آب سدهای تهران 86 درصد خالی شد؛ تنها 14 درصد ظرفیت باقی‌مانده!/ سد طالقان تنها امید + نمودار و جدول

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، با نگاه به آمار پرشدگی سدهای تهران در طول یکسال اخیر ، کارشناسان می گویند، در نیمه نخست سال، ذخایر سدها وضعیت مطلوبی داشتند، اما با کاهش بارندگی‌ها و افزایش مصرف، موجودی آن‌ها به‌تدریج افت کرد.

به‌طور مثال، سد کرج که در ماه‌های ابتدایی سال حدود ۶۰ درصد پر بود، در پایان دوره به ۶ درصد کاهش یافت. این روند نشان‌دهنده نقش مؤثر بارش‌ها و الگوی مصرف در تغییرات حجم ذخایر سدهاست.

مدیریت خروجی سدها نیز تأثیر بسزایی در تغییرات ذخایر آبی داشته است. افزایش خروجی‌ها تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله نیازهای شرب، کشاورزی و مصارف صنعتی صورت گرفته، اما این تصمیمات معمولاً بر اساس ملاحظات فنی و برنامه‌ریزی‌های کلان اتخاذ می‌شوند. بنابراین، تغییرات ناگهانی در حجم ذخایر را نمی‌توان صرفاً به کاهش بارندگی‌ها نسبت داد، بلکه باید تعامل میان عرضه و تقاضای آب را نیز در نظر گرفت.

از سوی دیگر، تأمین برق نیز ارتباط مستقیمی با این چرخه دارد، زیرا آب رهاشده از سدها علاوه بر تأمین نیازهای شرب، برای تولید برق نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین، کاهش سطح ذخایر سدها لزوماً به معنای کمبود برق نیست، بلکه به نحوه مدیریت منابع آبی بستگی دارد. این وابستگی زنجیروار میان مصارف مختلف آب، پیچیدگی تصمیم‌گیری در مورد نحوه بهره‌برداری از سدها را دوچندان کرده و ضرورت یک رویکرد علمی و مبتنی بر داده را در مدیریت منابع آبی کشور برجسته می‌کند.

تا 27اسفند 1403، 265میلیون مترمکعب آب در سدهای تهران ذخیره شده است

مینا نیکزاد- کارشناس حوزه آب با بررسی وضعیت سدهای کشور تا 27 اسفند ماه 1403 اینگونه به خبرنگار اجتماعی رکنا گفت:

اگر بخواهیم به طور ویژه به تهران بپردازیم مطابق آمار تا 27اسفند 1403، 265میلیون مترمکعب آب در سدهای تهران ذخیره شده است، درواقع 14درصد ظرفیت مخازن سدهای 5گانه تهران پر و 86درصد این ظرفیت خالی است. از ابتدای سال آبی جاری تا به حال 255 میلیون مترمکعب آب وارد مجموع سدها شده و نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته (274 میلیون مترمکعب) میزان ورودی به مخازن سدها 7درصد کاهش داشته. اما با مقایسه آمار متوجه می‌شویم درحالی که ورودی به مخازن نسبت به سال گذشته کاهش یافته است موجودی مجموع مخازن منتهی به شش ماه نخست سال آبی جاری و مقایسه با مدت مشابه سال گذشته 8 درصد افزایش یافته است این افزایش به دلیل مدیریت مصرف و کنترل خروجی از سد طالقان است.

موجودی مخزن سد امیرکبیر 10میلیون مترمکعب است که تنها ۶ درصد پرشدگی دارد، این سد نسبت به مدت مشابه سال قبل با 62 درصد کاهش حجم مواجه است. سد لتیان و ماملو نیز با 10و 12 درصد پرشدگی 36 میلیون مترمکعب موجودی مخزن دارند و نسبت به مدت مشابه سال قبل 25درصد کاهش دارند.

دراین میان سد طالقان است که امید را در پایتخت زنده نگه داشته است. موجودی مخزن این سد ۲۰7 میلیون مترمکعب ثبت شده و ۴۹ درصد پرشدگی دارد که نسبت به آمار سال قبل 32 درصد افزایش یافته است. آمار کاهش حجم ورودی به مخزن این سد نسبت به سال گذشته را نشان می‌دهد بنابراین تنها علتی که میتوان عنوان کرد این است که میزان خروجی و مصارف این سد نسبت به سال گذشته کنترل و کاهش داشته و یک تنه کل آمار و موجودی مخازن سدهای 5گانه تهران را مثبت کرده است.

موجودی مخزن سد لار نیز تنها 11میلیون مترمکعب است و تنها یک درصد پرشدگی را نشان می‌دهد،  اوضاع این سد متفاوت‌تر است و اگر آسمان هم غوغا کند این سد از همان ابتدای ساخت پروژه به دلیل مشکلات زمین شناسی دچار نشت و فرار آب است. یک‌سوم آب خود را حفظ و دوسوم دیگر از کف و دیواره سد فرار می‌کند. 

سد لار رکورد فرار آب در دنیا را هم از آن خود کرده در طول این سال‌ها از اواسط فروردین تا پایان مرداد آب نشت کرده از سد لار، به کشاورزی در دشت مازندران تخصیص پیدا می‌کرد و در دوره غیر کشاورزی در دشت مازندران، آب نشتی از دریاچه سد لار بدون استفاده به دریا می‌ریخت. چندسالی است که پروژه ای با عنوان علاج بخشی سد لار در دست است، با وجود فرار گسترده آب از مخزن این سد هنوز این پروژه به مرحله اجرا نرسیده است.

