آشفته بازار خودرو اسیر چنگال انحصار است

به گزارش رکنا، بازار Store خودرو طی ماههای گذشته دچار آشفتگی و التهاب شده است و حتی سخن از فروش پراید به قیمت باور نکردنی 4 میلیون تومان به میان آمد.

برخی از کارشناسان از جمله دلایل این گرانی را افزایش قیمت قطعات به دلیل بالا رفتن نرخ دلار، اعمال تحریم و همچنین عدم عرضه خودرو توسط کارخانه های خودروسازی به بازار می دانند. از همین رو پیشنهاد فروش هزاران دستگاه خودرو توسط نمایندگان مجلس و مسوولین دولت مطرح شد.

پیشنهاد دهندگان این طرح برای ممانعت از دلالی خودروهای فروخته شده و اطمینان از مصرف این اتومبیل ها سه شرط فروش با کارت ملی، سن بالای 18 سال خریدار و عدم امکان فروش اتومبیل را پیشنهاد داده اند.

«علی خاکساری» استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی و متخصص حوزه حمل و نقل در گفت وگو با گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری خبرگزاری جمهوری اسلامی؛ با نقد سیاست های موجود در حوزه صنعت خودرو، دلایل اصلی آشفتگی در بازار خودرو را انحصار در این بازار، عدم امکان واردات قانونی خودرو با قیمت مناسب و حمایت تمام و کمال از خودروسازان به جای عموم مردم می داند.

بازار خودرو ایران در چنگال انحصار

خاکساری معتقد است که عرضه و تقاضای خودرو در یک بازار رقابتی واقعی، باعث تعیین قیمت خودرو می شود. بازار خودرو ایران سه دهه است که از یک انحصار جدی رنج می برد و هر روز نیز این انحصار شدت می یابد. قیمت خودرو در کشور ایران سرسام آور است و با هیچ معیاری نمی توان قیمت خودرو را در ایران توجیه کرد. طبق استانداردهای جهانی، قیمت یک خودروی معمولی و تولید روز، باید معادل 4 ماه حقوق یک کارمند عادی باشد؛ در حالی که هم اکنون در ایران ما با چنین وضعیتی روبرو نیستیم. البته منظور از خودرو معمولی، خودروهای بی کیفیتی تولید داخل نیستند. قیمت بالای خودرو در ایران، لطماتی جدی به سلامت مردم، محیط زیست و اقتصاد کشور می زند و هزینه هایی گزاف را بر دوش مردم می گذارد.

باورهای غلط، منفعت طلبی و سیاست های اشتباه

این استاد دانشگاه بیان داشت: این سخن که وجود صنعت خودرو با شرایط فعلی، به نفع اقتصاد و اشتغال کشور است، غلط است. اغلب خودروهای تولیدی کشور نه تنها کیفیت لازم را ندارند که به شدت به محیط زیست و سلامت مردم نیز آسیب می زنند. عامل اصلی وضعیت فعلی، سیاست های در پیش گرفته شده توسط دو شرکت عمده ایران خودرو و سایپا است و متاسفانه تنها عده ای محدود از مدیران، سهام داران، قطعه سازان و دلالان از وضعیت موجود سودهای کلانی می برند. این در حالی است که سیاست گذاری در حوزه صنعت خودرو هم اغلب به صورت مستقیم و غیرمستقیم تحت نفوذ همین افراد است. صنعت خودرو سالیان سال است که به مرز ورشکستگی رسیده و تنها حمایت های دولتی توانسته است خودروسازان بزرگ را سراپا نگاه دارد.

وی افزود: سیاست فعلی دولت در مورد تولید خودرو، اثر خاصی نخواهد داشت و علاوه بر آن، این سوال را ایجاد می کند که خودروسازان در حالی که تا دیروز ادعا می کردند خودروهای انباری کمبود قطعه دارند، چطور می خواهند به این سرعت هزاران خودرو را روانه بازار کنند؟ چگونه ناگهان می توان قطعات مورد نظر را تهیه کرد؟ اگر قطعات مورد نظر خارجی بوده و آنقدر اهمیت دارند که بدون آنها تکمیل خودروها ممکن نیست، چطور از بومی سازی صنعت خودرو سخن به میان می آید؟ پس یا از ابتدا کمبود خاصی در کار نبوده و امکان تولید وجود داشته است؛ اما خودروسازان ترجیح داده اند که خودروهای خود را تکمیل نکنند. به نظر می رسد که برخی از دست های پشت پرده در این صنعت ترجیح می دهند که بازار آشفته شود و قیمت خودرو افزایش یابد و به دلیل انحصار، صنایع بزرگ خودروسازی ایران می توانند هرطور که بخواهند با بازار خودرو بازی کنند.

