیوع کرونا در جهان نیز به تشدید فقر بخصوص در کشورهای در حال توسعه دامن زده و همین مساله آمار کودکان کار را افزایش داده است؛ به نحوی که براساس برآوردهای سازمان ملل متحد، هم اکنون حدود 350 میلیون کودک کار در جهان کار می کنند که حدود 250 میلیون نفر از آنها اهل کشورهای در حال توسعه هستند.

با توجه به حمایت های بسیار پایینی که در ایران از کودکان کار انجام می شود و نظارت اندک بر بهره کشی از کودکان در کارگاه های مختلف، آمار دقیقی از کودکان کار در کشورمان وجود ندارد، اما به صورت کلی، تعداد کودکان کار در سطح کشور بین سه تا هفت میلیون نفر و در تهران بالغ بر 20 هزار نفر برآورد می شود و طبق آمارهای شهرداری تهران، حدود 5 هزار نفر از کودکان کار پایتخت، زباله گرد هستند.

همچنین به نظر می رسد در ایران نیز مانند سایر کشورهای جهان، از زمان شیوع کرونا، تعداد کودکان کار بسیار بیشتر شده و روزبه‌روز به تعداد آنها افزوده می شود؛ به نحوی که به گفته فعالان اجتماعی، از زمان شیوع کرونا در ایران، بسیاری از ترک تحصیل کرده اند و برخی هم به دلیل آنلاین بودن کلاس ها فرصت بیشتری برای کار پیدا کرده اند.

حمایت نامناسب از خانواده ها؛ عامل رشد آمار کودکان کار

به نظر می رسد مهمترین سوالی که باید در راستای مبارزه با کار کودکان مطرح کرد، این است که اساسا ریشه های شکل گیری این پدیده چیست؟ رویا منوچهری، فعال حوزه کودکان در پاسخ به این سوال به خبرنگار رکنا گفت: وضعیت نامناسب اقتصادی مهمترین عامل در زمینه شکل گیری کار کودکان است، اما قطعا عوامل دیگری در این پدیده نقش دارند، از جمله این که هرچه حمایت دولت ها از خانواده ها کمتر باشد، زمینه های بالا رفتن آمار کودکان کار افزایش می یابد.

وی با تاکید بر این که در بیشتر کشورهای جهان حقوق کودکان رعایت نمی شود، اظهار داشت: صرف نظر از برخی کشورهای توسعه یافته، کودکان در بسیاری از کشورهای جهان از بدو تولد از حقوق اجتماعی لازم برخوردار نیستند و همین مساله بستر بهره کشی از کودکان در کارگاه ها و مشاغل مختلف را بالا می برد.

حاشیه نشینی و مهاجرت غیرقانونی؛ کار کودکان را گسترش می دهد

دشواری های اقتصادی کشور در سال های اخیر که بر اثر تشدید تحریم‌ ها ، شیوع کرونا و سوء مدیریت دستگاه های مختلف ایجاد شده، گسترش پدیده فقر در کشورمان را به همراه داشته است؛ به نحوی که اخیرا روزبه کردونی، رئیس موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی اعلام کرده است که براساس گزارش وضعیت فقر و نابرابری در سطح کشور، در شرایطی که جمعیت زیر خط فقر مطلق ایران از سال 92 تا 96 به 15 درصد رسیده بود، این جمعیت از سال 96 تا 98 به 30 درصد افزایش یافته و به گفته فعالان اجتماعی، همین مساله موجب بالا رفتن آمار کودکان کار در ایران شده است.

منوچهری ضمن اشاره به این موضوع عنوان کرد: طبق آمار رسمی وزارت کشور در سال 99، حدود 17 میلیون حاشیه نشین در ایران وجود دارد و متاسفانه در سکونتگاه های غیررسمی کشور نیز اعتیاد و بهره کشی از کودکان در مشاغل مختلف به صورت پررنگ دیده می شود.

