تغییرات تهران در عصر ناصرالدین‌شاه؛ رازهای نام‌گذاری محلات

به گزارش رکنا، کتاب «روایت دارالخلافه» یک بررسی تاریخی جذاب و جالب از تهران قدیم است که توسط سالار صارمی نوشته شده و از سوی انتشارات زرین اندیشمند منتشر شده است. این کتاب به شکلی زنده، ما را به گذشته تهران برده و بازه‌ای از تحولات و وقایع مهم آن را بازگو می‌کند. در این اثر، تاریخ تهران از دیدگاهی متفاوت تحلیل شده و بخش‌های مختلف آن به طور دقیق مورد بررسی قرار گرفته‌ است.

نویسنده در این کتاب تلاش کرده تا شواهد و مستندات تاریخی را کنار هم قرار دهد و روایتی کامل از گذشته تهران به مخاطبان ارائه دهد. او تأکید دارد که «تهران» تنها یک شهر نیست، بلکه مجموعه‌ای از روایت‌های زنده و پویاست که همچنان ادامه دارد. به گفته نویسنده، این اثر نقطه‌ای مکمل بر «روایت تهران» محسوب می‌شود و پیشنهاد می‌دهد که خوانندگان ابتدا جلد اول این مجموعه را مطالعه کنند تا بتوانند مطالب جدید را بهتر درک کنند.

نگاهی به تاریخ شهرری

سالار صارمی در این کتاب، شهرری را یکی از قدیمی‌ترین شهرهای جهان معرفی می‌کند. او به منابع تاریخی اشاره کرده که این شهر را به زمان حکومت مادها نسبت داده‌اند و برخی معتقدند اوستا، کتاب دینی زرتشتیان نیز در این منطقه نوشته شده است. او توضیح می‌دهد که نام‌های مختلفی در طول تاریخ برای این منطقه استفاده شده است؛ از جمله راکس، راگز، رام اردشیر و شیخ البلاد.

به گفته صارمی، ری در دوران پیش از اسلام، مرکز اصلی دین زرتشتیان بود. یافته‌های باستان‌شناسی مانند کوره‌های سفال‌پزی کهریزک و تپه‌های معمورین نیز به قدمت تاریخی این منطقه گواهی می‌دهند.

محلات قدیمی تهران

در بخش «گذری بر تهران» نویسنده به ارتباط محله‌های قدیم و هویت شهر پرداخته است. محلاتی همچون چاله‌میدان، عودلاجان، سنگلج و بازار که نقش مهمی در شکل‌گیری تهران داشته‌اند، در این کتاب بررسی شده است. او معتقد است این محلات تا دوران قاجار دست‌نخورده بودند و لطیف‌ترین اصطلاحات، چون «بچه چاله‌میدان» از این محلات ریشه گرفته‌اند.

او توضیح می‌دهد که تهران در دوران ناصرالدین‌شاه با پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای مواجه شد؛ اما در عین حال، هنوز نقاط تاریک و ننگینی در تاریخ این شهر وجود داشته، مانند عمل کشتن به وسیله «قهوه قجری» که حکایت از رفتار قاجارها دارد.

تاریخ حصار صفوی و برج و باروها

صارمی در خصوص دروازه‌های تهران می‌گوید که بسیاری از این بناها طی دوران پهلوی اول از بین رفتند و تنها دروازه باغ ملی و بخشی از دروازه محمدیه باقی مانده‌اند. او اضافه می‌کند که ساخت برج و باروها به کمک خاک خندق‌ها انجام شد و این موضوع موجب ایجاد گودهایی مثل چاله‌میدان شد. محله چاله‌میدان بعدها تبدیل به محلی برای تخلیه زباله شده و سپس به مکانی شناخته‌شده در تهران بدل شد.

بلدیه تهران و مسائل شهری

در ابتدای دوران پهلوی، وضعیت مدیریت شهری تهران کاملاً متفاوت بود، چرا که بودجه کافی برای بهبود شهر وجود نداشت. بلدیه (شهرداری در آن زمان) مسئول نظافت و امور شهری بود، اما امکانی برای رسیدگی کامل نداشت. وضعیت خیابان‌ها و محله‌ها بسیار نامناسب و کثیف بود.

چراغ برق؛ تحولی در بافت شهری تهران

یکی از نقاط مهم تحول در تهران، ورود برق به این شهر بود. حاج حسین امین‌الضرب با خرید نخستین کارخانه برق از روسیه، خدمت بزرگی به مردم ارائه داد و خیابان چراغ‌برق به یکی از مهم‌ترین خیابان‌های تهران تبدیل شد.

میادین و خیابان‌های قاجاری

در بخش سوم، نویسنده خیابان‌های مهم دوران قاجار مانند خیابان ناصریه و میدان توپخانه را معرفی و بررسی کرده است. خیابان سعدی نیز، که سابقاً با نام خیابان «لختی‌ها» شناخته می‌شد، یکی از خیابان‌های بحث‌برانگیز بوده که نام آن بر اساس اتفاقات تاریخی خاص در تهران قدیم انتخاب شده است.

وجه تسمیه محلات تهران

صارمی در فصل پایانی، به تحلیل نام‌گذاری محلات مختلف تهران پرداخته و توضیح می‌دهد که بسیاری از این نام‌ها به صاحبان زمین‌های منطقه مربوط می‌شود. همچنین، او به چهارراه ادیان اشاره می‌کند که یکی از مکان‌های خاص تهران است؛ محلی که پیروان ادیان مختلف در کنار یکدیگر با صلح زندگی می‌کنند.

کتاب «روایت دارالخلافه» توسط سالار صارمی نوشته شده و ویراستاری آن برعهده فاطمه صالحی بوده است. این اثر در ۲۴۸ صفحه با قیمت ۲۲۵ هزار تومان منتشر شده و اکنون در دسترس علاقه‌مندان به تاریخ تهران قرار دارد.