پشت پرده تولید واکسن های ایرانی کرونا / قانعی: دسترسی گسترده به واکسن های ایرانی کرونا از بهمن ماه + صوت

با وجود این که قرار بود از ابتدای تابستان 1400 واکسن های ایرانی کرونا به تولید انبوه برسند، اما اکنون که اولین ماه پاییز نیز به پایان رسیده، هنوز هم خط تولید انبوه هیچ کدام از واکسن های ایرانی کرونا راه نیفتاده است و واکسن های عرضه شده نیز در خط های مقدماتی تولید شده است. این در حالی است که از ماه های پایانی سال گذشته، مسئولان وقت وزارت بهداشت و برخی مدیران شرکت های واکسن ساز، وعده های زیادی را برای تولید انبوه واکسن های ایرانی کرونا در سال 1400 مطرح کردند و سرمایه گذاری های عظیمی نیز روی تولید واکسن های ایرانی کرونا انجام شده است. اما اکنون نه تنها فقط حدود 12.3 میلیون دُز واکسن ایرانی وارد چرخه عمومی واکسیناسیون شده است، بلکه برخی شرکت های تولیدکننده واکسن های ایرانی کرونا از برنامه ریزی برای توقف خط تولید خود خبر می دهند.

فقط 12.3 میلیون دُز واکسن ایرانی تحویل وزارت بهداشت شده

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، واکسیناسیون عمومی کرونا در ایران در حالی از 21 بهمن 1399 آغاز شد که از بهار پارسال، برخی شرکت های ایرانی قدم در راه تولید واکسن های ایرانی کرونا گذاشته بودند؛ به همین دلیل وقتی واکسیناسیون عمومی در کشورمان شروع شد، مسئولان وزارت بهداشت تاکید کردند که به‌زودی واکسن های ایرانی وارد چرخه واکسیناسیون عمومی خواهد شد و ایران تا حد زیادی از واردات واکسن بی نیاز می شود.

اما امروز که به گفته مسئولان جدید وزارت بهداشت، حدود 75 درصد افراد بالای 12 سال کشور یک دُز واکسن کرونا دریافت کرده اند و دُز دوم نیز به حدود 41 درصد ایرانیان بالای 12 سال تزریق شده است، با وجود واردات بیش از 121 میلیون دُز واکسن خارجی از انواع سینوفارم، اسپوتنیک، آسترازنکا و بهارات، تنها حدود 12 میلیون و 300 هزار دُز واکسن ایرانی کرونا وارد چرخه واکسیناسیون عمومی شده است.

این آماری است که دکتر مصطفی قانعی، دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ریاست جمهوری که هم‌زمان در کمیته علمی ستاد ملی مبارزه با کرونا و کمیته ملی واکسن کرونا نیز عضویت دارد، در گفت و گو با رکنا مطرح کرد و گفت: تا کنون حدود 10 میلیون دُز واکسن برکت و حدود یک میلیون و 100 هزار دُز واکسن اسپایکوژن (تولید مشترک ایران و استرالیا در شرکت سیناژن) و حدود یک میلیون و 200 هزار دُز واکسن پاستور تحویل وزارت بهداشت داده شده است.

وی البته در توضیح بیشتر درباره میزان تحویل واکسن پاستور به وزارت بهداشت گفت: آنچه تا کنون از واکسن پاستور تحویل وزارت بهداشت داده شده، محصولی است که به صورت مشترک توسط ایران و کوبا در کشور کوبا تولید شده و هنوز خط تولید انبوه این واکسن در ایران راه اندازی نشده است. البته قرار است مسئولان انستیتو پاستور تا پایان آبان 5 میلیون دُز از این واکسن را به وزارت بهداشت تحویل بدهند. حدود دو هفته پیش یک میلیون و 200 هزار دُز از این واکسن تحویل وزارت بهداشت داده شد و اخیرا هم یک محموله دیگر برای تحویل به وزارت بهداشت آماده شده است.

نتایج میانی فاز سوم واکسن رازی برای تعیین اثربخشی کافی نبود

همچنین به گفته قانعی، واکسن نورا یعنی همان واکسنی که توسط دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله (عج) زیرمجموعه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تولید شده است، اخیرا وارد فاز سوم کارآزمایی بالینی شده است و دو واکسن ایرانی دیگر یعنی واکسن فخرای وزارت دفاع و واکسن کووپارس موسسه رازی در مراحل میانی فاز سوم کارآزمایی بالینی قرار دارند.

