تالاب هورالعظیم را برای استخراج نفت خشک کردند ! / صنعت ، آب استان ها را بلعید !

خوزستان در چند روز اخیر به دلیل کم آبی صحنه اعتراضات گسترده شده است. معضل کمبود آب در برخی از استان های جنوبی کشور از جمله استان خوزستان مطالبه ای است که مردم معترض دارند. استان خوزستان از نفت خیزترین و ثروتمندترین استان های ایران و همچنین پر آب ترین استان کشور است و مردم خوزستان در گرمای 50 درجه در این شرایط بی آبی، عاجز شده اند. مساله ای که به نظر می رسد استان خوزستان در آینده نیز همچنان با آن مواجه است.

به گزارش اقتصادی رکنا، طی روزهای اخیر شهرهای مختلف استان خوزستان شاهد اعتراضات سراسری به دلیل کم آبی بوده است. اما استاندار خوزستان در نخستین واکنش خود، این اعتراضات را تکذیب کرد.

در پی اخبار اعتراضات در خوزستان و مطالبه مردم که خوزستان آب ندارد ، اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهور در روزهای گذشته به وزرا و مسئولان دستور پیگیری داد و همزمان رئیس قوه قضاییه نیز هیات اجرایی و قضایی به منطقه فرستاد. از طرفی فریدون حسنوند، رییس کمیسیون انرژی مجلس گفته: از روز چهارشنبه گذشته با پیگیری های رییس مجلس و کمیسیون انرژی که با وزارت نیرو و معاون آب وزارت نیرو انجام شده است، ظرفیت خروجی سد کرخه از 75 متر مکعب به 120 متر مکعب در ثانیه رسیده است.

به نظر می رسد مشکلات کم آبی در کشور و خصوصا در استان خوزستان نه به تغییرات آب و هوایی جهانی و کاهش بارش ها و به قولی "قهر طبیعت"، که به دلیل سوء مدیریت و سدسازی های بی رویه و بعضاً اهداف اقتصادی خاص پدید آمده است. آنچه که برخی کارشناسان هم بر آن تاکید می کنند،این است که بحران آب در ایران ربطی به آسمان ندارد و مشکل پشت میزهای مدیریتی رقم می خورد.

مسئولین در شبکه رسانی آب خوزستان کوتاهی کردند

در این خصوص گفتگوی رکنا با دکتر اسماعیل کهرم بوم شناس و فعال محیط زیست و مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست را بخوانید:

کهرم در این خصوص گفت: در خوزستان 5 رودخانه مهم وجود دارد که می توان به کارون، کرخه، دز، مارون و جراحی اشاره کرد. روی همه آنها خصوصا رودخانه کارون سدهای زیادی ساخته شده است. اشتباه ما این بوده است که تعداد سدها را افزایش دادیم و یا این که سدی را بسته ایم که متاسفانه باعث شوری کارون شده است. روی رودخانه دز سدی ساختیم که هفتمین سد مرتفع جهان بود. چنین کارهایی کردیم.

این فعال محیط زیست در ادامه گفت: روی تمام رودخانه های خوزستان سد بستیم. سدهایی که برای دولت ها صرفا جنبه تبلیغاتی داشت. دولت ها با افتخار افتتاح سد کارون 1، کارون 2 و کارون 3 را اعلام کردند. گتوند سدی بود که وقتی بستیم آب شور شد. چون گنبد نمکی کنارش بود و آب که پشت دریاچه جمع شد، رفت رسید به گنبد نمکی و آب شور شد. به شکلی که کشاورزان پایین دست سد گتوند گفتند ما باید با این آب خیارشور بکاریم. هم جانمایی سدها اشتباه بوده و هم تعداد زیادی سد ساخته شده است که دولت بتواند با آن مانور بدهد و روبان قیچی کنند، اما پشت این سد ها شبکه های آبیاری ساخته نشده است تا آبی که پشت سد جمع شده را به مزارع کشاورزی یا مصارف خانگی برساند. ما در شبکه آبرسانی کوتاهی کردیم.