وی با بیان این که بخش زیادی از کودکان کار در ایران را اتباع مهاجر تشکیل می دهند، اظهار داشت: اتباع افغانستانی و سایر اتباع غیرایرانی عمدتا در مشاغل سطح پایین در کشورمان به کار گرفته می شوند و در این میان، بسیاری از خانواده های اتباع نیز برای امرار معاش خود کودکان‌شان را سر کار می فرستند. ضمن این که بسیاری از کودکان اتباع بدون همراهی خانواده هایشان برای کار کردن به ایران می آیند.

این فعال حوزه کودکان البته تاکید کرد که در یک دهه اخیر، وضعیت کار کودکان اتباع در ایران به نحو محسوسی از گذشته بدتر شده است. او در توضیح بیشتر گفت: مشکلات اقتصادی و امنیتی افغانستان و البته نظارت پایینی که بر مرزهای بین ایران و این کشور وجود دارد، موجب شده است که مهاجران غیرقانونی به‌راحتی بتواند از مرز افغانستان وارد ایران شوند؛ مهاجرانی که بخش زیادی از آنها را کودکان تشکیل می‌دهند و اغلب آنها به مشاغل کاذب از جمله تکدی گری ، دستفروشی و زباله گردی مشغول هستند.

به‌کار گیری غیرقانونی کودکان ایرانی در کارگاه های پایتخت

کار کودکان عمدتا در دو دسته کلی کار خیابانی و مشاغل کارگاهی تقسیم بندی می شود. حضور پررنگ کودکان کار در مشاغل کارگاهی نیز در شرایطی اتفاق می افتد که قانون حمایت از اطفال و نوجوانان هرگونه به‌کارگیری از کودکان زیر 15 سال را غیرقانونی تلقی کرده است و با این حال، بسیاری از صاحبان کارگاه ها بدون توجه به این قانون، کودکان را در مشاغل مختلف به کار می گیرند.

منوچهری با اشاره به شرایط دشوار کار کودکان در کارگاه ها عنوان کرد: هم اکنون بخش زیادی از کودکان کار بدون هیچ گونه مزایایی در کارگاه های زیرزمینی مشغول کار هستند. این کارگاه ها بخصوص در تهران و اطراف آن فراوان هستند و از کودکان زیر 15 سال با حقوق بسیار پایین در آنها بهره کشی می شود.

وی در پاسخ به این سوال که کودکان در چه کارگاه هایی به کار گرفته می شوند، توضیح داد: کودکان کار از کارگاه های تولیدی بازار تهران گرفته تا کارگاه های صنعتی اطراف تهران و کرج مشغول به کار هستند؛ مثلا در بازار تهران کارگاه های تولید کفش و پوشاک و در شهرری کارگاه های شیشه و بلورسازی یا کارگاه های سنگ تراشی زیادی هستند که در آنها کودکان بدون این که از هیچ گونه بیمه یا مزایایی برخوردار باشند، با حداقل حقوق کار می کنند. این در حالی است که عمده کودکان مشغول کار در کارگاه های تولیدی و صنعتی، ایرانی هستند.

آسیب های جسمی شدید، ثمره کار کودکان در کارگاه ها

این فعال حوزه کودکان با تاکید بر این که بسیاری از کودکان مشغول کار در کارگاه های تولیدی و صنعتی دچار آسیب های جسمی جدی می شوند، تصریح کرد: بارها مشاهده شده است که کودکان کار در این کارگاه ها دچار شکستگی دست یا سوختگی های شدید شده اند؛ چون نظارت کافی بر این کارگاه ها وجود ندارد و استانداردهای ایمنی در آن به هیچ وجه رعایت نمی شود.

وی درباره نحوه برخورد کارفرمایان با کودکان کار مشغول کار در کارگاه ها توضیح داد: کارفرمایان طبیعتا به این دلیل که کار غیرقانونی انجام می دهند، از این کودکان بهره کشی می کنند و حتی اگر برخورد تندی با آنها نداشته باشند، همین که حقوق و مزایای کافی برای کودکان کار در نظر نمی گیرند، به نوعی علیه آنها خشونت اعمال می کنند. البته در مجموع کارفرمایان رفتار خوبی با کودکان کار زیر دست خود ندارند و اصلا به شرایط روحی و جسمی این کودکان توجه نمی کنند و ساعت کاری را نیز برایشان کمتر در نظر نمی گریند.