انداختن گناه مشکلات به گردن تحریم ها

خاکساری در پاسخ به آنانی که مدعی هستند تنها تحریم ها و افزایش قیمت دلار باعث افزایش قیمت خودرو شده است؛ گفت: آیا افزایش تعرفه ها در جنگ تجاری آمریکا با اروپا و چین هم باعث افزایش قیمت ها شده است؟ در پاسخ باید گفت که خیر! ما با رشد قیمت نجومی در آن کشورها مواجه نیستیم. شرایط موجود ربطی به تحریم ها ندارد؛ بلکه ناشی از سوءمدیریت در این صنعت است. خودرو هرگز یک کالای خاص و استراتژیک نبوده است که کشورهای دیگر بخواهند در این صنعت هم ایران را تحریم کنند و تحریم هم نخواهند کرد. شرکت های بزرگ همواره به دنبال فروش محصولات خود هستند و دلیلی برای تحریم ایران وجود ندارد.

وی اضافه کرد: دلیل عدم ورود شرکت های بزرگ خارجی به ایران برقراری تحریم ها نیست؛ بلکه آن است که این شرکت ها به دلیل انحصار شکل گرفته در این بازار و وضعیت آشفته آن، تمایلی برای ورود به عرصه و تولید اتومبیل در ایران ندارند. اگر شرکت های فرانسوی وارد این بازار می شوند به این دلیل است که با وضعیت بازار ایران و دو شرکت ایران خودرو و سایپا آشنا و قرارداد نویس های ماهری هستند و می دانند که این شرکت ها دچار مشکل بوده و می شود هر بار پس از بستن قرارداد تولید مشترک، زمانی که سودشان با خطر مواجه می شود، قرارداد را به بهانه های مختلف لغو می کنند. این تجربه قبلاً در مورد تولید پژو 206 SD و همچنین تولید پژو پرشیا نیز تجربه شده بود. متاسفانه ایران خودرو و سایپا به شدت به شرکت های فرانسوی وابسته شده اند و این شرکت ها با عرضه محصولات خارج از رده خود سود کلانی از بازار خودرو ایران می برند، البته ایران خودرو و سایپا این را می دانند و عمداً هم به این کار ادامه می دهند. هر بار یک شرکت خارجی می خواهد وارد بازار ایران شود، مدیران دولتی آن شرکت را مجبور می کنند که باید خودرو خود را با شرکت های ایران خودرو و سایپا به صورت مشترک تولید نمایند؛ امری که باعث می شود شرکت های غیر فرانسوی تمایلی برای ورود به بازار ایران نداشته باشند. در عین حال هیچ امیدی به دو شرکت ایران خودرو و سایپا، برای بهبود وضعیت بازار خودرو در ایران نیست.

صنعت خودرو در جهان امروز، اشتغال زا نیست

خاکساری ادامه داد که ادعای اشتغال زا بودن صنعت خودرو در جهان امروز، بی معنا است. امروزه صنعت خودرو، سرمایه بر است و نه اشتغال زا. برخی به اشتباه یا به عمد این سخن را مطرح می کنند. در کارخانه های صنعتی کشورهای پیشرفته تنها چند ربات مدرن به جای هزاران کارگر کار می کنند؛ اما برخی با شعار اینکه صنعت خودرو اشتغال زا است؛ به مسئولین فشار می آورند که وضعیت صنعت خودرو در شکل فعلی باقی بماند. اینکه ما به شکل بسیار قدیمی و با دست خودرو تولید می کنیم، دلیل بر اشتغال زا بودن این صنعت نیست؛ بلکه ما در حال تولید اشتغال مصنوعی هستیم و عده ای را با حقوق اندک به کار گماشته ایم عملاً جالب آنجا است که امروزه برخی از قطعه سازان با وارد کردن قطعات چینی به داخل کشور، آن ها را بسته بندی مجدد کرده و به نام کالای ایرانی، به خودروسازان داخلی می فروشند. با وجود اشتغال زا بودن قطعه سازی با روش فعلی، با ورود کالاهای بی کیفیت چینی، در قطعه سازی هم اشتغال زایی چندانی وجود ندارد.