گویا آمارها ترسناکتر از همیشه شده است! آمارها از روی کاغذ و نمودارها به یک بحران عینی و واقعیت بصری تبدیل شده و این روزها موضوع آب به مساله و دغدغه اجتماعی تبدیل شده و تهران یک نگرانی را تجربه می‌کند. اینکه همه نگران خالی بودن ذخایر سدها هستیم واقعیتی است که اکنون در برابر چشمان ما درحال رخ دادن است. اما در بطن موضوع و پشت صحنه ماجرا، منابع زیرزمینی تحلیل رفته است و این را با زبان فرونشت فریاد میزند.

چند درصد آب شرب تهران توسط سدها و چند درصد توسط ذخایر آب زیرزمینی تامین می‌شود؟

مینا نیکزاد کارشناس حوزه آب در پاسخ به این سوال می گوید:  30درصد از منابع تامین آب شرب تهران توسط سدها و 70 درصد توسط آب‌های زیرزمینی تامین می‌شود در واقع بحران کم آبی همزمان در آب‌های سطحی و زیرزمینی یک تهدید ویرانگر است. لذا فرونشست زمین هم زمانی یک آمار و نگرانی محیط‌زیستی بود و حالا از تخریب پل‌ها و آثار باستانی به تخریب ساختارهای حیاتی و زندگی عینی مردم رسیده است.

علت کاهش منابع آبی و ذخایر سدها چیست؟

نیکزاد به این سوال اینگونه پاسخ می دهد: همه جانبه! مدیریت همه جانبه نداریم. ما درعرضه و تقاضای آب با شاخه‌های درهم تنیده ای از بحران روبه رو هستیم، ضمن اینکه نزولات جوی کاهش قابل توجه داشته به‌نحوی که نسبت به بارش سال گذشته در مدت مشابه 25درصد کاهش و نسبت به بارش بلندمدت 47درصد داشته است. در واقع روزهای پایانی 6 ماه نخست و طلایی سال آبی 1403-1404، با کمترین میزان بارش به انتها رسید. اما بحران آب در ایران علاوه بر کاهش نزولات جوی، نتیجه‌ سیاست‌گذاری‌های نادرست و سومدیریت در حوزه منابع آبی است. چرا؟

از ناهماهنگی و عملکرد جزیره ای بین نهادها و وزارت خانه‌ها، تا بارگذاری غیراصولی بدون توجه به میزان منابع ومصارف، از افزایش برداشت از آبخوان‌ها تا حفر چاه‌های غیرمجاز، از هدر رفت شبکه توزیع تا غول ایجاد بحران یعنی بخش کشاورزی. بحران آب نتیجه سال‌ها سومدیریت است نه یکسال و چندسال. ما با مجموعه‌ای از دلایل روبه روهستیم و حالا، به واقع تعادل بین منابع و مصارف آب بهم خورده است. درحالی که می‌توانیم امیدوار باشیم روزهای پربارشی هم پیش رو داشته باشیم و سدها هم چند درصدی افزایش یابند، ما با انباشت خشکسالی روبه روشده‌ایم مدل نرخ کلی تغییرات منفی است، بارش‌ها تغیر کرده اگر در سال‌های گذشته نزولات جوی در چند نوبت و به صورت باران و برف بود در دهه اخیر مدل بارش‌ها تغییر کرده، بارشهای سیل آسا در فصول غیربارندگی می‌بارد اما در فصولی که ضروری است بارش چشمگیری نداریم. این موضوع می‌طلبد ماهم باید تغییر کنیم.

-حفر چاه‌های غیرمجاز و اقتصاد متکی به بخش کشاورزی درنتیجه برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی، موجب کاهش سطح سفره‌های آب زیرزمینی شده است. نزدیک به ۴۰هزار حلقه چاه غیرمجاز در تهران به صورت فعال داریم.

-تقاضای مصرف با افزایش طول، عرض و ارتفاع تهران، بارگذاری و گسترش بی رویه در شهر افزایش یافته و موجب فشار مضاعف برای تامین آب شده است.

-شبکه آب‌رسانی با مشکلات مدیدی مواجه است، بر اثر فرسودگی و نشت شبکه توزیع حدود 11درصد از آب شرب تهران پیش از رسیدن به مصرف‌کنندگان از بین می‌رود.

رفع تحریم ها ،جذب سرمایه گذاری و ورود تکنولوژی های برتر مهم است

نیکزاد در پایان تاکید داشت: منابع آب محدود است کشور نیازمند بهره مندی از روشهای نوین است. رفع تحریم ها و جذب سرمایه گذاری و ورود تکنولوژی های برتر، تحول در نظام حکمرانی و اصلاح اقتصاد آب مهم است. مدیریت منابع آبی در ایران با تصمیم‌گیری‌های مقطعی و ناهماهنگی بین نهادهای مختلف تشدید می‌شود، انتقال علت و مقصر از دولتی به دولت دیگر نه تنها بحران را حل نمی‌کند بلکه تنش‌های اجتماعی را تشدید می‌کند. خروج از شرایط خشکسالی منوط به بارش‌های نرمال و همچنین مدیریت مصارف با بکار بردن خردجمعی و خالی نکردن شانه از بار مسئولیت است. با استفاده تکنولوژی های روز، برنامه ریزی برای اقدامات بلندمدت، بازچرخانی آب، کنترل برداشت ذخایر آب زیرزمینی با هوشمندسازی کنتورها، جلوگیری از کشت محصولات آب بر ... میتوان به آینده امیدوار بود.