علت روماتیسم چیست؟

به گزارش رکنا، روماتیسم یک اصطلاح عمومی است که معمولاً برای اشاره به بیماری‌های التهابی مفاصل، به ویژه روماتیسم مفصلی، به کار می‌رود. این بیماری‌ها می‌توانند درد، تورم، و محدودیت حرکت در مفاصل را به همراه داشته باشند. 

عوامل مختلف در به وجود آمدن روماتیسم

روماتیسم یا بیماری‌های مفصلی خودایمنی (مانند روماتیسم مفصلی) نتیجه‌ی ترکیب عوامل مختلف است که در زیر به آنها اشاره می‌کنیم:

1. عوامل ژنتیکی

سابقه خانوادگی: افراد با سابقه خانوادگی بیماری‌های روماتیسمی بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. مطالعات نشان داده‌اند که برخی از ژن‌ها، به ویژه آن‌هایی که در سیستم ایمنی نقش دارند، می‌توانند خطر ابتلا به روماتیسم را افزایش دهند.

ژن HLA-DRB1: این ژن به‌ویژه در افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی وجود دارد و در تسریع بیماری نقش دارد.

2. سیستم ایمنی بدن و بیماری‌های خودایمنی

اختلال در سیستم ایمنی: در روماتیسم مفصلی، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های خودی، به ویژه مفاصل، حمله می‌کند. این حملات باعث التهاب، تورم، و آسیب به مفاصل می‌شود.

واکنش غیرطبیعی سیستم ایمنی: در این بیماری، بدن نمی‌تواند تفاوت بین سلول‌های خود و خارجی را تشخیص دهد و به بافت‌های خود حمله می‌کند که باعث آسیب به مفاصل و سایر قسمت‌های بدن می‌شود.

3. عوامل محیطی

عفونت‌ها: برخی از عفونت‌های ویروسی (مانند ویروس Epstein-Barr) یا باکتریایی می‌توانند عامل محرک برای شروع بیماری روماتیسم مفصلی باشند. عفونت‌ها ممکن است باعث تغییراتی در سیستم ایمنی شوند که به بروز این بیماری منجر گردد.

سیگار کشیدن: سیگار کشیدن یکی از عوامل خطرناک شناخته‌شده برای ابتلا به روماتیسم مفصلی است، به‌ویژه در افرادی که از نظر ژنتیکی مستعد بیماری هستند.

آلودگی‌ها و مواد شیمیایی: قرار گرفتن در معرض آلودگی‌های محیطی یا مواد شیمیایی خاص، مانند سیلیکون، می‌تواند باعث تحریک سیستم ایمنی و افزایش احتمال بروز بیماری‌های روماتیسمی شود.

4. هورمون‌ها

نقش هورمون‌ها: این بیماری در زنان بیشتر از مردان مشاهده می‌شود، به‌ویژه در سنین باروری. هورمون‌هایی مانند استروژن می‌توانند بر سیستم ایمنی تأثیر بگذارند و ممکن است باعث افزایش التهاب و فعال‌شدن بیماری شوند.

تغییرات هورمونی: تغییرات هورمونی در دوران بارداری، یائسگی یا مصرف داروهای هورمونی می‌توانند به بروز روماتیسم مفصلی کمک کنند.

5. التهاب مزمن و سایر بیماری‌ها

التهاب مزمن: شرایطی که موجب التهاب مزمن در بدن می‌شوند (مانند التهاب روده یا بیماری‌های قلبی) می‌توانند خطر ابتلا به بیماری‌های روماتیسمی را افزایش دهند.

چاقی: افراد چاق به دلیل وجود چربی اضافی و التهاب‌های ناشی از آن بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های روماتیسمی قرار دارند.

6. سن و جنسیت

سن: روماتیسم مفصلی می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما معمولاً در سنین ۳۰ تا ۵۰ سالگی تشخیص داده می‌شود. این بیماری ممکن است به تدریج پیشرفت کند و علائم آن در سنین بالاتر بیشتر نمایان شود.

جنسیت: زنان نسبت به مردان به طور قابل توجهی بیشتر به روماتیسم مفصلی مبتلا می‌شوند. این تفاوت می‌تواند به علت تغییرات هورمونی و اثرات آن‌ها بر سیستم ایمنی باشد.

7. سبک زندگی و عادات

فعالیت بدنی کم: عدم تحرک و ورزش می‌تواند به ضعف عضلات و مفاصل منجر شود و خطر آسیب به مفاصل را افزایش دهد.

