2 هزار غار کشور در معرض تخریب گردشگران/ رهاشدگی غارهای ایران در غفلت نهادهای متولی+ فیلم

بخش زیادی از غارهای ایران از نظر ارزش های طبیعی و آثار تاریخی جزو کم نظیرترین غارهای جهان محسوب می شوند، اما با وجود آن که در بسیاری از کشورها، کمیته های علمی زیر نظر نهادهای زیست محیطی به درجه بندی حفاظتی غارها پرداخته اند و ضوابط گوناگونی را برای حضور گردشگران در آنها تعیین کرده اند، اما غارهای ایران زیر سایه بی توجهی نهادهای متولی حتی از نظر حفاظتی سطح بندی نشده اند؛ مساله ای که تخریب میراث طبیعی و آثار تاریخی موجود در غارهای ایران بر اثر حضور بی ضابطه گردشگران را به همراه دارد. این در حالی است که با وجود آن که کارگروه غارشناسی کشور از سال 93، آیین نامه اجرایی مربوط به حفاظت از غارهای ایران را تصویب کرده، اما بی توجهی دولت نسبت به لزوم تامین منابع مالی لازم برای اجرای این آیین نامه، موضوع حفاظت از غارهای ایران را در هفت سال گذشته روی زمین نگه داشته است.

غفلت نهادهای متولی از حفاظت غارهای ایران

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، غارها از جمله مهمترین ذخایر طبیعی و میراثی کشورها هستند و ضمن این که منابعی غنی برای تامین آب های زیرزمینی محسوب می شوند، آثار تاریخی و سنگ نگاره های کم نظیری در آنها یافت می شود و از این لحاظ، مکان هایی پراهمیت برای جذب گردشگر به حساب می آیند. غارها همچنین زیستگاه بسیاری از جانداران نادر از جمله خفاش های کمیابی هستند که وجود آنها برای مبارزه با آفات، رشد گیاهان و سلامت درختان موجود در کوهستان ها دارای اهمیت بسیاری است.

بنابراین غارها هم میراث طبیعی ارزشمندی به حساب می آیند و هم میراث فرهنگی مهمی محسوب می شوند و از این رو، حفظ اکوسیستم و آثار تاریخی موجود در غارها هم از نظر ارزش های زیست محیطی و هم از نظر درآمدزایی برای بسیاری از کشورها حائز اهمیت است. اما متاسفانه موضوع لزوم حفاظت از غارها در کشورمان مورد غفلت نهادهای متولی بخصوص سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته است.

این موضوعی است که حمید نظام دوست، مدرس غارنوردی و عضو هیات کوهنوردی خراسان رضوی در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و عنوان کرد: در حالی در کشورمان نسبت به لزوم حفاظت از غارها بی توجهی می شود که در بسیاری از کشورهای جهان، هیات های علمی زیرمجموعه دفتر نمایندگی هر کشور در اتحادیه جهانی غارشناسی، غارها را از نظر ارزش های طبیعی، جانوری و میراثی به سه درجه تقسیم بندی کرده اند و با قرار دادن درب و نگهبان در مقابل ورودی غارهای درجه یک و دو، ورود به آنها بسیار محدود شده است.

وی افزود: این هیات های علمی زیر نظر نهادهای زیست محیطی و میراثی کشورهای مختلف تشکیل می شود و دانشمندان رشته های مختلف از جمله مدیریت منابع آبی، جانورشناسی، دیرینه شناسی، زمین شناسی و منابع طبیعی در این هیات ها دور یکدیگر جمع می شوند و بعد از آنالیز و نقشه برداری هر غار، با توجه به ارزش های زیست محیطی و تاریخی آن، درجه حفاظتی اش را مشخص می کنند.

غارهای ایران درجه بندی حفاظتی ندارند

در ایران نیز البته از سال 81 کارگروه غارشناسی کشور با حضور نمایندگان نهادهایی از جمله سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان جنگل ها، وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، سازمان زمین شناسی، وزارت نیرو، وزارت کشور، وزارت علوم، وزارت دفاع، وزارت ورزش، سازمان نقشه برداری و تشکل های مردم نهاد این حوزه تشکیل شده است و دبیرخانه این کارگروه نیز در سازمان محیط زیست قرار دارد.

