کیست تخمدان چیست؟

به گزارش رکنا ، کیست تخمدان کیسه ای است مملوء از مایعات که در داخل و یا سطح تخمدان بوجود می آید. هر زن دو تخمدان در دو سمت رحم خود دارد که هر کدام تقریبا به شکل و اندازه یک بادام هستند. تخمک در تخمدان ها رشد کرده و بالغ می شود. طی سال هایی که یک زن توانایی فرزندآوری دارد، این تخمک ها در سیکل های ماهیانه آزاد می شوند. همه خانم ها در دورانی از زندگی شان کیست تخمدان داشته اند.

بیشتر این کیست ها فاقد هر گونه درد و رنج برای شخص بیمار بوده و پس از چند ماه خود به خود از بین می روند. اگرچه برخی از این کیست ها (مخصوصا در صورت ترکیدن) می توانند منجر به علائم جدی شوند. خانم ها برای اطمینان از سلامت خود باید مدام تحت آزمایشات گوناگون (مانند سونوگرافی و ماموگرافی) قرار بگیرند تا از علائمی که نشانگر بیماری های نهان و خطرناک است، آگاه شوند.

تخمک گذاری چیست؟

تخمک گذاری توسط واکنش های زنجیره ای از هورمون ها، که از هیپوتالاموس مغز آزاد می شوند، کنترل می شود. در بخشی از چرخه ی ماهیانه قاعدگی خانم ها، فولیکول ها پاره شده وتخمک از تخمدان آزاد می شود. فولیکول ها کیسه های کوچکی درون تخمدان ها هستند که جنسی مایع مانند دارند و حاوی گامت ماده یا تخمک می باشد. به این روند یعنی آزاد شدن تخمک از تخمدان به درون لوله فالوپ را تخمک گذاری می گویند.

علل به وجود آمدن کیست تخمدان

بعضی مواقع، فولیکول ها در طول تخمک گذاری پاره نمی شوند و تخمکی آزاد نمی کنند، در عوض مایعات بیشتری درونشان ذخیره شده و تبدیل به کیست فولیکولی(Follicular cyst) می شوند. در موارد دیگر، فولیکول تخمک را آزاد می کند اما کیسه اش به جای حل شدن، دوباره بسته شده و با خون و مایعات دیگر پر می شود. به این نوع کیست “جسم زرد” یا “کورپوس لوتئوم(Corpus luteum cyst)” می گویند. کیست های به وجود آمده در هر کدام از این شرایط از نوع “کیست های فانکشنال(Functional ovarian cysts)” می باشند که شایع ترین کیست های تخمدان هستند.

علائم کیست تخمدان

اغلب کیست های تخمدان کوچک و فاقد علائم خاصی هستند.

اما ممکن است بیمار علائمی مثل بادکردگی، ورم، فشار و درد در ناحیه زیر شکمی حس کند. این درد می تواند ضعیف، قوی و یا مقطعی باشد.

اگر کیست تخمدان بترکد، بیمار دچار دردی شدید و ناگهانی می شود.

اگر کیست باعث چرخیدن تخمدان شود، بیمار ممکن است درد شدید توام با حالت تهوع و استفراغ داشته باشد.

برخی علائم نادر نیز شامل:

درد در ناحیه لگنی

درد خفیف در ناحیه کمر و ران پا

مسدود شدن مثانه یا روده

احساس درد در طول رابطه جنسی

بالا رفتن غیر قابل توجیه وزن

درد در طول دوره قاعدگی

خونریزی غیر طبیعی واژینال

حساس شدن سینه ها (پستان)

تکرر ادرار

انواع مختلف کیست تخمدان

الف) کیست های فانکشنال

کیست های فانکشنال بر دو نوع هستند:

کیست های فولیکولی

این کیست ها شایع ترین نوع کیست است.

هر زن دو تخمدان دارد که تخمک از این قسمت ها به درون رحم رفته تا با اسپرم لقاح کنند. تخمک درون فولیکول ساخته می شود که شامل فلوئید است و از تخمک در طول مدت رشدش نگه داری می کند. زمانی که تخمک آزاد می شود، فولیکول می ترکد. در برخی موارد، فولیکول مایعات درونش را تخلیه نمی کند و یا پس از آزادسازی تخمک جمع می شود و یا اصلا تخمکی آزاد نمی کند. در این مواقع فولیکول دوباره با مایعات پر می شود و یک کیست فولیکولی تخمدان را تشکیل می دهد. کیست ها می توانند در هر زمان خود به خود تشکیل شده و پس از چند ماه نیز خود به خود از بین بروند.