تغذیه نامناسب: رژیم غذایی نادرست و مصرف مواد غذایی که باعث التهاب بدن می‌شوند (مانند چربی‌های اشباع‌شده و قندهای فرآوری‌شده) می‌توانند در بروز بیماری‌های روماتیسمی نقش داشته باشند.

استرس: استرس مزمن و عدم مدیریت آن می‌تواند باعث تحریک سیستم ایمنی بدن و تشدید علائم روماتیسم شود.

8. آسیب‌های فیزیکی و صدمات

صدمات مفصلی: آسیب به مفاصل، مانند شکستگی یا آسیب‌های ورزشی، می‌تواند زمینه را برای بروز روماتیسم مفصلی فراهم کند.

مفاصل ضعیف: افراد دارای مفاصل ضعیف یا ناهنجاری‌های مفصلی بیشتر در معرض ابتلا به روماتیسم هستند.

9. عوامل روانی

افسردگی و اضطراب: این شرایط روانی می‌توانند به طور غیرمستقیم از طریق تأثیر بر سیستم ایمنی و التهاب بدن، خطر ابتلا به بیماری‌های روماتیسمی را افزایش دهند.

علائم و مراحل بیماری روماتیسم

بیماری روماتیسم (به ویژه روماتیسم مفصلی) معمولاً به تدریج آغاز می‌شود و علائم آن می‌توانند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند. در اینجا به علائم اولیه، مراحل مختلف بیماری و روند پیشرفت آن اشاره می‌کنیم:

1. علائم اولیه روماتیسم مفصلی

درد و تورم مفاصل: معمولاً در مفاصل کوچک دست‌ها، مچ‌ها، زانوها و مچ پاها درد و تورم دیده می‌شود. این دردها معمولاً در هر دو طرف بدن (سمت راست و چپ) همزمان بروز می‌کنند.

سفتی مفاصل: بسیاری از افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی در صبح‌ها احساس سفتی در مفاصل خود دارند که ممکن است به مدت نیم ساعت یا بیشتر طول بکشد.

خستگی و ضعف عمومی: افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی ممکن است احساس خستگی و ناتوانی عمومی داشته باشند، حتی اگر فعالیت زیادی انجام نداده باشند.

تب خفیف: در مراحل اولیه ممکن است تب کم‌درجه (بین ۳۷.۵ تا ۳۸ درجه سانتی‌گراد) مشاهده شود.

کاهش اشتها: افراد مبتلا ممکن است اشتهای خود را از دست بدهند و در نتیجه وزن خود را کاهش دهند.

2. مراحل پیشرفت بیماری

مرحله ۱: التهاب اولیه

در این مرحله، التهاب در مفاصل آغاز می‌شود و ممکن است به طور موقت مفاصل را حساس، گرم و متورم کند.

درد معمولاً در دو طرف بدن به طور همزمان بروز می‌کند (برای مثال، هم در دست چپ و هم در دست راست).

در این مرحله ممکن است تنها چند مفصل تحت تأثیر قرار بگیرند، ولی در صورت عدم درمان، بیماری پیشرفت می‌کند.

مرحله ۲: آسیب به مفاصل و پیشرفت التهاب

التهاب مداوم می‌تواند باعث آسیب به غضروف‌ها و استخوان‌ها شود.

مفاصل آسیب‌دیده ممکن است دچار تغییر شکل شوند و این تغییر شکل ممکن است به مشکلات حرکتی و محدودیت در توانایی فرد برای انجام فعالیت‌های روزمره منجر شود.

علائم التهاب شامل درد شدیدتر و تورم بیشتر است.

مرحله ۳: ناتوانی عملکردی

در این مرحله، آسیب‌های جدی به مفاصل و استخوان‌ها وارد شده است و می‌تواند به از دست دادن عملکرد مفاصل منجر شود.

در این مرحله، مفاصل ممکن است به طور قابل توجهی تغییر شکل داده و حرکت آنها محدود شود.

درمان‌های بیشتر ممکن است نیاز باشد تا از پیشرفت بیشتر آسیب‌ها جلوگیری کنند.

مرحله ۴: آسیب شدید و ناتوانی دائمی

در این مرحله، بیماری به اوج خود می‌رسد و آسیب‌های مفصلی شدیدتر شده‌اند. ممکن است مفاصل از کار بیفتند و فرد قادر به حرکت در برخی از مفاصل خود نباشد.