در این میان اما نکته ای که باید به آن توجه داشت، این است که مسئولان واکسن رازی حدود یک ماه پیش از دریافت مجوز اضطراری مصرف عمومی این واکسن به صورت مشروط خبر دادند و البته مسئولان وزارت بهداشت بلافاصله مجوز داشتن این واکسن را تکذیب و تاکید کردند که آخرین گزارش میانی مطالعات بالینی فاز سوم واکسن رازی که به وزارت بهداشت ارائه شده است، نشان می دهد که نتایج این مطالعات برای تعیین میزان اثربخشی این واکسن کافی نبوده است. از آن زمان به بعد هم آخرین اخبار درباره واکسن رازی این است که تا کنون حدود 5 میلیون دُز از این واکسن تولید شده، اما به دلیل نداشتن مجوز، هنوز هیچ واکسنی وارد چرخه واکسیناسیون عمومی نشده است.

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ریاست جمهوری با اشاره به این مساله به رکنا گفت: هیچ اختلافی بین وزارت بهداشت و موسسه رازی درباره واکسن کووپارس وجود ندارد، بلکه نکته اصلی این است که هر شرکتی که می خواهد واکسن خود را عرضه کند، باید نتایج کارآزمایی بالینی فاز سوم آن حداقل به نیمه رسیده باشد. بنابراین تا زمانی که نتایج میانی فاز سوم کارآزمایی بالینی واکسن رازی به نحوی قابل قبول ارائه نشود، این شرکت اجازه عرضه واکسن خود را در سطح عمومی نخواهد داشت.

بنا نیست که روند تولید واکسن فخرا متوقف شود

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که روز 27 مهر احمد کریمی، مدیر پروژه واکسن فخرا، با انتقاد از پیش‌خرید نشدن این واکسن از سوی وزارت بهداشت، از برنامه‌ یزی برای توقف تولید واکسن فخرا خبرداد و به ایلنا گفت: «از مرداد تا به حال یک میلیون دُز تولید کرده‌ایم و از آذرماه نیز پنج میلیون دُز در ماه تولید خواهیم کرد و از هفته گذشته نیز اولین بچ را در این شرکت آماده ارائه به بازار کرده ایم، اما فعلا در حال برنامه ریزی برای توقف تولید هستیم، به این دلیل که تولید کنیم که به چه کسی بدهیم؟»

البته آن طور که حسنیعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس به رکنا گفته است، بلافاصله بعد از مصاحبه مدیر پروژه واکسن فخرا، مسئولان ستاد ملی مبارزه با کرونا با مسئولان وزارت دفاع به عنوان بانی اصلی پروژه تولید واکسن فخرا رایزنی کردند و قرار شد بودجه لازم برای خرید این واکسن از سوی دولت در اختیار وزارت بهداشت قرار داده شود و فعلا بنا نیست که روند تولید واکسن فخرا متوقف شود.

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ریاست جمهوری نیز درباره آخرین وضعیت تولید واکسن فخرا توضیح داد: صحبت هایی که درباره توقف تولید واکسن فخرا بیان شده، صرفا در سطح رسانه ها مطرح شده و به صورت رسمی نبوده است. خود من هنوز از مدیران پروژه واکسن فخرا چیزی در این زمینه نشنیده ام و منتظرم که با آن دوستان صحبت کنم.

قانعی تاکید کرد: قاعدتا شرکتی که برای تحقیقات خود هزینه زیادی را صرف کرده و توانسته است یک واکسن را به فاز سوم کارآزمایی بالینی برساند و هنوز هم می تواند برای این فاز از داوطلبان مختلف استفاده کند، دلیلی ندارد که تولید خود را متوقف کند و اگر تولیدکنندگان واکسن فخرا به دنبال توقف تولید این واکسن هستند، باید این موضوع را به صورت رسمی اعلام کنند.

ظرفیت اعلام شده برای تولید واکسن برکت با مشاهدات تیم ارزیابی تفاوت دارد

واکسن برکت، اولین واکسن ایرانی کروناست که توسط «گروه صنایع شفافارمد» از زیرمجموعه های ستاد اجرایی فرمان امام (ره) تولید شده و از بهار سال گذشته همواره تبلیغات زیادی درباره تولید انبوه آن صورت گرفته است. البته همین حالا هم مسئولان وزارت بهداشت تاکید دارند که برکت، واکسنی ایمن است که در میان واکسن های استفاده شده در ایران، کمترین عارضه را دارد و حتی بهرام عین الهی، وزیر بهداشت اخیرا تاکید کرده است که نه تنها در ایران، بلکه در سطح جهان بسیاری از افراد مشتاق واکسن برکت هستند.