وی تاکید کرد: آب مثل هر صنعت دیگری به سرمایه گذاری نیاز دارد. اگر یک جاده خاکی را بخواهیم آسفالت کنیم به پول نیاز داریم. آب هم همینطور است. آب در خوزستان نیاز به شبکه دارد. شبکه های آبرسانی و پمپ هایی که آب را از سفره های زیرزمینی به سطح زمین برساند و در سطح جاری کند. در خوزستان سرمایه گذاری درخصوص آب انجام نشده است و در حال حاضر کفگیر ته دیگ خورده است. یکی این که سفره های آب های زیرزمینی تمام شده است. دوم اینکه سیستم هایی برای هدایت آب، کانال های آب و لوله کشی آب نداریم که بتواند کار را انجام بدهد. لذا مردم همه جا با کمال تاسف با کم آبی و بی آبی روبه رو هستند و گله دارند.

در برنامه های دولت ها نه مردم اولویت بودند و نه مساله آب

مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست درخصوص تاثیر سوءمدیریت در ایجاد این وضعیت گفت: سوء مدیریت وجود دارد. مسئولین بلد نیستند که چه کاری باید انجام دهند. دریاچه پشت سدها شبیه صدها استخر است. این را باید برسانند به زمین زراعی، باید برسانند به خانه ها تا بتوانند شیر را باز کنند و آب مصرف کنند. مردم که نمی توانند به پشت سدها بروند و سطل را بیاندازند و آب بکشند. باید یک شبکه آبرسانی باشد از دریاچه به مزرعه و از دریاچه به خانه هایشان تا مردم از آب استفاده کنند. در این زمینه سرمایه گذاری نشده است. زیرا مردم در اولویت دولت ها و برنامه ها نبودند. نه آب اولویت بوده است و نه مردم. لذا به همین دلایل در حال حاضر به این افلاس رسیدیم.

هر کیلو فولاد 3 هزار لیتر آب مصرف می کند

کهرم درخصوص ایجاد صنایع در خوزستان گفت: برای مثال در حال حاضر پساب نیشکر هفت تپه، شادگان را مسموم کرده است ما آمدیم در یک شهر کویری و خشک مانند اصفهان، فولاد مبارکه و ذوب آهن را تاسیس کردیم. همان زمان برغم مخالفت های کارشناسان محیط زیست، گفتند که می خواهیم برای جوانان اصفهانی کار ایجاد کنیم. اما اگر همان زمان این صنایع را در ساحل خلیج فارس تاسیس می کردند آب هم داشتند. تولید هر کیلو فولاد 3 هزار لیتر آب مصرف می کند. در یک شهر کویری خشک چطور می توانیم این آب را تامین کنیم؟ باید این صنایع جای دیگری تاسیس می شد. جایی مثل سواحل خلیج فارس که آب هم باشد. پتروشیمی هم همین وضعیت را دارد و جزو صنایعی است که آب زیاد مصرف می کند. ما جانمایی درست در ساخت و تاسیس صنایع انجام ندادیم و استان ها را خشک کردیم. بهترین راهکار در حال حاضر این است که دیگر این صنایع را به فازهای بالاتر توسعه ندهیم.

وی در آخر درخصوص انتقال آب گفت: به هیچ وجه موافق انتقال آب نیستم. ما دو انتقال آب داریم. یکی از دریای مازنداران به سمنان به دلیل این که دو رییس جمهور آقای احمدی نژاد و آقای روحانی خواستند و دیگری آب خلیج فارس به یزد و کرمان چون آقای خاتمی هوای شهر خود را داشت. با هیچ کدام از این ها هم موافق نیستم. در ثانی برای چه چیزی آب را به سمنان و یزد و کرمان انتقال دادند؟ اگر مقصود کشاورزی است، ما نه آب و هوای مناسب و نه خاک مناسب در سمنان، کرمان و یزد داریم . اگر مقصود صنعت است، آنجا صنعتی وجود ندارد که آب را به آنها منتقل کنیم. بنابراین کارهای بیهوده وعبثی است که قابل تایید نیست.