کیست های لوتئال

این نوع کیست نسبت به نوع قبلی نادر تر است.

پس از آزادسازی تخمک، از فولیکول، بافتی به نام کورپوس لوتئوم به جا می ماند. کیست لوتئال زمانی ایجاد می شود که کورپوس لوتئوم با خون پر شود که البته پس از چند ماه از بین می روند.

با این حال اگر این کیست ها شکاف بردارند یا پاره شوند، می توانند باعث درد و خونریزی داخلی شوند.

ب) کیست های پاتولوژیک(Pathological cysts)

این نوع کیست ها نیز بر دو نوع هستند:

کیست های درموئید (تروتوماس(Dermoid cysts (cystic teratomas))

کیست های ترموئید معمولا خوش خیم هستند و از سلول های سازنده ی تخمک تشکیل می شوند.این کیست ها تنها با جراحی برداشته می شوند و شایع ترین نوع کیست های پاتولوژیک در زنان زیر ۳۰ سال می باشند.

کیست های آدنوما(Cyst adenomas)

کیست های آدنوما نیز کیست های تخمدان هستند که از سلول های بیرونی تخمدان که آن را احاطه کرده اند، تشکیل می شود. برخی از این کیست ها حاوی مایعی غلیظ و مخاطی اند، در حالی که بقیه از آب پر شده اند. این کیست ها معمولا به جای رشد درون تخمدان، به وسیله ی جزء ساقه مانندی به دیواره بیرونی تخمدان می چسبد و با این کار می تواند رشد قابل توجهی داشته باشد. کیست های آدنوما به ندرت می توانند سرطان زا باشند و باید با جراحی برداشته شوند. این کیست ها بیشتر بین زنان بالای ۴۰ سال شایع هستند.

کیست های تخمدان طی دوران بارداری

کیست های تخمدان ممکن است گاهی در دوران بارداری ظهور کنند که در بیشتر مواقع طی سونوگرافی های پیش از زایمان تشخیص داده می شوند و اغلب خوش خیم بوده و نیاز به جراحی ندارند. اما در صورت بدخیم بودن، پارگی، پیچ خوردگی(چرخیدن کیست یا اختلال در خون رسانی) و بزرگ بودن اندازه کیست( به طوری که برای جنین مشکل ساز باشد) باید فورا جراحی شوند.

پیشگیری

با وجود اینکه هیچ راهی برای پیشگیری از کیست های تخمدان وجود ندارد، آزمایشات مداوم می تواند به شما در تشخیص زود هنگام بیماری های تخمدان کمک کند. همچنین باید درباره تغیرات سیکل های قاعدگی و نشانه های غیر معمول قاعدگی(که تا چندین ماه ادامه پیدا می کنند) آگاه باشید و درباره مشکلات نگران کننده، با پزشکتان مشورت کنید.

درمان کیست های تخمدان

اگر کیست های تخمدان به خودی خود از بین نروند و یا بزرگتر شوند، پزشک برای کوچک شدن یا از بین رفتن کیست ها روش های درمانی زیر را پیشنهاد می کند.

قرص های ضد بارداری

اگر تخمدان هایتان کیست ساز است پزشکتان ممکن است قرص های ضد بارداری برایتان تجویز کند تا تخمک گذاری متوقف شده و از تولید کیست های جدید جلوگیری شود. این قرص ها همچنین می توانند خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهند. خطر ابتلا به سرطان در زنان یائسه بسیار بیشتر است.

لاپاراسکوپی

اگر کیست تان کوچک باشد و نتایج آزمایشات تصویری، خطر ابتلا به سرطان را نشان دهند، پزشکتان ممکن است عمل لاپاراسکوپی را برای خارج کردن کیست تجویز کند. روند جراحی به این صورت است که جراح برش کوچکی در نزدیکی ناف ایجاد می کند و سپس وسیله ای را به درون شکم وارد می کند تا کیست را خارج کند.