اما با وجود این تعریف و تمجیدها، تا کنون نه مسئولان ستاد اجرایی و نه مدیران جدید و قدیمی وزارت بهداشت به این سوال پاسخ نداده اند که چرا با وجود وعده تولید 50 میلیون دُز واکسن برکت تا پایان شهریور، آخرین آمارهای مسئولان ستاد اجرایی از تولید حدود 19 میلیون دُز از این واکسن تا پایان مهر حکایت دارد و آن طور که دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ریاست جمهوری می گوید، تنها حدود 10 میلیون دُز از این واکسن تحویل وزارت بهداشت داده شده است؟

این در حالی است که به گفته احمد کریمی، مدیر پروژه واکسن فخرا برخی تولیدکنندگان واکسن های داخلی 40 میلیون دلار از دولت پول گرفته اند؛ کریمی البته به صورت دقیق اعلام نکرده است که دقیقا کدام شرکت ایرانی تولیدکننده واکسن کرونا این میزان سرمایه را دریافت کرده است، اما بسیاری از کارشناسان، گمانه زنی کرده اند که احتمالا مقصود مدیر پروژه واکسن فخرا از این جمله، تولیدکنندگان واکسن برکت بوده است.

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ریاست جمهوری البته این رقم را در گفت و گو با رکنا تایید نکرد، اما در پاسخ به این سوال که چرا روند تولید واکسن برکت کندتر از وعده های مسئولان وقت وزارت بهداشت و ستاد اجرایی پیش رفت، این طور پاسخ داد: اخیرا ما در ستاد توسعه زیست فناوری به همراه جمعی از نمایندگان مجلس تیمی را برای ارزیابی روند تولید واکسن برکت تشکیل دادیم. ارزیابی این تیم پس از بازدید از خط تولید واکسن برکت نیز نشان داد که که ظرفیت تولید این واکسن، همانی است که اکنون تولید می شود، یعنی آنچه که درباره ظرفیت تولید واکسن برکت اعلام شده بود، با آنچه که تیم ارزیابی کننده مشاهده کرد، تفاوت دارد. البته اگر خط 2 تولید واکسن برکت به بهره برداری برسد، ظرفیت تولید این واکسن به 10 میلیون دُز در ماه خواهد رسید.

تولیدکنندگان واکسن برکت در مصاحبه های خود عجله کردند

قانعی با تاکید بر این که مسئولان تولیدکننده واکسن برکت در مصاحبه های خود عجله کردند، گفت: دوستان در اعلام زمان تولید انبوه واکسن برکت عجله کردند، چراکه از نظر علمی، تولید یک واکسن و واردات دستگاه های مورد نیاز برای تولید انبوه آن قاعدتا باید همین مقداری که اکنون تولید واکسن برکت طول کشیده است، طول می کشید؛ اما متاسفانه آنچه که در رسانه ها درباره واکسن برکت اعلام می شد، آن چیزی نبود که در عمل رخ می داد.

از دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ریاست جمهوری این سوال را پرسیدیم که در حال حاضر که هنوز خط 2 تولید واکسن برکت افتتاح نشده، ظرفیت تولید این واکسن چقدر است؟ قانعی پاسخ مشخصی به این سوال نداد، اما تاکید کرد تا زمانی که خط 2 واکسن برکت به بهره برداری نرسد، ظرفیت تولید این واکسن همین مقدار خواهد بود؛ زیرا اکنون فقط خط مقدماتی تولید واکسن برکت فعال است که ظرفیت بالایی برای تولید ندارد.

برکت 4 ماه پیش مجوز گرفت، اما نتایج آن هنوز منتشر نشده است

البته لازم به ذکر است که واکسن برکت از ابتدای تیر وارد چرخه عمومی واکسیناسیون کرونا شده و در چهار ماه گذشته نیز حدود 10 میلیون دُز از آن عرضه شده است؛ بنابراین از این صحبت های قانعی می توان این طور برآورد کرد که تا وقتی خط 2 تولید انبوه واکسن برکت به بهره برداری نرسد، ظرفیت تولید این واکسن از 2.5 میلیون دُز در ماه فراتر نخواهد رفت و وعده مسئولان ستاد اجرایی درباره عرضه ماهیانه 10 میلیون دُز از این واکسن نیز تا آن زمان محقق نخواهد شد.

