میزان فرونشست اصفهان چقدر است؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، بیش از دو دهه است که شاهد روند خشک شدن زاینده رود به دلیل بارگذاری بیش از حد منابع مصرف کننده آب به ویژه در بخش کشاورزی در استان های اصفهان و چهارمحال و بختیاری هستیم. در دو سال آبی گذشته (از ابتدای مهر 99 تا پایان شهریور 1401) نیز به دلیل شرایط کم آبی و سوء مدیریت منابع آب، کمتر از 50 روز آب زاینده رود در شهر اصفهان گذشت و همین مساله منجر به بی آب ماندن بخش زیادی از کشاورزان استان اصفهان شد.

این شرایط البته به صورت مشابه در سال های آبی قبلی نیز وجود داشته است و تداوم این روند باعث شده بسیاری از کشاورزان اصفهانی ناچار باشند برای تامین آب مورد نیاز خود، اقدام به حفر چاه کنند. تعدد حفر چاه های کشاورزی در استان اصفهان و خشک ماندن بستر زاینده رود و در نتیجه نرسیدن آب کافی به دشت های این استان، باعث کاهش محسوس منابع آب زیرزمینی در اصفهان شده و این مساله تشدید روند فرونشست اصفهان در سال های اخیر را به همراه داشته است.

وضعیت بسیار بحرانی فرونشست زمین در اصفهان

اخیرا رضا شهبازی، مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین شناسی و زیست محیطی سازمان زمین شناسی کشور گفته است که فرونشست زمین در دشت های اصفهان به انتها یا به اصطلاح (مرگ آبخوان) نرسیده اما شرایط بسیار بحرانی است. برای مثال ممکن است در دشت مهیار به این نقطه رسیده باشیم ولی دشت مهیار یک دشت کوچک و محدود است و با دشت اصفهان- برخوار فرق دارد.

او تاکید کرده است که نرخ فرونشست، کاملا متغیر است، البته معمولا در رسانه ها از بیشینه نرخ فرونشست استفاده می‌شود؛ میانگین فرونشست در دشت‌های مختلف کشور بین پنج تا هفت سانتیمتر در سال است، اما فرونشست بر اساس بیشینه نرخ آن بیان می‌شود و بیشینه نرخ فرونشست در استان اصفهان در محدوده شهر اصفهان سال گذشته تقریبا ۱۸ تا ۱۸.۵ سانتی متر بوده است که این میانگین داده های سازمان ما با GPS‌ های نصب شده در سطح شهر به دست آمده و با داده‌های سایر ارگان ها مطابقت داشته است.

مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین شناسی این رها هم گفته است که نرخ فرونشست، اعدادی نیست که بخواهیم خیلی روی آن ها متمرکز شد، زیرا مسئله اصلی خطر فرونشست در اصفهان را اصلاً در بیشینه نرخ فرونشست نمی‌بینید. در میدان نقش جهان اصفهان فرونشست ممکن است دو تا سه سانتی متر در سال باشد، ولی ما در این نقطه شاهد ناهمگنی در بین نرخ فرونشست و جنس ذرات زمین هستیم و اینجاست که نشست نامتقارن اتفاق می‌افتد و نشست نامتقارن درز، شکاف و ترک روی سازه‌ها ایجاد می‌کند. 

او همچنین تاکید کرده است که در حاشیه سجزی، فرودگاه شهید بهشتی اصفهان و حاشیه منطقه شمالی شهر به سمت استادیوم ورزشی نقش جهان، خاک‌های مسئله دار را شاهد هستیم، اصلاً ممکن است فرونشست زیاد داشته باشیم؛ اما رفتار خاک در ارتباط با آب‌های زیر سطحی که خشک شده باعث ایجاد شکاف و ترک ایجاد می‌شود.

