برنامه‌های وزارت بهداشت برای پوکی استخوان

یکی از بیماری‌های شایعی که امروزه درصد زیادی از زنان و مردان میانسال و مسن را تهدید می‌کند، بیماری پوکی استخوان است. از آن‌جایی که این بیماری تا زمان به اوج نرسیدن هیچ علامتی از خود بروز نمی‌دهد، آن را "بیماری خاموش" نامیده‌اند.

پوکی استخوان یا استئوپروز Osteoporosis به معنی کمشدن تراکم استخوان است که به دنبال آن قدرت استخوان کم شده و شکننده می‌شود و احتمال بروز شکستگی را افزایش می‌دهد. پوکی استخوان می‌تواند در هر استخوانی از بدن ایجاد شود ولی معمولاً در ستون مهره‌ها، لگن، مچ دست و دنده‌ها بیشتر دیده می‌شود.

پوکی استخوان، یکی از 5 بیماری کشنده دنیا

این بیماری خاموش سالانه 1.7 میلیون نفر را در دنیا زمین‌گیر می‌کند. آمارها در ایران نشان می‌دهند بیش از نیمی از افراد مبتلا به پوکی استخوان، شکستگی استخوان لگن را تجربه می‌کنند و 20 درصد آنها برای ادامه زندگی به شدت وابسته به دیگران می‌شوند و در 10 تا 20 درصد از موارد، مرگ زودهنگام در پی این شکستگی‌ها رخ می‌دهد. در سـال ۲۰۰۲ سازمان جهانی بهداشت ۵ بیماری را بـه عنوان کشنده‌ترین بیماری‌ها اعلام کرد که پوکی استخوان نیز در کنار سرطان، بیماری‌های قلبی، بیماری‌های مغزی و ایدز در این فهرست قرار داشت.

مطالعه‌ای که چندی پیش توسط وزارت بهداشت انجام شده، نشان می‌دهد که 47 درصد از زنان و 44 درصد از مردان بالای 50 سال در ایران دچار کاهش تراکم استخوان هستند و 4.6 درصد از افراد 20 تا 70 سال در ایران به پوکی استخوان در ستون فقرات مبتلا هستند.

یک نفر از هر 4 زن بالای 50 سال ایرانی مبتلا به پوکی استخوان است

زنان نسبت به مردان از تراکم استخوانی ظریف‌تری برخوردارند؛ بنابراین تصور رایج این است که پوکی استخوان بیماری مختص زنان است اما حقیقت این است که زنان نسبت به مردان تنها بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری هستند. بیش از 10 درصد زنان و 30 درصد زنان بالای 50 تا 55 ساله ایرانی پوکی استخوان دارند و این بیماری در سن یائسگی بیشتر می‌شود. همچنین، از هر 4 زن ایرانی بالای 50 سال، یک نفر از پوکی استخوان رنج می‌برد. این در حالی است که آمارهای جهانی، فاصله معنی‌داری با آمار کشور ما دارد. در سرتاسر دنیا یک زن از هر 3 زن و یک مرد از هر 5 مرد بالای 50 سال دچار پوکی استخوان هستند.

میزان پوکی استخوان در زنان، 4 برابر مردان ذکر شده و شکستگی ناشی از این بیماری در زنان، تقریباً 2 برابر بیشتر از مردان شایع است. البته از 75 سالگی به بعد، پوکی استخوان در زنان و مردان به یک اندازه شایع می‌شود. در این میان، احتمال بروز بیماری پوکی استخوان در زنانی که زودتر دچار عادت ماهانه و دیرتر یائسه شوند، کمتر است.

ایران در بین کشورهای جهان در زمینه ابتلا به پوکی استخوان در جایگاه متوسطی قرار دارد. پوکی استخوان در ایران نسبت به کشورهای سیاه‌پوست شایع‌تر است اما نسبت به کشورهای سفیدپوست و کشورهایی که تغذیه خوبی ندارند، در وضعیت مطلوب‌تری قرار داریم.

سازمان بهداشت جهانی تخمین می‌زند که در سال 2050 حدود 530 میلیون نفر از جمعیت آسیا در سنین بالای 65 سال خواهند بود و با توجه به افزایش امید زندگی و عوامل خطری مثل تغییرات الگوی تغذیه‌ای، کمبود ویتامین D و کلسیم و کم‌تحرکی، پوکی استخوان به یکی از مهم‌ترین مشکلات بهداشتی در این قاره تبدیل می‌شود. با توجه به بالا رفتن متوسط سن در جمعیت آسیایی، برآورد شده است که تا سال 2050 حدود 50 درصد از تمام شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان در آسیا رخ خواهد داد.