کودکان خیابانی از 6 سالگی مشغول کار می شوند

منوچهری در ادامه صحبت هایش به بررسی شرایط کار کودکان در مشاغل خیابانی نیز پرداخت و گفت: با وجود این که اتباع غیرقانونی زیادی در خیابان های ایران کار می کنند، اما بخش زیادی از کودکان کار و خیابان، ایرانی هستند که بیشتر آنها به همراه خانواده هایش در جنوب و حاشیه تهران زندگی می کنند.

این فعال حوزه کودکان ادامه داد: البته متاسفانه برخی مسئولان تلاش می کنند این طور وانمود کنند که بیشتر کودکان کار و خیابان در ایران مهاجر هستند. ولی بررسی های میدانی همکاران ما در دو مرکزی که به کودکان کار خدمات ارائه می کنند، نشان می دهد که وضعیت کودکان کار ایرانی به مراتب بدتر از کودکان مهاجر است.

وی درباره تفکیک جنسیتی و شرایط سنی کودکان کار توضیح داد: عمده کودکانی که در کارگاه ها کار می کنند، پسر هستند، اما درباره کودکان کار و خیابان، نسبت پسر به دختر تقریبا 50، 50 است. این کودکان از 6 سالگی مشغول کارهای خیابانی می شوند، اما معمولان کودکانی که در کارگاه های کار می کنند، از 10 سالگی کار کردن خود را آغاز می کنند.

طرح های دولتی برای جمع آوری کودکان کار بی نتیجه است

فقر مهمترین عامل تشدید پدیده کار کودکان است و بسیاری از خانواده ها تنها برای کمک به امرار معاش، کودکان خود را سر کار می فرستند؛ بر این اساس، فعال حوزه کودکان کار تاکید دارند که حمایت از والدین اقشار کم بضاعت بخصوص توانمندسازی و مهارت آموزی آنها می تواند شرایط اقتصادی نسبتا بهتری برای این خانواده ها فراهم کند و طبیعتا به این شکل آمار کودکان کار در کشور نیز کاهش می یابد.

این در حالی است که در سه سال گذشته، شرایط اقتصادی عامه مردم دشوارتر شده است و اگر تا پیش از این، تنها دهک های انتهایی درآمدی کودکان خود را سر کار می فرستادند، اکنون برخی از خانواده های قشر متوسط نیز ناچارند کودکان خود را بخصوص در شرایطی که تشکیل کلاس های مدارس به صورت آنلاین شده است، به سر کار بفرستند.

این نکته ای است که منوچهری در ادامه صحبت های خود روی آن دست گذاشت و گفت: در سال های اخیر نه تنها دشواری شرایط معیشتی مردم موجب افزایش آمار کودکان کار شده، بلکه شرایط سخت اقتصادی کشور موجب شده است نهادهای متولی از جمله سازمان بهزیستی و وزارت کشور نتوانند به این کودکان کمک های مناسبی را ارائه کنند.

این فعال حوزه کودکان البته تاکید کرد که برخی اقدامات دولت برای حمایت از کودکان کار نه تنها هیچ کمکی به این قشر نمی کند، بلکه بیشتر به آنها آسیب می زند. او در این باره به طرح جمع آوری کودکان کار اشاره کرد و اظهار داشت: هر سال بین دو تا سه بار چندین نهاد دور هم جمع می شوند و این کودکان را از خیابان جمع می کنند، اما این نهادها کمتر به اجرای برنامه های حمایتی از کودکان کار می پردازند و به نظر می رسد اساسا در نهادهای متولی کشور، کسی به فکر بهبود شرایط زیست این کودکان نیست.