هورالعظیم را خشک کردند تا بتوانند از آن نفت استخراج کنند

همچنین گفتگوی رکنا با محمد درویش، رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو، کارشناس و  کنشگر محیط زیست درخصوص وضعیت آب خوزستان را بخوانید:

این کارشناس محیط زیست گفت: تالاب هورالعظیم یکی از مهمترین و راهبردی ترین تالاب های ایران است. به جرات می توان گفت که یکی از ارزشمندترین تالاب ها در منطقه خاورمیانه است. به خاطر این که در پایه آب سه رودخانه مهم و پر آب منطقه یعنی دجله، فرات و کرخه واقع شده است و حدود یک میلیون هکتار در دورانی که وضعیت تاب آوری خوبی داشت، وسعت داشت. پرسش اول اینجا شکل می گیرد که چرا وقتی که دولت محمدرضا شاه پهلوی کنوانسیون جهانی رامسر را تصویب کرد و بیش از 23 تالاب ایران در کنوانسیون رامسر ثبت شد، هیچ تلاشی برای ثبت جهانی تالاب هورالعظیم انجام نشد. من همین سوال را از اسکندر فیروز، بنیانگذار کنوانسیون رامسر و بنیانگذار سازمان محیط زیست، وقتی زنده بود مطرح کردم. ایشان هم با ابراز تاسف از پاسخ شفاف دوری کرد. واقعیت این است که از نیم قرن پیش قرار پنهان حاکمیت ها در دولت های ایران و عراق این بوده است که هورالعظیم را بتوانند خشک کنند تا بتوانند به راحتی از آن نفت استخراج کنند.  در حال حاضر هم در دو سوی مرز ایران و عراق حوالی میدان آزادگان، بخش بزرگی از هورالعظیم را کاملا خشک کرده اند.

پیمانکار چینی در زمان احمدی نژاد گفت هور را خشک کنید تا 20 درصد تخفیف بدهم

درویش در ادامه افزود: سد کرخه کمک کرد که خشک کردن هورالعظیم از سمت ایران تسریع شود و به بهانه بارگذاری در بخش کشاورزی، دشت عباس و مناطقی در منطقه سوسنگرد، هویزه ، بستان و درواقع پایه آب حوزه آبریز کرخه، اجازه ندادند که آب وارد هورالعظیم شود. در وهله اول محدوده هورالعظیم را کوچک کردند و آن محدوده کوچک را هم به 5 حوضچه تقسیم کردند. که کاملا با ماهیت یک تالاب اکولوژیک تفاوت دارد. زیرا وسط یک تالاب که نباید دیوار، دریچه و داکت باشد. در واقع متهم شماره یک در نابودی هورالعظیم شرکت نفت و وزارت نفت است که می خواست استخراج نفت را به پیمانکار چینی بدهد و پیمانکار چینی هم در زمان دولت احمدی نژاد گفته بود که اگر این تالاب خشک باشد، قیمت ها را  20 درصد پایین می آورم. آنها به این نتیجه رسیدند که بهتر است تالاب را خشک کنند.

به جای صادرات پیاز و سیب زمینی، به تولید محصولات ثانویه بپردازیم

رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو در ادامه گفت: کشاورزی در واقع کمک کرد به این بهانه ، بارگذاری ها افزایش یابد.این که می گوییم سد سازی ها 30 درصد آب پشت سدها را تبخیر می کند درست است، اما به هر حال مشکل اصلی در کشور ما این است که ما فکر می کنیم که برای تولید پول پایدار باید وابستگی معیشتی به منابع آب و خاک را افزایش دهیم. در کشوری که به شدت در مضیقه منابع آب و خاک قرار دارد. در کشوری که ریزش های آسمانی یک سوم میانگین جهانی است و تبخیر آن چند برابر میانگین جهانی است. نباید همه تخم مرغ ها را در سبدی بگذایم که چشممان به آسمان باشد و آن وقت به شدت آسیب پذیریمان بیشتر شود.

