3 خطر جدی بیخ گوش تهرانی ها / از سیلاب تا زلزله مرگبار

 اخیرا توسط یک موسسه تحقیقاتی خبری مبنی بر فرونشست زمین در تهران منتشر شده و این موضوع با واکنش های مختلفی از سوی شهروندان در پایتخت مواجه و نگرانی هایی را به همراه داشته است. البته طی سال های اخیر موضوع نشست زمین در پایتخت بارها مورد بحث قرار گرفته و بسیاری از کارشناسان مربوطه آن را یکی از خطراتی اعلام کرده اند که تهران را تهدید می کند.

به گزارش رکنا، حدود دو سال پیش، انوشیروان محسنی‌بندپی استاندار تهران در جلسه مدیریت بحران پایتخت اعلام کرد: تهران روزی یک میلی‌متر نشست می‌کند و باید هر چه سریع‌تر نسبت به پاک‌کردن سفره‌های زیرزمینی اقدام شود همچنین شن‌چاله‌ها باید هر چه زودتر شناسایی و با رعایت موارد ایمنی، خطرپذیری آنها را به حداقل برسانیم تا کمک شود از طریق برخی از کانال‌ها آب به سمت دشت‌هایی که فرونشست دارند هدایت کنیم.

بنا به تعریف یونسکو، فرونشست عبارت است از فرورریزش و یا نشست سطح زمین که به علت های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد. به طور معمول این اصطلاح به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین گفته‌می‌شود. عوامل متعددی باعث ایجاد این پدیده می‌شود.  از جمله این پدیده‌ها آب شدگی یخ‌ها، حرکت آرام زمین، خروج گدازه و عملیات انسانی نظیر معدن کاری یا برداشت آب زیرزمینی و نفت است.

 علی بیت‌اللهی، مدیر بخش زلزله در مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن وزارت راه و شهرسازی معتقد است فرونشست در کشور یک موضوع ملی و اتفاقی است که در حال حاضر در اغلب دشت‌های کشور در حال رخ دادن است و به لحاظ آنکه در برخی از مناطق شهری، این موضوع پدید آمده و آسیب‌ها و خسارت‌هایی نیز به دنبال داشته، مورد توجه قرار گرفته است و در حالی که از سال‌ها پیش موضوع فرونشست با شروع خشکسالی از یک‌سو و برداشت آب‌های زیرزمینی از سوی دیگر تشدید شده بود.

فرونشست تهران در وضعیت بحران / جای خالی دره های طبیعی برای انتقال آب های سطحی تهران

زهرا نژادبهرام عضو کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران نیز درباره این موضوع گفت: همیشه سه خطر سیلاب ، فرونشست و زلزله به صورت فی‌البداهه تهران را تهدید می‌کند و مدیریت شهری همیشه در زمینه زلزله تدارکات و برنامه‌ها مختلفی را در نظر گرفته و آئین‌نامه‌هایی را  جهت کاهش بحران در صورت وقوع زلزله در نظر گرفته است. به طور مثال برای مقاوم‌سازی ساختمان‌ها اقدام شده و سیستم‌های هشدار در این زمینه مورد توجه قرار گرفته است. در حالی که در زمینه فرونشست راهکار و اقدام مؤثری در دستور کار نبوده است.

وی گفت: دلیل فرونشست زمین در پایتخت حفر چاه‌های نیمه عمیق و عمیق برای تأمین آب مورد نیاز است و این موضوع سبب می‌شود لایه‌های زمین از آب تهی شوند و فرونشست رخ دهد.

در مورد فرونشست زمین در تهران بسیاری هشدار داده و درخواست رسیدگی کرده‌اند حتی برخی نامه نوشته و به مسوولان مربوطه تذکر داده اند. در این زمینه برخی پاسخ نامه ها را داده ولی اعلام کرده اند این موضوع نیاز به راهکارهای فرابخشی دارد و همکاری چندین دستگاه در این راستا ضرورت دارد.

درباره موضوعات مرتبط با فرونشست در پایتخت مانند خطرات فرونشست برای جان شهروندان، محیط زیست و کشاورزی، سازه ها و ساختمان ها، نحوه اندازه گیری فرونشست، نواحی دچار نشست در تهران، آثار فرونشست در بافت فرسوده و غیرفرسوده با رضا کرمی‌ محمدی، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران به بحث و گفت‌وگو نشستیم که جزئیات آن به شرح ذیل است:

بررسی نشست خاک اطراف تهران

اخیراً گزارشی از سوی یک مؤسسه تحقیقاتی درباره فرونشست زمین در تهران منتشر شده و در این گزارش فرونشست زمین در پایتخت به یک بمب ساعتی و آرام تشبیه شده است این موضوع چقدر صحت دارد و نظر شما در این زمینه چیست؟

در حال حاضر برخی سازمان‌های داخلی و بین‌المللی با استفاده از عکس‌های ماهواره‌ای نشست خاک اطراف تهران را بررسی کرده‌اند و هر کدام نقشه‌ای برای این موضوع ارائه کرده‌اند. طی جلساتی با حضور کارشناسانی از سازمان نقشه‌برداری، سازمان زمین‌شناسی،سازمان فاوای شهرداری و سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران این نقشه های مختلف بررسی‌ شد و تفاوت های آنها مورد مداقه قرار گرفت.