وی مهمترین راهکار مقابله با کار کودکان را رفع ریشه های این پدیده دانست و تصریح کرد: متاسفانه در طرح جمع آوری کودکان کار، این کودکان را می گیرند و آنها را به مراکز نگهداری زیر نظر بهزیستی انتقال می دهند و همان ابتدا به نحوی که گویی یک بزهکار را دستگیر کرده اند، آنها را کچل می کنند. این در حالی است که بعد از یک هفته یا ده روز، خانواده های این کودکان به بهزیستی می روند و آنها را پس می گیرند.

کار کودکان باندی نیست؛ خانوادگی است

در سال های اخیر گزارش های زیادی مبنی بر بهره کشی از کودکان توسط باندهای سازمان دهی کودکان کار و خیابان منتشر شده است و علاوه بر این، اخبار زیادی نیز در این باره منتشر شده که بخش زیادی از کسانی که در خیابان تکدی گری می کنند، به صورت گروهی فعالیت می کنند و روزانه درآمد بسیار بالاتری را از برخی مستمری بگیران کسب می کنند.

این مسائل ذهنیتی منفی را در میان عموم جامعه نسبت به کمک کردن به کودکان کار ایجاد کرده است، اما از نظر منوچهری، حتی اگر به‌کارگیری از کودکان کار سازمان یافته باشد، بازهم مهمترین آسیب این اقدام به خود کودکان وارد می شود، زیرا اساسا این کودکان هیچ گونه انتخاب دیگری جز این که در خیابان کار کنند، نداشته اند و بسیاری از آنها را نیز خانواده هایشان به این کار سوق داده اند.

این فعال حوزه کودکان با انتقاد از این گونه تبلیغات منفی علیه کودکان کار در رسانه ها عنوان کرد: متاسفانه چند سالی است که در رسانه ها این طور منعکس می شود که تمام کودکان کار توسط باندهای سازمان یافته هدایت می شوند و آموزش می بینند. اما مشاهدات عینی ما از مناطقی مثل محله شوش ، شهرری و پاکدشت ورامین نشان می دهد که عمدتا خانواده ها کودکان خود را به سر کار می فرستند و حتی گروه های به‌کارگیری از این کودکان نیز بیشتر توسط اعضای خانواده این کودکان تشکیل می شود.

وی افزود: بیشتر خانواده های کم بضاعتی که کودکان خود را سر کار می فرستند، حداقل پنج فرزند دارند و معمولا یکی از اعضای خانواده مثلا عروس خانواده یا خاله کودکان، بچه‌ها را  به سر چهارراه‌ها می برد و با کمک آنها گدایی می کند. در این شرایط، به هیچ وجه نمی توان این خانواده ها را در غالب یک باند توصیف کرد، زیرا اساسا این فرهنگ نسل به نسل در میان این خانواده ها منتقل می شود و دولت باید به جای فرافکنی، برنامه ای را اجرا کند که هم به لحاظ فرهنگی و هم به لحاظ اقتصادی شرایط این خانواده ها را اصلاح کند.

اعتیاد والدین؛ ریشه به‌کارگیری کودکان

منوچهری پررنگ ترین زمینه کار کودکان را اعتیاد پدر یا مادر دانست و تاکید کرد: متاسفانه در محله هایی مثل شوش، مولوی ، خاک سفید و دره فرحزاد هزاران کودک از اساس معتاد به دنیا می آیند و در همان دوره کودکی بخوری می شوند، چون هم پدر و هم مادر آنها معتاد است و آن قدر در خانه آنها مواد مخدر مصرف می شود که این بچه ها همیشه خمار هستند.

این فعال حوزه کودکان درباره شرایط کار این کودکان توضیح داد: این گونه والدین کودکان خود را از همان سنین پایین سر کار می فرستند و اگر برخی افراد فکر می کنند که این کودکان درآمد زیادی دارند، در حقیقت روزانه 100 تا 200 هزار تومان خرج مواد مخدر والدین این کودکان می شود.