نکته دیگر این است که واکسن برکت از روزهای پایانی ماه خرداد توانست مجوز اضطراری مصرف عمومی خود را دریافت کند، اما با وجود گذشت بیش از چهار ماه از دریافت مجوز این واکسن، هنوز نتایج نهایی فاز سوم مطالعات این واکسن منتشر نشده و به گفته قانعی، تنها واکسن هایی که نتایج کارآزمایی بالینی آنها منتشر شده است، واکسن های پاستور و اسپایکوژن بوده است. براساس این نتایج، کارآیی تزریق سه دُز از واکسن پاستور در برابر کرونای ووهان 91.6 درصد و کارآیی واکسن اسپایکوژن در برابر سویه اولیه ویروس کرونا بیش از 80 درصد اعلام شده است.

دقیقا چند دُز از هر واکسن ایرانی کرونا تولید شده است؟

اما در حالی براساس اظهارات دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ریاست جمهوری، تا پایان اولین ماه پاییز، تنها حدود 12.3 میلیون دُز واکسن ایرانی کرونا وارد چرخه واکسیناسیون عمومی شده است که مسئولان سابق وزارت بهداشت در ماه های پایانی سال گذشته و ماه های ابتدایی امسال در مصاحبه های مکرر خود تاکید داشتند که از اوایل تابستان واکسن های ایرانی وارد چرخه واکسیناسیون عمومی کشور خواهند شد و در روزهای پایانی تابستان، حداقل دو شرکت می توانند به تولید انبوه دست پیدا کنند.

اما برآورد رکنا از صحبت های دکترقانعی و مصاحبه های مسئولان تولیدکننده واکسن های ایرانی نشان می دهد که تا کنون فقط 2 میلیون دُز واکسن اسپایکوژن، 19 میلیون دُز واکسن برکت، 5 میلیون دُز واکسن پاستور، 5 میلیون دُز واکسن رازی و یک میلیون دُز واکسن فخرا تولید شده است که از این میان تا پایان مهرماه تنها 10 میلیون دُز واکسن برکت، 1.1 میلیون دُز واکسن اسپایکوژن و 1.2 میلیون دُز واکسن پاستور تحویل وزارت بهداشت داده شده است.

از بهمن ماه دستمان به حجم انبوهی از واکسن های ایرانی می رسد

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ریاست جمهوری در پاسخ به این سوال که چرا تولید واکسن های ایرانی کرونا با چنین تاخیری مواجه شد، گفت: ما از همان ابتدا 6 ماه در تولید واکسن کرونا از سایر کشورهای دنیا عقب بودیم. بنابراین تا انتهای مراحل تولید واکسن های ایرانی ما این فاصله را خواهیم داشت. پس از اول هم این انتظار درستی نبود که از ابتدای تابستان واکسن های ایرانی به صورت انبوه وارد چرخه واکسیناسیون عمومی شوند و خود من چنین چیزی را اعلام نکردم.

نورا، فخرا و رازی از دو ماه آینده وارد چرخه واکسیناسیون می شوند

قانعی ادامه داد: من از اول هم اعلام کرده بودم که شهریورماه اولین محموله واکسن ایرانی تحویل وزارت بهداشت داده خواهد شد، اما مسئولان وقت وزارت بهداشت با من اختلاف نظر داشتند و گفتند اولین محموله واکسن ایرانی از اول تابستان تحویل داده می شود که این اتفاق رخ نداد. اما اکنون شرایط تولید واکسن های ایرانی در وضعیت مناسبی قرار دارد و واکسن های نورا، فخرا و رازی هم از یک تا دو ماه دیگر وارد چرخه واکسیناسیون عمومی خواهند شد.

وی در پایان تصریح کرد: اکنون هم با توجه به عقب ماندگی 6 ماهه ای که ما از تولید واکسن، به نظر می رسد که از انتهای آبان، تمام واکسن های ایرانی وارد چرخه واکسیناسیون عمومی شوند و از بهمن ماه وضع ما از نظر دسترسی به حجم انبوهی از واکسن های داخلی مناسب خواهد شد.