احیای دریاچه ارومیه، نماد حکمرانی و توسعه سازگار با اقلیم/شینا انصاری برنامه احیای دریاچه ارومیه را با بهره گیری از متخصصان داخلی و خارجی پیگیری کند

مهدی زارع استاد تمام دانشگاه و زمین  شناس با اعلام وضعیت فعلی دریاچه ارومیه به خبرنگار اجتماعی رکنا گفت: آب دریاچه از سال ۱۳۷۵  حدود ۹۰ درصد از دست رفته  است. در تیر ۱۳۹۹ سطح آب ۶.۵ متر کمتر از حداکثر تاریخی ۱۲۷۸ متر بود. آذر ۱۴۰۱ تراز آب با ۱۲۷۰.۱۰ متر، کاهش ۴۶ سانتی متری نسبت به سال قبل داشت، اسفند ۱۴۰۲ تراز ۱۲۷۰.۲ متر با حجم بیش از ۱.۴ میلیارد متر مکعب و در اوایل اردیبهشت ۱۴۰۳ تراز به ۱۲۷۰.۵۳ متر رسید. رشد فیتوپلانکتون در بستر دریاچه قابل توجه است ، مهم‌ترین موجود آبزی موجود در این دریاچه، گونه‌ای از میگوی آب شور، آرتمیا اورمیانا است.  که جلبک ها را مصرف می کند و به نوبه خود توسط چندین گونه پرنده از جمله جمعیت فلامینگوهای مهاجر دریاچه مصرف می شود. 

 تنوع زیستی فعلی دریاچه

زارع در ادامه بیان کرد:جمعیت متنوع پرندگان دریاچه ارومیه و تالاب های مرتبط با آن با  غلظت کلرید سدیم بیش از 320 گرم در لیتر سازگار نیستند و  این میزان املاح برای میگوی آب شور دریاچه کشنده است.  به نظر می رسد شرایط بهینه برای آرتمیا اورمیانا  در غلظت نمک بسیار کمتر از 200 گرم در لیتر باشد. در دریاچه ارومیه ایران، مدیران به دنبال یک سطح دریاچه در رقوم  1274.1 متری از سطح دریای آزاد  برای کاهش شوری زیر 263 گرم در لیتر و بازیابی آرتمیا به تراکم کافی برای حمایت از زیست فلامینگوها هستند.   بازسازی برای کاهش شوری، حفظ جمعیت آرتمیا و فلامینگو، جداسازی جزایر از یکدیگر و سرزمین اصلی، کاهش گرد و غبار بستر دریاچه، حفظ یون‌های با ارزش تجاری و بهبود دسترسی تفریحی از سواحل تفرجگاه الزامی است.

تاثیر تغییر اقلیم بر دریاچه

این کارشناس با ارئه راهکاری مطرح کرد: احیای دریاچه ارومیه می تواند نماد حکمرانی و توسعه سازگار با محیط زیست و اقلیم برای کشور ما باشد. از  دکتر انصاری انتظار می رود برنامه احیای دریاچه ارومیه با با بهره گیری از توان و تخصص موجود در کشور و با همکاری های بین المللی مجدانه پیگیری کند و از دکتر پزشکیان انتظار می رود که این موضوع را با اولویت بسیار زیاد در دولت مورد حمایت قرار دهد.  

تاثیر نگاه های پوپولیستی بر احیای دریاچه

زارع با اظهار تاسف از عملکرد دولت های پیشین در برخورد با احیای دریاچه ارومیه و بالا رفتن سطح آب بر اثر بارشها بیان کرد: متاسفانه مساله احیای دریاچه ارومیه با برخی رویکردهای پوپولیستی و شعاری با پروژه هایی دنبال شده که بیشتر از جنس همان برنامه هایی هستند  که به خشک شدن دریاچه ارومیه منجر شدند!

 با توجه به اینکه مهدی زارع در شاخه زمین شناسی فرهنگستان علوم در برپایی نشستی برای بررسی وضعیت دریاچه ارومیه  و احیای آن در سال ۱۳۹۳  همکاری کرده است و کتاب مجموعه مقالات این نشست را انتشارات فرهنگستان علوم در سال ۱۳۹۴ ویرایش نموده است معتقد است  با تمام این فعالیتها که اولویت های مرتبط با دریاچه ارومیه در دهه گذشته تغییر چندانی نکرده و همچنان همان مباحث ده سال قبل در اولویت باشد.