تغییرات شدید در شکل مفاصل، مانند خم شدن یا پیچش آنها، ممکن است رخ دهد.

در این مرحله، نیاز به درمان‌های خاص و حتی جراحی برای اصلاح آسیب‌ها و بهبود عملکرد مفاصل ممکن است ضروری باشد.

3. علائم اضافی در مراحل پیشرفته

توده‌های روماتیسمی (روماتید نودول‌ها): این توده‌ها معمولاً زیر پوست در نزدیکی مفاصل متورم ظاهر می‌شوند و در برخی موارد می‌توانند در بافت‌های داخلی بدن نیز ظاهر شوند.

کم خونی: به دلیل التهاب مزمن و آسیب به بافت‌های بدن، افراد مبتلا به روماتیسم ممکن است دچار کم خونی شوند.

مشکلات قلبی و ریوی: التهاب مزمن ممکن است به ریه‌ها یا قلب نیز آسیب بزند و مشکلاتی مانند التهاب قلب (کاردیومیوزیت) یا بیماری ریوی روماتیسمی ایجاد کند.

خشکی چشم‌ها و دهان: بیماری‌های خودایمنی مانند روماتیسم مفصلی می‌توانند باعث خشکی چشم‌ها و دهان شوند که به سندرم شوگرن معروف است.

4. تشخیص و درمان

تشخیص بیماری روماتیسم مفصلی معمولاً از طریق بررسی علائم بالینی، آزمایش‌های خون (مانند فاکتور روماتوئید، آنتی‌بادی‌های ضد سیتوپلاسمی، و سرعت رسوب گلبول‌های قرمز) و تصویربرداری (رادیوگرافی، MRI و سونوگرافی) انجام می‌شود.

درمان‌های رایج شامل:

داروها: داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)، داروهای اصلاح‌کننده بیماری (DMARDs)، داروهای بیولوژیک و استروئیدها.

فیزیوتراپی: برای تقویت عضلات اطراف مفصل و بهبود دامنه حرکت مفاصل.

جراحی: در مراحل پیشرفته، جراحی می‌تواند برای ترمیم آسیب‌های مفصلی یا حتی تعویض مفاصل لازم باشد.

سنین ابتلا به روماتیسم

روماتیسم مفصلی می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما بیشترین شیوع آن در سنین میانه زندگی مشاهده می‌شود. در اینجا تقسیم‌بندی‌های مختلف سنین ابتلا به روماتیسم مفصلی آورده شده است:

1. سنین ۳۰ تا ۵۰ سال

این گروه سنی بیشترین ابتلا به روماتیسم مفصلی را دارند. این بیماری معمولاً در این بازه سنی شروع می‌شود و اغلب افراد در این سنین برای اولین بار علائم را تجربه می‌کنند.

روماتیسم مفصلی در زنان در این گروه سنی بیشتر شایع است.

2. سنین جوانی (۱۸ تا ۳۰ سال)

روماتیسم مفصلی در برخی از افراد جوان‌تر نیز رخ می‌دهد، هرچند که کمتر از سنین میانه زندگی شایع است.

این نوع از روماتیسم مفصلی ممکن است با علائم شدیدتری همراه باشد و خطر آسیب‌های مفصلی بیشتر باشد.

3. سنین بالای ۵۰ سال

در سنین بالاتر از ۵۰ سال نیز احتمال ابتلا به روماتیسم مفصلی وجود دارد، هرچند که این بیماری در این گروه سنی کمتر مشاهده می‌شود.

در این گروه سنی، روماتیسم مفصلی ممکن است به شکل خفیف‌تر یا با علائم متفاوت بروز کند و گاهی با بیماری‌های دیگر اشتباه گرفته شود.

4. کودکان (روماتیسم مفصلی جوانان)

در برخی موارد نادر، روماتیسم مفصلی می‌تواند در کودکان نیز رخ دهد. این نوع بیماری که به آن آرتریت روماتوئید جوانان (JRA) گفته می‌شود، معمولاً در زیر ۱۶ سال شروع می‌شود.

علائم در کودکان ممکن است متفاوت از بزرگسالان باشد و شامل تب، التهاب در مفاصل بزرگ (مانند زانو و مچ‌ها) و در برخی موارد مشکلات داخلی مانند التهاب چشم باشد.