عوامل ابتلا به پوکی استخوان

بیماری پوکی استخوان به دلایل مختلفی رخ می‌دهد و عوامل متعددی می‌توانند در این زمینه تأثیرگذار باشند. عواملی مانند افزایش سن، یائسگی، عادات مربوط به شیوه زندگی مانند سیگار، الکل، رژیم غذایی غلط، فعالیت فیزیکی ناکافی، سابقه فامیلی مثبت، کمبود هورمون زنانه استروژن، سفیدپوست بودن، لاغری، کوتاه‌قدی، دریافت پایین کلسیم، مصرف طولانی‌مدت داروهای ضدتشنج، مصرف داروهایی که سبب بروز گیجی می‌شوند، مصرف مقادیر بسیار زیاد پروتئین حیوانی، مصرف مداوم آنتی‌اسیدها، مصرف بیش از 2 فنجان قهوه در روز، سرب موجود درهوای آلوده‌، مصرف کورتون، خوراکی‌های قنددار مانند نوشابه‌ها و شیرینی‌ها، جراحی برداشتن تخمدان‌ها قبل از یائسگی، استفاده طولانی‌مدت از داروهای استروئیدی خوراکی، بیماری‌هایی دیابت، تیروئید، کلیه، کبد و مصرف داروهایی که باعث کاهش تراکم استخوان می‌شوند، افراد را مستعد ابتلا به پوکی استخوان می‌کنند.

نشانه‌ها و علایم بیماری

پوکی استخوان در مرحله پیشرفته بیماری و شکسته‌شدن استخوان‌ها خود را نشان می‌دهد حتی شکستگی در استخوان‌های اندام‌ها رخ نمی‌دهد اما علایمی مانند درد کمر و خمیدگی قامت ایجاد می‌شود که ناشی از خردشدگی استخوان مهره‌های کمر است. در این بیماری گاهی فرد در تمام استخوان های خود احساس درد و سوزش می‌کند و گاهی حتی متوجه شکستن استخوان هم نمی‌شود، چنان‌که گاهی فشارهای کوچک مثل خم‌شدن یا بلند کردن یک وسیله سنگین یا حتی سرفه می‌تواند موجب شکستگی استخوان شود.

به‌طور کلی، از جمله علایم اولیه پوکی استخوان عبارتند از: بی‌خوابی ناگهانی، گرفتگی شبانه پاها، درد مداوم کمر، بیماری‌های لثه و شل‌شدن دندان‌ها و کاهش تدریجی قد و در صورت وقوع چنین علایمی باید ابتلا به پوکی استخوان را محتمل فرض کرد.

اهمیت نقش تغذیه در پیشگیری از پوکی استخوان

بیماری پوکی استخوان با تغییر سبک زندگی و رعایت مواردی در تغذیه و تحرک روزانه می‌تواند قابل پیش‌گیری باشد. توجه به تغذیه در دوران کودکی، نوجوانی، جوانی، بارداری و شیردهی بسیار مهم و مفید است. هرچه سن بیشتر شود، تغذیه نقش کمک‌کنندگی دارد و اثر چندانی نخواهد داشت. درواقع، تغذیه در دوران قبل از شروع کاهش تراکم استخوان یعنی قبل از دهه سوم زندگی، نقش مؤثرتری دارد. در سنین کودکی تا شیردهی در کنار تغذیه، فعالیت فیزیکی مناسب و پرهیز از عادات غلط مانند کشیدن سیگار و مصرف الکل از مهم‌ترین عوامل پیشگیری‌کننده از کاهش تراکم استخوان به‌شمار می‌روند.

همچنین، مصرف فروآرده‌های لبنی، سبزیجات، حبوبات و میوه‌های تازه، استفاده متعادل از مواد غذایی پروتئینی مانند ماهی و تخم‌مرغ و پرهیز از استفاده بی‌رویه از نوشابه‌های گازدار و قهوه، از جمله توصیه‌های غذایی مناسب در پیشگیری از پوکی استخوان است.

یکی از مهم‌ترین عوامل در پیشگیری از پوکی استخوان به مقدار کلیسم دریافتی بدن ارتباط دارد. زنان قبل از یائسگی هر روز به 1000 میلی‌گرم کلسیم نیاز دارند. معمولاً نیز بزرگ‌ترین حجم گرفتن کلسیم از غذاست. بهترین منابع دریافت کلسیم فرآورده‌های لبنی بدون چربی و کم‌چرب و مواد غذایی مانند باقلا خشکیده، ماهی ریز (ساردین)، بادام و کلم بروکلی هستند.