وضعیت دریاچه رو به احضار

او اضافه می کند: تغییرات دریاچه مانع از تنظیم یک سطح بازسازی هدف دقیق می شود. هدف فعلی ممکن است به اندازه کافی شوری را برای بازیابی آرتمیا به تراکم کافی برای حمایت از تغذیه  فلامینگوها کاهش ندهد.  اهداف احیا به یک سطح دریاچه منفرد پایدار نخواهد بود.  مدیران برنامه احیای دریاچه ارومیه باید بر خدمات اکوسیستمی متعدد تمرکز کنند و نحوه برآورده شدن آنها را پیگیری کنند زیرا سطح دریاچه در طول زمان تغییر می کند.

مهدی زارع همچنین ادامه داد:گسترش کشاورزی آبی ، سدسازی و سوءمدیریت بیش از افزایش دما و کاهش بارندگی بر خشکی دریاچه اثر گذاشته است.  آئروسل های موجود در بستر دریاچه  اکنون و در خشکی دریاچه ارومیه اثر منفی بر سلامت انسان دارند.وجود بزرگراه شهید کلانتری که  بر شوری ، تبخیر و اکوسیستم در بازوهای شمالی و جنوبی دریاچه اثر مخرب دارد .

ادامه پژوهش ها و پایش ها بر دریاچه

این استاد دانشگاه می گوید:تلاش های یک دهه اخیر بر روی مسیر  یکپارچه سازی  مخازن، رهاسازی آب کشاورزی و ارتقای سطح دریاچه تمرکز کردند. پیشنهادهای متعدد برای بهبود معیشت کشاورزان و حکمرانی ارایه شده که البته نیاز به مدیریتی قوی برای اجرا دارد. مدیریت با شرایط نظارت شده مانند سطح دریاچه، تبخیر دریاچه، شوری دریاچه و جمعیت پرندگان مهاجر باید سازگاری ایجاد کند.  بهبود معیشت کشاورزان فقیر و تحت استرس مزمن فراتر از کشاورزی  نیازمند مشارکت وسیع مردمی است.

  علاوه بر این او معتقد است :تنظیم یک سطح دقیق برای دریاچه به عنوان هدف. با پرسشهایی مواجه است. این سوال که آیا هدف اکولوژیکی 1274 متری شوری را به اندازه کافی کاهش می دهد تا جمعیت آرتمیا و فلامینگو را به تراکم قبل از خشک شدن بازگرداند؟ بسیار مهم و قابل ارزیابی مجدد است.

او با تاکید بر ضرورت  پژوهش های  جدید برای تعیین میزان پارامترهای گوناگون و به روز رسانی آنها گفت:سطح بارش ، میزان نمک، انحلال، و اثرهای  آن بر ژرفا سنجی،  تبخیر دریاچه،  اتصالات دریاچه-تالاب،  توزیع پرندگان، و تغذیه  شبکه پرندگان و وابستگی آنها به سطح دریاچه، شوری و ترکیبات یونی، باید اندازه گیری شود. آخرین اطلاعات در مورد مساپل گوناگونی باید در بررسی های جدید به روزرسانی شود.

ضرورت مدیریت آب دریاچه ارومیه

این استاد دانشگاه می افزاید: استفاده غیرقانونی از آب،  جریان های برگشتی کشاورزی، مدیریت مخازن ، اثرهای  سوء مدیریت گذشته  منابع آب حوضه، اثر تغییرات اقلیمی و  خشکسالی بر شبکه غذایی دریاچه،  توزیع فضایی و عمودی شوری و مواد معدنی، و راهبردهای تخصیص آب کشاورزی . یک رویکرد جامع  به مدیران دریاچه ارومیه این امکان را می‌دهد که تخصیص آب، توسعه کشاورزی و  راهبردهای احیا  را به صورت به روز با هم سازگار کنند.  

او با تاکید بر اینکه تحولات در پیرامون دریاچه ارومیه نیز باید دقیقا پایش شود افزود: وقوع دو زمین‌لرزه با بزرگای حدود ۶ در روز ۴ اسفند ۱۳۹۸ در نزدیکی سلماس و سرو در استان آذربایجان غربی در غرب دریاچه ارومیه درست پس از پر شدن کامل دریاچه ارومیه در بارش‌های فروردین ۱۳۹۸ و سپس وقوع توالی زمین‌لرزه‌های خوی در سال‌های ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۳ در شمال دریاچه و همزمان با خشک شدن کامل آن در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ رابطه بین تحریک زمین‌لرزه‌ها در اثر پر و خالی شدن دریاچه ارومیه از آب را نشان داده است. قبلا افزایش لرزه‌خیزی منطقه در بازه‌های زمانی ۱۳۶۹-۱۳۸۳ و بعد از کاهش سطح آب دریاچه ارومیه در ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۶ کاهش لرزه خیزی و افزایش تنش گزارش شده است.