راه های درمان

درمان روماتیسم مفصلی معمولاً به‌منظور کاهش التهاب، کنترل علائم، پیشگیری از آسیب مفصلی و بهبود کیفیت زندگی انجام می‌شود. درمان‌ها شامل داروها، تغییرات سبک زندگی و در موارد خاص جراحی می‌شوند. در اینجا به راه‌های درمان روماتیسم مفصلی پرداخته‌ایم:

1. داروها

داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs): این داروها به کاهش التهاب و درد کمک می‌کنند. نمونه‌هایی از این داروها شامل ایبوپروفن و ناپروکسن هستند.

داروهای ضد روماتیسمی تغییر دهنده بیماری (DMARDs): این داروها به کنترل التهاب و پیشگیری از آسیب مفصلی کمک می‌کنند. یکی از مهم‌ترین گروه‌های DMARDs، داروهای پایه مانند متوترکسات است که ممکن است به مدت طولانی مصرف شود.

بیولوژیک‌ها: این داروها هدفمندتر از DMARDs هستند و به‌طور خاص بر روی پروتئین‌ها یا سلول‌هایی که مسئول التهاب در روماتیسم مفصلی هستند، اثر می‌گذارند. داروهایی مانند توسیلیزوماب و آنتی‌بادی‌های ضد TNF (مثل اینفلیکسیماب) در این گروه قرار دارند.

کورتیکواستروئیدها: این داروها به کاهش سریع التهاب کمک می‌کنند، اما باید به مدت طولانی استفاده نشوند، زیرا می‌توانند عوارض جانبی داشته باشند. معمولاً برای درمان حملات حاد استفاده می‌شوند.

2. فیزیوتراپی و کار درمانی

فیزیوتراپی: تمرینات فیزیکی به تقویت عضلات اطراف مفاصل و حفظ حرکت آن‌ها کمک می‌کنند. فیزیوتراپ‌ها همچنین می‌توانند به افراد برای انجام تمرینات مناسب و کاهش درد راهنمایی کنند.

کار درمانی: کمک به افراد برای انجام فعالیت‌های روزمره با استفاده از وسایل خاص یا تکنیک‌های اصلاحی برای جلوگیری از آسیب به مفاصل.

3. تغییرات سبک زندگی

رژیم غذایی: مصرف غذاهای ضد التهابی مانند ماهی‌های چرب (محتوی اسیدهای چرب امگا-۳)، سبزیجات و میوه‌ها، و کاهش مصرف غذاهای فرآوری‌شده و چربی‌های اشباع شده می‌تواند کمک‌کننده باشد.

ورزش: انجام تمرینات سبک مانند پیاده‌روی، شنا یا دوچرخه‌سواری می‌تواند به حفظ حرکت مفاصل و کاهش درد کمک کند.

کنترل وزن: کاهش وزن می‌تواند فشار کمتری بر مفاصل وارد کرده و التهاب را کاهش دهد.

4. درمان‌های مکمل و جایگزین

طب سوزنی: برخی از بیماران از طب سوزنی برای کاهش درد و التهاب استفاده می‌کنند.

مکمل‌های غذایی: برخی مکمل‌ها مانند روغن ماهی، گلوکزامین و کندرویتین ممکن است به کاهش التهاب و درد مفاصل کمک کنند. هرچند شواهد علمی قطعی در این زمینه وجود ندارد.

5. جراحی

در موارد پیشرفته و زمانی که آسیب‌های مفصلی شدید شوند، جراحی ممکن است لازم باشد. گزینه‌های جراحی شامل:

آرتروپلاستی (تعویض مفصل): برای مفاصلی که به شدت آسیب دیده‌اند، مانند زانو یا لگن.

آرتروسکوپی: برای تمیز کردن مفصل و برداشتن بافت آسیب‌دیده.

ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده: مانند ترمیم تاندون‌ها یا رباط‌ها.

سوالات متداول درباره روماتیسم

کدام پزشک برای درمان روماتیسم مفصلی مناسب است؟

متخصص روماتولوژی بهترین انتخاب برای تشخیص و درمان روماتیسم مفصلی است.

 آیا روماتیسم مفصلی فقط مفاصل را درگیر می‌کند؟

خیر، این بیماری می‌تواند سایر قسمت‌های بدن مانند قلب، ریه‌ها، پوست، و چشم‌ها را نیز درگیر کند.

روماتیسم مفصلی در زنان بیشتر است یا مردان؟

این بیماری در زنان ۲ تا ۳ برابر بیشتر از مردان شایع است، به‌ویژه در سنین باروری.