لاپاراتومی

اگر کیست شما بزرگ باشد، پزشک می تواند با برش بزرگی روی شکمتان آن را خارج سازد. سپس از کیست نمونه برداری می شود. اگر کیست سرطان زا تشخیص داده شود، ممکن است عمل هیسترکتومی انجام شود که طی آن رحم و تخمدان ها را در می آورند.

انواع کیست تخمدان و روش های درمان آن

کیست ساده

تنبلی تخمدان یا تخمدان پلی کیستیک

کیست درموئید

کیست های شکلاتی یا اندومتریوز

کیست های بدخیم تخمدان

درمان کیست تخمدان

مراقبت های بعد از جراحی کیست تخمدان

سوالات رایج کیست تخمدان

آیا همه کیست های تخمدان نیاز به جراحی دارند؟

بهترین روش درمان کیست تخمدان کدام است؟

روش جراحی کیست تخمدان به چه صورت است؟

کیست تخمدان یک بیماری شایع در میان زنان به شمار می آید، البته کیست تخمدان در هر سنی می تواند ایجاد شود، حتی در نوزادان دختر، دختران نوجوان، خانم ها در سنین باروری و یائسگی شاهد کیست های تخمدانی نیز بوده ایم .

فیزیولوژی تخمدان

سطح تخمدان از یک لایه ای به نام کورتکس تخمدان پوشیده شده است، که در واقع این لایه، جز لایه بیرونی تخمدان به شمار می آید و این لایه زایایی می باشد بدین معنا که هر ماه تحت تاثیر هورمون های که از مغز آزاد می شود، قسمت های از این لایه شروع به رشد می کند که اصطلاحا به آن ها فولیکول گفته می شود .

فولیکول ها یک فضای خالی سیاه رنگ هستند که در سونوگرافی دیده می شود که اصطلاحا مردم عادی به آن کیست های ریز تخمدان می گویند، در صورتی که این ها کیست نیستند و فولیکول می باشند . در واقع هر یک از فولیکول ها قدرت این را دارند، که در هر ماه تبدیل به تخمک شوند و در صورتی که تخمک با اسپرم بارور شود ایجاد بارداری می کند، لازم به ذکر است در مواردی این فولیکول ها می توانند منجر به کیست تخمدان شوند.

هر ماه تحت تاثیر سیکل قاعدگی و هورمون های که از مغز آزاد می شود، حدود پنج تا فولیکول که در سطح تخمدان هستند شروع به رشد می کنند که زمان رشد فولیکول ها با شروع دوره قاعدگی است، پس از چند روز یکی از فولیکول ها پیشی می گیرد و تبدیل به تخمک شده و نسبت به دیگر فولیکول ها سرعت رشد بیشتر پیدا می کند و تعدادی هورمون در اطراف خود آزاد می کند که سبب از بین رفتن دیگر فولیکول ها و رشد خود می شود، پس در اکثر زنان، هر ماه یک تخمک آزاد شده و شروع به رشد می کند .

معمولا فولیکولی که شروع به رشد می کند و تبدیل به تخمک می شود. زمان آزاد سازی تخمک ها در روز 14 از شروع دوره قاعدگی، پس از رسیدن به یک اندازه خاصی اتفاق می افتد. در صورتی که تخمک با اسپرم ترکیب شود، تبدیل به جنین می شود اما اگر ترکیب نشود، اصطلاحا به آن جسم سفید می گویند و پس از مدتی از بین می رود، که سبب افت هورمون های سطح تخمدان شده و موجب ریزش رحم می شود و در این زمان سیکل قاعدگی شروع می شود.

علل تشکیل کیست تخمدان

بروز هر نوع مشکلی در تخمدان ها می تواند منجر به کیست تخمدان شود که عبارت است از:

زمانی که فولیکول ها شروع به رشد و نمو می کنند، تعدادی از آن ها شروع به رشد کردن می کنند و این رشد ماهر نمی شود و همین امر می تواند سبب بروز بیماری کیست تخمدان در فرد شود .

برخی از فولیکول ها در یک اندازه خاصی باقی می مانند و هر ماه این فولیکول ها روی هم انباشته می شود و کیست های ریز تخمدان و نمای تنبلی تخمدان را به وجود می آورند .