وجه مشترک نظر همه کارشناسان؛ گسترش سریع فرونشست در پایتخت

وجه مشترک نظر همه کارشناسان بر وجود و گسترش سریع فرونشست در تهران است. لذا فرونشست زمین در بخش‌هایی از تهران و حوالی آن یک پدیده واقعی است که در اثر کاهش سطح آبهای زیرزمینی در حال رخ دادن است.  علت آن هم این است که لایه‌های سطحی خاک که قبلا داخل خلل و فرج آن آب بوده است با کاهش سطح آبهای زیرزمینی، آب خود را از دست داده و در اثر وزن لایه های فوقانی به سمت پایین حرکت کرده و نشست رخ داده است.

بر این اساس در نواحی جنوب غربی تهران سالانه از  5 تا حتی 30 سانتی‌متر فرونشست گزارش شده است. پدیده فرونشست پدیده بحران زایی است که تأثیر عمده آن بر موضوع کشاورزی، فضای سبز و محیط زیست دشت تهران دارد.

فرونشست زمین در پایتخت چقدر سازه‌ها را می‌تواند با خطر مواجه کند؟

ببینید به هر حال فرونشست بر روی سازه‌ها هم می‌تواند اثرگذار باشد ولی این تأثیر به نسبت بسیار محدود است و جای نگرانی در این خصوص نیست. سازه ها عموما زمانی دچار آسیب می‌شوند که بین دو بخش از سازه تغییر مکان نسبی بزرگی رخ دهد.

معمولا این شرایط در مقیاس بزرگی که فرونشست دارد فقط در مرزهای نواحی دارای فرونشست رخ می دهد و ممکن است در این نواحی آسیب های سازه ای مشاهده شود که آن هم تاکنون در شهر تهران مشکل قابل توجهی ایجاد نکرده است. ولی علیرغم اینکه خطر  فرونشست برای سازه‌ها محدود است ولی از نظر زیست محیطی و کشاورزی فرونشست، تهران را با آسیب و بحران جدی مواجه می‌سازد و لذا این موضوع باید هرچه سریع تر مورد توجه قرار گیرد. خطر جدی و اصلی فرونشست در دراز مدت برای محیط زیست و کشاورزی است نه سازه ها.

زلزله تأثیری بر فرونشست یا آثار ناشی از آن ندارد

وقوع زلزله سالهاست که توسط افراد و کارشناسان زیادی در پایتخت هشدار داده شده است آیا زلزله و فرونشست در کنار هم ممکن است به وقوع بپیوندد؟

بطور کلی زلزله تأثیری بر فرونشست یا آثار ناشی از آن ندارد. البته ممکن است بدلیل شرایط خاص استثنائاتی هم در این زمینه وجود داشته باشد ولی بطور کلی اینگونه نیست که در آسیب پذیری ما در برابر زلزله به دلیل وجود فرونشست افزایش جدی و محسوسی رخ دهد.

اندازه‌گیری نشست زمین پایتخت با 12 دستگاه GPS/ تهران به دستگاه های بیشتر نیاز دارد

اندازه‌گیری نشست زمین یا همان فرونشست در حال حاضر چگونه در پایتخت و اطراف آن انجام می‌گیرد؟

علاوه بر عکس‌ها و تصاویر ماهواره ای که ذکر شد، اندازه‌گیری روی زمین با دستگاه های GPS انجام می‌شود که این نوع اندازه گیری اعتبار بیشتری از عکسهای ماهواره ای داشته و برای صحت سنجی آنها نیز بکار می رود. ما در تهران به تعداد زیادی از این دستگاه‌ها نیاز داریم. سازمان نقشه‌برداری فقط یک دستگاه دارد و سازمان فاوای شهرداری نیز 6 دستگاه که البته در سالهای قبل عمدتا برای موارد دیگری غیر از اندازه گیری فرونشست استفاده می‌شد.

تصویر دقیق تری از چگونگی پیشرفت فرونشست بدست می آوریم

سال گذشته سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران نیز 5 دستگاه GPS دیگر خریداری نمود و اکنون در تهران 12 دستگاه GPS وجود دارد که با نرم‌افزار خارجی تهیه شده برای آن اطلاعات آنلاین حاصله درخصوص فرونشست زمین را در اختیار داریم که با بررسی آنها و تصاویر ماهواره‌ای می توانیم تصویر دقیق تری از چگونگی پیشرفت فرونشست در شهر تهران و اطراف آن داشته باشیم.