وی در ادامه تصریح کرد: با توجه به مشاهداتی که طی سالیان پرداختن به فعالیت های اجتماعی داشتم، به جرات می گویم که مصرف مواد مخدر توسط والدین بزرگترین ریشه کار کودکان است. این در حالی است که متاسفانه هیچ اقدام موثری برای رفع آسیب اعتیاد در این گونه خانواده ها انجام نمی شود و چون در بیشتر مراکز ترک اعتیاد، هیچ برنامه ای برای توانمندسازی وجود ندارد، اغلب معتادان پس از ترک موقت مجددا به چرخه اعتیاد بازمی‌گردند.

انتقال سینه به سینه فرهنگ به‌کارگیری کودکان در جنوب و حاشیه تهران

این فعال حوزه کودکان اصلاح ساختار محلات جنوب و حاشیه تهران در کنار توانمندسازی والدین را از جمله مهمترین راهکارهای مقابله با کار کودکان توصیف کرد و گفت: متاسفانه فرهنگ به‌کارگیری کودکان نسل به نسل در میان ساکنان این محله ها انتقال داده می شود و تا زمانی که شرایط اقتصادی این خانواده ها بهتر نشود و فرهنگ سازی مناسبی در این محلات انجام نشود، بازهم این وضعیت ادامه پیدا خواهد کرد؛ به نحوی که بچه هایی که امروز به همراه اعضای خانواده خود سر چهارراه ها می آیند، چند سال بعد همین ها کودکان خود و بستگانشان را به سر چهارراه ها می آورند.

وی در ادامه تصریح کرد: از این لحاظ می توان گفت عمده کودکان کار به صورت باندی فعالیت نمی کنند و وقتی رسانه ها این طور جلوه می دهند که فعالیت این کودکان به صورت باندی انجام می شود، عملا قصد دارند که حضور خانواده های آسیب دیده در سطح جامعه را کمرنگ جلوه دهند. این در حالی است که متاسفانه والدین زیادی در سطح جامعه هستند که معتادند و با کودکان خود بدرفتاری می کنند و فرزندانشان را هم به سر کار می فرستند.

به‌کارگیری کودکان از لب خط تا قلعه علیمون

منوچهری درباره این که خانواده های کدام محلات تهران و حومه آن بیش از همه دچار زخم به‌کارگیری کودکان هستند، توضیح داد: خانواده های ساکن در بیشتر محلات جنوب و حاشیه تهران زمینه آن را دارند که کودکان خود را به سر کار بفرستند، البته این زخم در محله هایی نظیر لب خط شوش، دروازه غار، خاک سفید، ناصرآباد و قلعه علیمون شهرری شدیدتر است.

وی افزود: متاسفانه در همه این محلات که بخش زیادی از خانواده ها کودکان خود را به سر کار می فرستند، مواد مخدر نیز به وفور یافت می شود و این مواد حتی از بستنی هم در دسترس تر است! بنابراین به نظر می رسد هم زمان مبارزه موثر با مواد مخدر، به نوعی می تواند مقابله با پدیده کار کودکان نیز تلقی شود.

فقر، قشر متوسط را هم در به‌کارگیری کودکان ناچار کرده است

این فعال حوزه کودکان در بخش دیگری از صحبت هایش با تاکید بر این که دشواری های اقتصادی سال های اخیر موجب سقوط بخشی از خانواده های قشر متوسط به زیر خط فقر شده است، عنوان کرد: در چند سال گذشته، انجمن های خیریه هر سال تعداد محلات بیشتری را برای ارائه کمک های مردمی شناسایی می کنند و در این میان، با خانواده های زیادی مواجه می شوند که تا چند سال پیش جزو قشر متوسط بوده اند، اما اکنون ناچار به دریافت کمک هستند.

وی در پایان تصریح کرد: اکنون بسیاری از این خانواده ها بخصوص در شرایط کرونا که مدرسه ها تعطیل شده است، کودکان خود را به سر کار می فرستند، چون دیگر حقوق ثابت والدین کفاف امرار معاش خانواده ها را نمی دهد و البته با توجه به این که خانواده این کودکان نمی توانند هزینه تهیه ابزار شرکت در کلاس های مجازی را بپردازند، به ناچار ترک تحصیل کرده و به کار مشغول شده اند.

آخرین قیمت های بازار ایران را اینجا کلیک کنید.