زمانی که تخمدانی تخمک آزاد می کند، ابتدا جای تخمک آزاد شده با خون پر می شود سپس در صورتی که بارداری اتفاق افتد با یک ماده زرد رنگ پر می شود که اصطلاحا به آن جسم زرد گفته می شود. در هر کدام از این مراحل احتمال ایجاد کیست تخمدان وجود دارد . به طور مثال: تجمع خون در آن ناحیه در صورتی که جذب نشود و بزرگ تر شود، سبب ایجاد کیست تخمدان می شود . همچنین به جای اینکه جسم زرد جذب شود، تبدیل به جسم سفید شده و از بین می رود و تنها یک فضای کوچکی از آن باقی می ماند و به رشد خود ادامه دهد می تواند منجر به کیست تخمدان شود .

انوع کیست های تخمدان

کیست ساده

طبق توضیحاتی که داده شده، به این نوع کیست ها کیست های ساده یا فولیکولی گفته می شود . در واقع نقش این نوع کیست ها ساخت و ساز است و معمولا آن ها بعد از دو ماه از بین می روند . در حقیقت این نوع کیست ها خوش خیم اند و اصلا علامتی از خود ندارند و فرد به هیچ عنوان متوجه آن ها نمی شوند و ممکن است در مواردی به صورت اتفاقی در انجام یک سونوگرافی متوجه یک کیست تخمدان در ابعاد 4-5 سانت شود که البته کیست های ساده یا فولیکولی بعد از گذشت یک الی دو دوره قاعدگی تخمدان خود را ترمیم کرده و خود به خود خوب می شود .

گاهی اوقات می تواند تغییراتی در زمان شروع قاعدگی ایجاد نمایید، به طور مثال موجب عقب افتادن دوره قاعدگی، لکه بینی، همچنین سبب تغییر الگوی پریود و در مواردی که خیلی بزرگ است موجب درد شود . در نهایت می توان گفت کیست های ساده به ترتیبی که ذکر شده، مشکلی برای فرد ایجاد نمی کنند و در صورت عدم درمان دارویی و عدم مصرف قرص های جلوگیری پس از گذشت دو تا سه دوره قاعدگی خود به خود جذب شده و تخمدان خود را ترمیم می کند.

ولی بعضی از کیست های تخمدان هستند که به دلایل دیگری به وجود می آیند و موجب تغییراتی در رشد و نمو سلول های سطح تخمدان ایجاد می کند، که این تغییرات می تواند منجر به تولید کیست های تخمدانی شود، که در واقع این نوع کیست ها خوش خیم، بزرگ و علامت دار است (معمولا این نوع کیست ها با درد همراه اند). درمان قطعی این نوع کیست ها به دو طریق مصرف قرص های جلوگیری و جراحی می باشد .

تنبلی تخمدان یا تخمدان پلی کیستیک

یک مبحث چالش برانگیز، تخمدان پلی کیستیک است که هر ماه این تخمدان ها شروع به رشد می کنند باید یکی از آن بزرگ شوند و مابقی از بین بروند ولی در بعضی از تخمدان ها که زمینه ارثی دارند، فولیکول های که رشد می کنند به جای اینکه از بین بروند یکی از آن ها موجب آزادسازی تخمک نمی شود، بلکه همه با هم حدود 5- 6 تا رشد می کنند و همین طور در یک مرحله ای باقی می مانند و دوباره ماه بعد چند تا رشد می کنند و در یک باقی می مانند، این باعث می شود که سطح تخمدان یک زنجیره از کیست های ریز کوچک ایجاد کند که این ها اصطلاحا تنبلی تخمدان یا تخمدان پلی کیستیک هستند.

علامت این ها بدین دلیل اینکه کیست ها ریز کوچک هستند و هر کدام از این ها در حال آزاد سازی هورمون اند، این هورمون ها در خون آزاد می شود و این نوع هورمون ها، هورمونی های مردانه است که باعث علائم اضافه موی اضافه، کیست مو، یا موی چرب، جوش صورت می شود و این که چون تخمک خوبی آزاد نمی کنند . احتمال اینکه بیمار ناباروری و یا اینکه بارداری آن با تاخیر باشد هست، به خاطر هورمون های ریزی که پیدا می کند ممکن است، بیمار مبتلا به دیابت و کم کاری تیروئید، افزایش چربی خون و اضافه وزن در فرد شود و مسبب تمامی این ها بد کار کردن تخمدان و آن فولیکول های ریزی هست که در کورتکس تخمدان به طور غیرطبیعی زیاد شده اند.