اما آن طور که نظام دوست می گوید، با وجود تشکیل این کارگروه در حدود 20 سال قبل، ایران در حال حاضر هیچ رابطه ای با اتحادیه جهانی غارشناسی ندارد؛ البته در سال 92 ایران یک نماینده برای عضویت در این اتحادیه معرفی کرد، اما به دلیل عدم پیگیری امور مربوط به تاسیس دفتر نمایندگی ایران در اتحادیه جهانی غارشناسی، این عضویت به حالت تعلیق درآمد و موضوع سطح بندی غارهای ایران براساس استانداردهای جهانی نیز کنار گذاشته شد.

 البته به گفته این مدرس غارنوردی، در دهه 90، انجمن غار و غارشناسی که تشکلی مردمی محسوب می شود، تعدادی از غارهای ایران را به طور نمونه سطح بندی کرده و گزارش کار خودشان را به کارگروه غارشناسی کشور تحویل داده است، اما این کارگروه نتوانسته است ردیف بودجه لازم برای تکمیل پروژه درجه بندی حفاظتی غارهای کشور را از دولت دریافت کند؛ این در حالی است که برای تعیین درجه حفاظتی هر غار، تعداد زیادی از متخصصان باید روی آن تحقیق کنند و اساسا سطح بندی غارها اقدامی هزینه بر تلقی می شود.

نظام دوست در ادامه این را هم گفت که در ایران بیش از 2 هزار غار وجود دارد که روی هیچ کدام از آنها، مطالعه ای جامع و کامل انجام نشده است؛ به همین دلیل، هیچ کدام از غارهای ایران دارای سطح حفاظتی خاصی نیستند و مردم به راحتی می توانند در آنها تردد کنند.

تخریب غارهای ایران با تردد بیش از حد گردشگران

این فعال محیط زیست اما تاکید کرد که ورود بیش از حد مردم به غارها بخصوص غارهایی که ارزش زیست محیطی و میراثی فراوانی دارند، آسیب های زیادی به همراه دارد، از جمله این که دی اکسید کربن خارج شده از بازدم انسان ها می تواند منجر به تخریب مخروطی های آهکی، نمکی و قندیل هایی شود که بر اثر میلیون ها سال فعل و انفعال طبیعی در غارها ایجاد شده است؛ این در حالی است که به گفته نظام دوست، برخی گردشگران بی ملاحظه در ایران، وقتی وارد غارها می شوند، این مخروط ها و قندیل ها را رنگ آمیزی می کنند یا بخش هایی از آن را به عنوان یادگاری جدا می کنند و با خود می برند.  

تخریب سنگ نگاره ها و آثار تاریخی موجود در غارهای ایران نیز از جمله دیگر تبعات حضور گردشگران بی ملاحظه در این میراث ارزشمند طبیعی و تاریخی است؛ موضوعی که عضو هیات کوهنوردی استان خراسان رضوی درباره آن گفت: با توجه به این که تقریبا از هیچ کدام از غارهای ایران به درستی حفاظت نمی شود، افراد ناآگاه زیادی همه روزه در غارها تردد می کنند و آثار طبیعی و تاریخی ارزشمند آن را نابود می کنند.

وی در این باره هجوم مردم برای یافتن گنج در غار سیر شهرستان بردسکن استان خراسان رضوی را مثال زد و گفت: در گذشته های دور جاده ابریشم از کنار این غار عبور کرده بود و راهزن ها اموال دزدی خود را در این غار انبار می کردند؛ به همین دلیل در سال های گذشته مردم در پی یافتن گنج و زیرخاکی، بخش زیادی از نگاره ها و آثار طبیعی ارزشمند موجود در این غار را از بین برده اند.

هفت سال بی توجهی دولت به آیین نامه حفاظت از غارهای ایران

مهمترین معضل غارهای ایران رهاشدگی آنهاست و آنچه دلسوزان محیط زیست غارها بر آن تاکید دارند، این است که کارگروه غارشناسی کشور وظیفه دارد اولا ردیف بودجه لازم برای انجام تحقیقات جهت تعیین درجه بندی حفاظتی غارها را از دولت دریافت کند و ثانیا این نهاد موظف است بعد از تعیین این سطح بندی، بودجه و امکانات لازم برای حفاظت از غارها و محدود کردن تردد در آنها را فراهم کند.

البته آن طور که نظام دوست می گوید، از سال 93 آیین نامه مربوط به تعیین درجه حفاظتی غارها و محدود کردن تردد گردشگران در آن در کارگروه غارشناسی کشور تصویب شده است، اما چون بودجه لازم برای اجرای این ضوابط از سوی دستگاه اجرایی به ادارات کل محیط زیست استان ها تخصیص داده نشده، این آیین نامه اجرایی نشده و به نوعی موضوع حفاظت از غارها و لزوم تعیین سطح بندی آنها در کشورمان در هفت سال گذشته روی زمین مانده است.