کسری بیلان 2.9 میلیارد متر مکعبی دشت برخوار

کارشناسان محیط زیست معتقدند که علت اصلی بروز فرونشست در اصفهان این است که همین حالا بیش از 330 میلیون متر مکعب بیشتر از مقدار آبی که وارد سفره های زیرزمینی اصفهان می شود، از این سفره ها برداشت می شود. برآورد می شود که در شرایط کنونی دشت برخوار دچار کسری بیلان 2.9 میلیارد متر مکعبی شده است، یعنی این دشت به اندازه 3.5 تا 4 برابر آورده سالیانه زاینده رود کسری بیلان دارد. البته کسری آب کل استان اصفهان نیز 11.9 میلیارد متر مکعب است که این رقم نشان می دهد که چرا امروز شاهد فاجعه فرونشست زمین در اصفهان هستیم.

اخیرا محمد درویش، رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو در گفت و گو با رکنا تاکید کرد که تنها راه جبران کسری بیلان دشت های اصفهان این است که ما بارگذاری صنایع آب بر را در استان اصفهان متوقف کنیم و تحت هیچ شرایطی به صنایع آب بری نظیر فولاد، سیمان و اصفهان در این استان اجازه توسعه ندهیم و البته جلوی توسعه بی رویه کشاورزی در اصفهان را نیز بگیریم.

او همچنین اعتقاد داشت که اصفهان می تواند همچنان تاب آور بماند، به شرط این که تمام چاه های غیرمجاز آن پلمپ شود و برای پنج تا ده سال نیز روی نیمی از چاه های مجاز آن کنتور نصب شود و اجازه اضافه برداشت از این چاه ها داده نشود و البته دولت باید به ازای نصف شدن برداشت آب از منابع زیرزمینی اصفهان به ذی نفعان خسارت بپردازد.

توسعه گردشگری، راه نجات اصفهان از فرونشست زمین

درویش با تاکید بر چند برابر شدن سطح زیر کشت در استان اصفهان در دهه های اخیر عنوان کرد: در حالی که قبل از انقلاب، وسعت اراضی کشاورزی در استان اصفهان حدود 70 هزار هکتار بود، ما در سال های بعد از سطح زیر کشت در استان اصفهان را به 500 هزار هکتار افزایش داده ایم و در حال حاضر به خاطر کمبود شدید آب در استان اصفهان فقط 170 تا 200 هزار هکتار از این اراضی آبیاری می شوند که البته آبیاری همین مقدار از اراضی کشاورزی نیز 2 میلیارد متر مکعب آب مصرف می کند.

رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو با اشاره به جاذبه های گردشگری استان اصفهان اظهار داشت: سوال مهم این است که در استان اصفهان که از ظرفیت های بی نظیری برای توسعه گردشگری همچون منارجنبان، چهلستون، سی و سه پل، پل خواجو و ... برخوردار است، چرا ما اقتصادی را بنیان گذاشته ایم که توسعه آن با وابستگی بیشتر به منابع آب و خاک میسر می شود؟ این در حالی است که این سبک از توسعه اقتصادی منجر به بروز فرونشست در استان اصفهان شده و حتی بافت های تاریخی این استان نیز از تبعات فرونشست زمین در امان نبوده اند.

وی با بیان این که برای کاهش وابستگی استان اصفهان به آب، باید زیرساخت های گردشگری در این استان تقویت شود، عنوان کرد: ما باید تا می توانیم هتل های پنج ستاره و سایر جاذبه های گردشگری از جمله شهرک های سلامت را در استان اصفهان توسعه ندهیم، نه این که با سختگیری های بیش از حد، خون به دل کسانی کنیم که می خواهند گردشگری را در اصفهان توسعه دهند.

به اعتقاد محمد درویش، راه نجات اصفهان از مشکلات آبی موجود و کاهش فرونشست زمین در این استان، این است که مجددا این استان به مهمان پذیر درجه یک ایران و خاورمیانه تبدیل شود و ما باید با کاهش وابستگی معیشتی مردم اصفهان به منابع آب و خاک، مجددا این استان را تاب آور کنیم.