فرونشست از 80 کیلومتری جنوب غربی تهران

در حال حاضر کدام مناطق تهران تحت تأثیر فرونشست قرار داشته و خطر بیشتری آنها را تهدید می‌کند؟

تقریبا از 80 کیلومتری جنوب غربی تهران به این طرف فرونشست مشاهده شده و وجود دارد.

اهالی ساختمان ها شواهد فرونشست را بررسی کنند

شهروندان زیادی در بخش‌های جنوبی پایتخت ساکن هستند و شنیدن خبر فرونشست سبب نگرانی آنها شده چقدر این موضوع برای مناطق مسکونی خطرآفرین خواهد بود؟

همانطور که گفته شد، فرونشست خطر جدی برای سازه‌ها و ساختمان‌ها ایجاد نمی‌کند چرا که نشست نسبی نقاط مختلف زمین در مقیاس ساختمان های مناطق مسکونی ابدا بزرگ نیست. البته در نقاطی خاص بسته به شرایط خاک ممکن است فرونشست نسبی هم ایجاد شود ولی آنچه که حائز اهمیت است این است که خطر فرونشست برای ساختمان ها بسیار محدودتر از خطر زمین‌لرزه خواهد بود و این دو به هیچ وجه قابل مقایسه نخواهند بود.

آثار خطرناک احتمالی فرونشست بر یک ساختمان را به سرعت می‌توان تشخیص داد

ناگفته نماند که آثار خطرناک احتمالی فرونشست بر یک ساختمان را به سرعت می‌توان تشخیص داد و خود اهالی ساختمان‌ها که در محدوده های فرونشست قرار می گیرند با مشاهده این آثار می‌توانند متوجه خطر احتمالی بشوند و قبل از وقوع هر حادثه ناگواری با اقدامات پیشگیرانه از آن جلوگیری کنند.

فرو افتادن همه ساختمان های تهران در زمین افسانه ای بیش نیست

البته این تصور که فرونشست در تهران باعث خواهد شد همه ساختمانها در دراز مدت دچار آسیب شوند و مثلا در داخل زمین فرو روند، افسانه‌ای بیش نیست و جای نگرانی حداقل در این زمینه وجود ندارد.

وضعیت پل‌های پایتخت را چگونه رصد می‌کنید و آیا نشست زمین تا کنون سبب آسیب به پل‌های تهران به ویژه در مناطق جنوبی شده است؟

بررسی‌ پل‌های داخل تهران جزو وظایف ما در شهرداری بوده است. بر همین اساس معاونت فنی و عمرانی شهرداری پل‌ها را به لحاظ  آثار ناشی از فرونشست زمین بررسی کرد. در ارزیابی‌ها مشخص شد که حتی یک پل هم در تهران از این موضوع آسیب ندیده است. البته شهرداری مستمرا این موضوع را پایش می کند. در خصوص پل‌های خارج از تهران البته بررسی، رصد و ارزیابی ها بر عهده وزارت مسکن و شهرسازی است.

آثار فرونشست در بافت فرسوده و غیرفرسوده تفاوت چندانی ندارد

در حال حاضر تعداد زیادی از ساکنین پایتخت در بافت فرسوده زندگی می‌کنند خطر فرونشست در بافت فرسوده چگونه است؟

برخلاف زلزله که خطر بسیار بیشتری برای بافت فرسوده دارد، آثار فرونشست بر بافت فرسوده و بافت غیرفرسوده تفاوت چندانی ندارد و مشابه سایر ساختمان‌ها زمانی که اختلاف نشست در دو سر ساختمان رخ ندهد آسیبی به وقوع نمی‌پیوندد.

چند نفر از مردم تهران در خطر فرونشست زمین قرار دارند؟

ببینید همانطور که گفتم فرونشست زمین بیشتر بر روی شرایط کشاورزی و محیط زیست تأثیرگذار است. نشست زمین در تهران سبب آسیب به حاصلخیزی خاک می‌شود و باعث خواهد شد در آینده دورتر بخش‌هایی از دشت تهران تبدیل به بیابان شود و این جدی‌ترین خطر فرونشست است. با این روند فرونشست،  40 تا 50 سال دیگر در تهران و حوالی آن بیابان‌هایی خواهیم داشت که مردم را در تأمین آب، مواد کشاورزی و کیفیت زندگی دچار مشکل می‌کند. بنابراین پیشگیری و مقابله با فرونشست زمین حتما حائز اهمیت است و همه دستگاه‌های مربوطه باید با همکاری هم اقدامات لازم را در این راستا انجام دهند.