بنابراین طبق صحبت های این مدرس غارنوردی، اکنون هیچ مقررات مدونی در کشورمان درباره پروتکل های مربوط به حفاظت از غارها و کنترل نحوه ورود گردشگران به آن تدوین نشده است و به همین دلیل، نه تنها تردد بی رویه گردشگران در بیشتر غارها هیچ درآمدزایی برای دولت و سازمان محیط زیست ندارد، بلکه موجب تخریب آثار طبیعی و تاریخی ارزشمند آنها می شود؛ چون سازمان محیط زیست و دیگر دستگاه های متولی تقریبا هیچ نیروی محیط بان یا نگهبانی را برای حفاظت از غارهای مختلف کشور تعیین نکرده اند.

این در حالی است که در ایران غارهای کم نظیری از جمله غار نمکدان جزیره قشم با طول 6.4 کیلومتر که طولانی ترین غار نمکی جهان محسوب می شود و قدمت قندیل های نمکی آن به 570 میلیون سال پیش می رسد؛ اما این غار با وجود ارزش های طبیعی و میراثی فراوانی که دارد، به نوعی رها شده هستند و گردشگران به راحتی می توانند در آن تردد کنند.

توزیع رانت با واگذاری غارهای ایران به بخش خصوصی

موضوع دیگری که نظام دوست در میان صحبت هایش به آن اشاره کرد، واگذاری رانتی برخی غارهای کشور به بخش های خصوصی بود؛ اتفاقی که منجر به آن شده است که نه تنها لزوم حفاظت از این غارها به فراموشی سپرده شود، بلکه این بخش های خصوصی به طمع درآمدزایی از حوزه گردشگری بدون این که به ضوابط زیست محیطی حضور گردشگران در غارها توجه کنند، هرچه بیشتر پذیرای حضور گردشگران در غارها شوند.

عضو هیات کوهنوردی خراسان رضوی در همین راستا با تاکید بر این که دولت به هیچ وجه نباید غارها را بدون اعمال نظارت های سختگیرانه به بخش خصوصی واگذار کند، تصریح کرد: اکنون برخی غارهای کشور که به بخش خصوصی واگذار شده اند، نمونه بارزی از توزیع رانت بدون رعایت ضوابط زیست محیطی هستند؛ چراکه متولیان کنونی این غارها، آنها را با قیمت نازل 30  میلیون تومان به صورت 20 یا 30 ساله از دولت اجاره کرده اند و با وجود درآمدزایی فراوان از حوزه گردشگری غارها، هزینه بسیار اندکی در راستای حفاظت از آنها انجام می دهند.

در مجموع اما این بی توجهی ها نسبت به لزوم حفاظت از غارها در بخش های دولتی و خصوصی ایران در حالی رخ می دهد که این میراث ارزشمند، طی میلیون ها سال در لایه های آهکی ایجاد شده اند و لابه‌لای این لایه ها مملو است از حجم عظیمی از آب های زیرزمینی و به همین دلیل، غارها جزو مهمترین مخازن آب های زیرزمینی محسوب می شوند و در صورت تخریب آنها، بخش زیادی از منابع آب های زیرزمینی از بین می رود.

علاوه بر این، اغلب غارهایی که از نظر درجه حفاظتی جزو سطح یک یا دو محسوب می شوند، دارای سنگ نگاره های فراوانی هستند که یادگار صدها هزار سال زندگی انسان روی کره زمین به حساب می آیند. همچنین خفاش های نادر بسیاری در غارهای مختلف ایران زندگی می کنند که هم از نظر ارزش های زیست محیطی بسیار حائز اهمیت هستند و هم می توانند در مبارزه با آفات به کمک مراتع و مزارع کشاورزی مناطق کوهستانی بیایند.

بنابراین در کشوری مانند ایران که دارای بیش از 2 هزار غار است و از حدود 20 سال پیش نیز کارگروه غارشناسی در آن تشکیل شده، نهادهای متولی وظیفه دارند هرچه زودتر غفلت سالیان سال خود نسبت به لزوم حفاظت از غارها را با تخصیص بودجه لازم برای انجام مطالعات علمی، تعیین درجه حفاظتی و تدوین ضوابط لازم برای حضور گردشگران در آن جبران کنند.