مدیران حوزه صنعت سنگ مردم را به سینه نمی زنند

این محقق و پژوهشگر حوزه حمل و نقل بر این باور است که هرگونه بحثی در مورد قیمت خودرو در ایران، با پیش فرض های فعلی، به بی راهه می رود. زمانی ما با قیمت عادلانه روبرو خواهیم شد که شورای رقابت سنگ سینه ایران خودرو و سایپا را به سینه نزند. شورای رقابت تنها زمانی حق دارد که قیمت خودرو را بالا ببرد که سطح درآمدی مردم نیز بالا برود. قیمت ارز هر چند بر گران تر شدن کالاها اثر گذار بوده اما بر افزایش حقوق ها و دستمزدها اثری نداشته است. پس شورای رقابت هم نباید قیمت خودرو را افزایش بدهد. طرح پیش فروش گسترده خودرو نیز با شرایط فعلی، به نتیجه خاصی نخواهد رسید و برای این بازار نابسامان، یک مسکن مقطعی است. متاسفانه یکسری قطعه ساز خاص در حال تحمیل سیاست های خود بر دو شرکت ایران خودرو و سایپا هستند و منافع مردم برای آن ها اهمیتی ندارد. شورای رقابت تحت فشار خودرو سازان، با افزایش قیمت خودرو به نفع خودروسازان عمل می کند و نه به نفع مردم و این مردم هستند که از افزایش قیمت ها ضرر می کنند.

خودرو سازان دست از تولید خودروهای بی کیفیت بردارند

وی تاکید کرد که ما باید دست از تولید اتومبیل هایی همچون پراید، پژو 405، پیکان وانت و مانند آن برداریم. این اتومبیل های بی کیفیت گاوهای شیرده صنعت خودروسازی ایران هستند؛ اما شیر آن به تولیدکنندگان رسیده و به اصطلاح شاخ آن نصیب مردم می شود. متاسفانه هنوز این اتومبیل های بی کیفیت بسیاری در ایران با قیمتی بالا تولید می شوند که به هیچ وجه مناسب مردم نیستند. جالب آن جا است که حتی پس از توقف رسمی یک خودرو مثل پیکان، موتور یا اشکال تغییر یافته آن هنوز هم تولید می شود که با استانداردهای جهانی بسیار فاصله دارند. خاکساری ادامه داد که تا زمانی که ما به سمت رقابت واقعی در تولید و واردات خودرو نرویم، هیچ توسعه و تغییری در صنعت خودرو نخواهیم داشت.

برای حل مشکل دو اقدام ضروری است. اول آن که باید مرزها باز کنیم و بگذاریم هر شخصی که می خواهد، اتومبیل نو یا دست دوم با کیفیت را به کشور وارد کند. هرچند تعرفه فعلی واردات خودرو هم بسیار زیاد است؛ اما در صورتی که با همین تعرفه هم خودرو وارد شود، وضعیت بسیار بهتر خواهد شد. دوم آن که باید اجازه بدهیم که خودرو سازان و قطعه سازان داخلی و خارجی، به صورت آزاد در ایران به تولید و فروش اتومبیل بپردازند. در این صورت هم اشتغال به وجود خواهد آمد و هم کشور از ارزش افزوده و مالیات چنین تولیدی بهره خواهد برد.

جولان دلالان تنها در یک میدان نابسامان ممکن است

وی افزود: مطمئن باشید اگر در کشور آلمان هم شرایط نامناسبی به وجود آید، دلالان وارد عمل خواهند شد و بازار اتومبیل آنجا را به دست خواهند گرفت. رواج دلالی ناشی از سیاست های اشتباه در حوزه خودرو سازی است. اگر انحصار از ایران خودرو و سایپا گرفته شود و واردات و تولید ماشین به صورت غیرانحصاری آزاد شود، دلالی نیز از میان خواهد رفت. دلالی ناشی از سیاست های اشتباهی است که مدیران اجرا می کنند و باعث ایجاد بستری برای رشد واسطه گری می شوند و در زمان آشفتگی نیز خود را کنار می کشند.