کیست درموئید

نوع دیگری از کیست ها، کیست درموئید یا مویی است که منشا آن با کیست های که نام برده، فرق دارد . کیست درموئید کیست هایی هستند که زمینه جنینی دارند بدین معناست که وقتی یک جنین در شکم مادر ایجاد می شود و ارگان های بدنش درست می شود، تخمدان اشتباها چند تا سلول جدا گانه در داخل پوست باقی می مانند، به طور مثال: سلول های پوست، مو یا سلول های غضروف اشتباها به جای اینکه حذف شوند از داخل تخمدان به صورت چند تا سلول باقی می مانند.

به تدریج با افزایش سن، این سلول ها شروع به رشد کردن می کنند . در صورتی که سلول مو باقی مانده باشد،این نوع سلول ها شروع به رشد می کنند و در صورتی که سلول چربی باقی مانده باشد، شروع به ساختن سلول چربی می نماید و این موارد به صورت کیست های در داخل تخمدان باقی می مانند که این کیست ها حاوی چربی، مو، غضروف و حتی می توانند حاوی دندان باشند، که به این نوع کیست ها، کیست درموئید گفته می شود که درمان این نوع کیست ها جراحی است .

کیست های شکلاتی یا اندومتریوز

کیست های شکلاتی یا کیست های اندومتریوز، علت دقیق تشکیل این نوع کیست ها تشخیص داده نشده است . در واقع این نوع کیست، کیست های هستند که زمینه ژنتیکی، عوامل محیطی مانند سموم محیطی، مواد موجود در ظروف یکبار مصرف، سرب موجود در هوا، این عوامل می توانند برای ایجاد بیماری اندومتریوز تحریک کننده باشند، خون قاعدگی که داخل لگن برمی گردد که این برای تمامی خانم ها اتفاق می افتد در افرادی که زمینه ژنتیکی آن را دارند، این خون قاعدگی روی سطح سلول های کف لگن جذب می شود و آهنی که داخل خون است، این آهن خاصیت سمی برای سلول های اطراف دارد و باعث چسبندگی می شود .

میزان چسبندگی به مرور زمان پیشرفت می کند . موجب چسبندگی رحم به روده ها، چسبندگی تخمدان ها به کف لگن می شود . آرام آرام داخل تخمدان ها کیست های کوچک حاوی خون ایجاد می شود، معمولا کیست های حاوی خون تیره رنگ هستند . درمان کیست های شکلاتی بسته به وضعیت شخص دارد اما درمان قطعی این نوع کیست ها جراحی است.

کیست های بدخیم تخمدان

این نوع کیست ها سرطان هستند، این نوع کیست ها باید سریعا تشخیص داده شود و درمان شوند، ولی مشکلی که سرطان تخمدان دارد، این است که دیر علائم خود را نشان می دهد، خیلی از اوقات بیمار در مرحله پیشرفته مراجعه می کند و آن هم با علائم گوارشی به دکتر گوارش مراجعه می کنند و علائمی همچون معده درد و یا دچار مشکل آب آوردن شکم می شوند که پس از بررسی های انجام شده، مشکلات تخمدان پیدا می شود و مشخص می شود که متاستاز تخمدان بوده و ناشی از بیماری زمینه ای تخمدان می باشد. متاسفانه سرطان تخمدان قابل پیشگیری نیست و تشخیص آن معمولا به سرعت اتفاق نمی افتد و متاسفانه نتیجه خوبی نخواهد داشت و خیلی بد به داروها و درمان های جراحی جواب می دهد .

درمان کیست تخمدان

درمان کیست تخمدان بسته به نوع کیست متفاوت است . در صورتی که کیست ساده باشد حتی اگر درمان نشود، خود به خود تخمدان آن را خوب می کند و زمانی که برخی از این کیست ها بزرگ باشند، درمان با مصرف قرص های جلوگیری یا یک تعداد قرص های هورمونی باشد که این ها حدود سه تا چهار ماه به بیمار داده می شود و بیمار پیگیری می شود با سونوگرافی و کیست ها خود به خود جذب می شوند .