تأثیر ورزش Sport و پیاده‌روی

ورزش نیز یکی دیگر از عوامل بسیار مؤثر در پیشگیری از پوکی استخوان است. ورزش‌های مفید در پیشگیری و درمان کاهش تراکم استخوان بر حسب شدت کاهش تراکم، ویژگی‌های فردی و جسمی، وجود بیماری‌های زمینه‌ای و همراه و علاقه و دسترسی افراد متفاوت است. به‌طور کلی، ورزش‌های تحمل‌کننده وزن، ورزش‌های تعادلی و ورزش‌های راست‌کننده عضلات ستون فقرات پشتی، از بهترین ورزش‌های رایج در مبتلایان به پوکی استخوان به‌شمار می‌رود.

پیاده‌روی به خصوص در سطوح غیرشیب‌دار نیز ساده‌ترین و مفیدترین ورزش در مبتلایان به پوکی استخوان است. برای این بیماری ورزش‌های آبی و شنا توصیه می‌شود اما انجام ورزش‌های رزمی، ورزش‌های پربرخورد و دویدن‌های سریع به‌خصوص برای سالمندان مبتلا به پوکی استخوان توصیه نمی‌شود؛ چراکه امکان زمین‌خوردن و شکستگی‌های ناشی از آن وجود دارد. ورزش تای‌چی که ریشه در ورزش‌های رزمی سنتی چینی دارد، یکی از ورزش‌های مفید در این زمینه و به‌ویژه برای سالمندان است. این ورزش علاوه بر افزایش تراکم استخوان، اثرات مفیدی در بهبود تعادل و پیشگیری از خطر زمین خوردن در آن‌ها دارد. تأثیرات مفید روحی و روانی از دیگر تأثیرات مفید این ورزش است.

براساس گفته‌های محققان طب سنتی نیز مصرف پونه برای درمان پوکی استخوان بسیار حائز اهمیت است. همچنین، این محققان استفاده از مواد موبر سنتی و اسلامی (واجبی) را نیز به دلیل این‌که ماده متشکله آن آهک است، برای جذب کلسیم از طریق پوست و کاهش پوکی استخوان توصیه می‌‌کنند.

برنامه‌های وزارت بهداشت برای پیشگیری و درمان بیماری پوکی استخوان

در سال‌های اخیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به‌عنوان متولی اصلی حوزه سلامت در کشور فعالیت‌هایی پیرامون پیشگیری و درمان بیماری پوکی استخوان انجام داده است. برای نمونه، نظام سلامت کشور از سال 1389 برنامه پیشگیری و کنترل پوکی استخوان را در دستور کار قرار داد که شامل برنامه‌هایی مانند تدوین برنامه جامع کشوری پوکی استخوان، طراحی بسته پیشگیری و کنترل پوکی استخوان، افزایش آگاهی عموم مردم در زمینه بیماری پوکی استخوان و ارزیابی عوامل خطر این بیماری می‌شد.

در ماه‌های پایانی سال گذشته دکتر محبوبه دینی، رییس اداره استئوپروز وزارت بهداشت از ورود برنامه پیشگیری، تشخیص و درمان پوکی استخوان به نظام بهداشتی درمانی کشور خبر داد و گفت: این برنامه به منظور دستیابی به این هدف و با رویکرد ادغام در نظام شبکه‌های بهداشتی درمانی طراحی شده و پس از تصویب، در سال 96 به صورت آزمایشی اجرا خواهد شد.

او به اقدامات وزارت بهداشت در راستای کاهش بروز و تشخیص زودهنگام بیماری در کشور اشاره کرد و بیان داشت: وزارت بهداشت برای رسیدن به اهداف خود در این زمینه، به ایجاد و نقویت ارتباط با مراکز تحقیقات و پژوهشکده‌های علمی از طریق پشتیبانی از تحقیقات کاربردی در زمینه بیماری پرداخته است. همچنین، تلاش شده تا آگاهی و توان علمی کارکنان و ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی درمانی برای پیشگیری درمان و کنترل بیماری، بهبود نظام اطلاعات و گزارش‌دهی و ثبت شکستگی‌ها در مراکز درمانی و تشکیل بانک اطلاعاتی بیماری به خوبی صورت گیرد.

به گفته رییس اداره استئوپروز وزارت بهداشت، کمک به تأمین حداقل استاندارد بهداشتی- درمانی لازم جهت تشخیص، درمان بیماری، جلب حمایت سیاست‌گذاران و منابع مالی، افزایش آگاهی عموم مردم از بیماری، عوارض، نحوه کنترل و پیشگیری از بروز شکستگی‌های استئوپروتیک از طریق صداوسیما، شهرداری، جلب حمایت بیمه‌ها جهت پوشش اقدامات پاراکلنیک، تشخیص و درمان آن، جلب مشارکت جامعه و همکاری با سازمان‌های مردم‌نهاد بخش دیگری از اقدامات این وزارت‌خانه برای کاهش نرخ بروز و پیشگیری از این بیماری بوده است.برای ورود به کانال تلگرام ما کلیک کنید.