وی افزود: در سال 98 که یکی از ترسال ترین سال های 50 سال اخیر را داشتیم و آن سیل ها اتفاق افتاد، بیش از 50 هزار میلیارد تومان خسارت داشتیم. امسال هم که خشکسالی است و بارندگی در طول نیم قرن اخیر به شکل بی سابقه ای کاهش پیدا کرده است، باز هم همان مقدار خسارت خشکسالی داشتیم. این نشان دهنده این است که درایت، فهم و مدیریتی که تشخص بدهد چیدمان توسعه بر مبنای واقعیت های بوم شناسی سرزمین طراحی شودوجود ندارد. به جای این که برویم به سمت تولید محصولات ثانویه ، همچنان به خام فروشی در حوزه های نفت، کشاورزی و معدن روی آوردیم. در صورتی که ما باید به سمت استخراج انرژی های نو مانند انرژی های خورشیدی، بادی زمین گرمایی و جزر و مدی برویم. ما باید از محل ارائه دسترسی به جمهوری آسیای میانه به آب های آزاد پول تولید کنیم. باید از محل جذابیت های طبیعی، تاریخی و فرهنگی پول تولید کنیم. از محل توریسم پزشکی، کاری که شهرک سلامت اصفهان در حال حاضر انجام می دهد، پول تولید کنیم. تا مردم کشورهای همسایه برای درمان پزشکی به ایران بیایند و به این ترتیب پول تولید کنیم و نه با صادرات آب مجازی به صورت صادرات پسته ، هندوانه ، یونجه ، پیاز ، سیب زمینی و مرکبات که در واقع یک نابخردی بزرگ و جبران ناشدنی است.

30 درصد آب شرب کشور به دلیل فرسودگی لوله های شهری از بین می رود

درویش درخصوص صنعت آب شیرین کن ها گفت: ما اصولا کمبودی به نام کمبود آب شرب در کشور نداریم، اگر از منابع کشور خردمندانه استفاده کنیم. فرآیند شیرین سازی آب، فرآیند بسیار گران قیمتی است. همچنین منجر به آلودگی های محیط زیستی و انتشار گازهای گلخانه ای می شود. زمانی ما باید تن به این کار دهیم که هیچ راه دیگری برای تولید آب شیرین نداشته باشیم. کشوری مثل ما که بیش از 30 میلیارد متر مکعب، یعنی بیش از نیمی از حجم سدها را در اثر پساب و آب خاکستری از دست می دهد و هیچ تلاشی برای ایجاد تصفیه خانه و بازگردانی آب انجام نمی دهد، کشوری که 30 درصد آب شرب آن به دلیل فرسودگی لوله های شهری از دست می رود، چرا این ها را مرمت نکند و این ها را تعمیر نکند و به روزرسانی نکند؟ و برود به سمت راه های بسیار بسیار پرخرج تر؟ کشوری مثل ما که ضایعات بخش کشاورزی تا 6 برابر استانداردهای جهانی است و راندمان آبیاری دست کم نیمی از استانداردهای جهانی است، بهتر است برود به سمت ارتقای نرم افزاری بخش کشاورزی که هم هزینه های کمتری دارد و هم به نفع محیط زیست و اقتصاد و مردم کشور است.

هورالعظیم را نجات دهیم

این کنشگر محیط زیست در آخر گفت: باید حواسمان باشد که خواسته یا ناخواسته مردم استان های همجوار را به جان هم نیاندازیم. مقصر مردم خوزستان یا اصفهان یا چهارمحال بختیاری یا یزد و کرمان نیست. مقصر حاکمیتی است که براساس واقعیت ها بوم شناختی سرزمین، چیدمان توسعه را طراحی نکرده است. ما می توانیم این نابخردی و نادرایتی که اتفاق افتاده است را با درایت دوباره بهبود ببخشیم. در گام نخست باید تمام دیواره های مرزی و دریچه ها و داکت های تالاب هورالعظیم را برداریم. یک محیط یک پارچه برای این تالاب ایجاد کنیم. این تالاب برای این که تاب آوری اش حفظ شود نیاز به دست کم 5 میلیارد متر مکعب آب سالانه دارد. که 2 میلیارد آن باید از طریق کرخه و 3 میلیارد آن باید از کشور عراق یعنی دجله و فرات تامین شود. پس باید یک کنوانسیون مشترک بین ایران، عراق، سوریه و ترکیه شکل بگیرد تا این حقابه تامین شود. ما باید کل موجودی تالاب هورالعظیم را ثبت کنوانسیون رامسر کنیم . نه فقط بخش عراقی آن را. اگر همین کارها انجام شود، می توانیم در کوتاه مدت مشکل تالاب هورالعظیم را حل کنیم و در دراز مدت باید یادمان باشد که حقابه تالاب ها و حقابه محیط زیست باید مقدم بر حقابه کشاورزی و صنعت اختصاص پیدا کند.