بعضی از درمان ها به صورت جراحی است، زمانی که برای بیمار قرص تجویز شده و بهبود نمی یابند و یا اینکه نوع کیست به گونه ای است که مشکوک به نظر می رسد و احتمال ابتلا به سرطان وجود داشته باشد،باید این نوع کیست ها برداشته شوند که در این زمان بهترین نوع درمان جراحی است، بهترین روش جراحی بسته به تبحر جراح، جراحی لاپاراسکوپی می باشد .

شایان ذکر است، زمانی که جراح و متخصص زنان تشخیص دهد که جراحی لاپاراسکوپی با توجه به شرایط بیمار مناسب نیست، جراحی به صورت باز انجام می شود . اما با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی لاپاراسکوپی روش درمانی بسیار مناسب برای اکثر افراد است .

در جراحی لاپاراسکوپی کیست های تخمدان و پوست های کیست باید به طور کامل از سطح تخمدان جدا شود و در صورتی که هر تکیه از این کیست ها باقی بماند، می تواند مجدد بعد از گذشت چند سال کیست ایجاد کند. برای همین درمان باید کامل انجام شود و سطح تخمدان از کیست پاک شود و زمانی که آن کیست خارج برای بررسی خوش خیم بودن کیست باید به پاتولوژی فرستاده شود تا متوجه شویم که مشکلی در آن نیست .

مراقبت های بعد از جراحی کیست تخمدان

پس از جراحی بیمار به مدت یک روز تحت مراقبت در بیمارستان بستری می شود، سپس بعد از یک هفته استراحت می تواند به فعالیت های کاری خود ادامه دهد و مشکلی را برای فرد به همراه نخواهد داشت.

معمولا افرادی که سابقه ابتلا به کیست تخمدان را دارند بهتر است هر چند وقت یکبار مورد بررسی و ارزیابی قرار بگیرند و انجام سونوگرافی را فراموش نکنند زیرا احتمال ابتلا به کیست تخمدان در این افراد وجود خواهد داشت.

آیا همه کیست های تخمدان نیاز به جراحی دارند؟

یکی از مهمترین سوالات که ذهن اکثریت افراد را به خود مشغول ساخته این است که آیا تمامی کیست های تخمدان نیاز به جراحی خواهند داشت؟ بایستی گفت: خیر. خیلی از کیست های تخمدان خود به خود به وجود می آید و همان طور خود به خود بدون درمان از بین می روند.

در صورتی که به کیست های ساده فرصت داده شود، تمامی این کیست ها ظرف مدت زمان یک تا دو ماه برطرف می شوند.

پس اینکه چه نوع کیستی نیاز به درمان دارند حال درمان به صورت دارویی باشد یا جراحی، بسته به شرایط بیمار و صلاح دید متخصص زنان و زایمان متفاوت است.

بهترین روش درمان کیست تخمدان کدام است؟

سوالی که اکثریت افراد می پرسند این است که آیا مصرف قرص های جلوگیری از بارداری بهترین روش درمان کیست تخمدان می باشد؟ روش درمان کیست تخمدان بسته به وضعیت بیمار و صلاح دید پزشک متفاوت می باشد، اگر انتخاب روش درمان دارویی باشد، قرص های جلوگیری روش درمانی خوبی خواهد بود و علاوه بر این قرص های پروژسترونی هم وجود دارد که می تواند روی درمان کیست تخدان موثر باشد.

روش جراحی کیست تخمدان به چه صورت است؟

بهترین روش جراحی، جراحی لاپاراسکوپی کیست تخمدان می باشد، البته در دستان جراحی که در این زمینه آموزش دیده و متبحر باشد زیرا لاپاراسکوپی یک جراحی دقیق و ظریف است و اگر جراح ماهر باشد عملا بهترین جراحی برای او انجام شده است ولی اگر جراح ماهر نباشد ممکن است یک لاپاراسکوپی ناصحیح بدترین آسیب را به تخمدان وارد نمایید و حتی در مواردی عود کیست را داشته باشیم و نیاز به جراحی های بعدی برای بیمار باشد.آخرین قیمت های بازار ایران را اینجا کلیک کنید.