چرا استانداردهای ایمنی معادن رعایت نمی‌شود؟

رکنا اقتصادی: هفته گذشته حادثه Incident ای دلخراش در یکی از معادن کشور رخ داد. فارغ از عوامل رخداد این حادثه نگاهی به حوادث Accidents مشابه می تواند ضریب پیشگیری از تکرار آن و آمادگی برای حوادث احتمالی را به شدت تغییر دهد.
در مورد حادثه معدن آزادشهر بسیاری از کارشناسان معتقدند عامل انسانی با وارد کردن باطری به درون معدن باعث بروز انفجار شده است.
با نگاهی به آمار رسمی می بینیم ایران با دارا بودن حدود ۶۸ نوع ماده معدنی (غیرنفتی)، ۳۷ بیلیون تن ذخایر کشف شده و ۵۷ بیلیون تن ذخایر بالقوه در میان ۱۵ قدرت معدنی جهان جای گرفته و یکی از کشورهای غنی از حیث دارایی‌های معدنی به حساب می‌آید. بر اساس آمار حدود ۸ هزار معدن در کشور وجود دارد.
با توجه به پتانسیل مثال زدنی معدنی کشور، از ۷۰ سال قبل ایران نخستین کشوری بود که تدریس رشته معدن و زمین‌شناسی را دربین کشورهای منطقه آغاز کرد و در حال حاضر بیش از ۵۰ هزار نفر مهندس و تکنسین در رشته‌های معدن، متالورژی و کارشناس زمین‌شناسی تربیت کرده است.
اما بین تمام این ذخایر و نیروهای متخصص جای خالی استاندارد در حوزه معادن کشور، به سیاه چاله ای عظیم تبدیل شده است؛ سیاه چاله ای که معادن و معدنکاران و کارگران را در خود می بلعد.

رعایت استاندارد؛ حلقه مفقوده سرمایه‌گذاری معدنی
یکی از موضوعات بسیار جدی که در حادثه معدن آزادشهر مورد توجه قرار گرفته است عدم رعایت استانداردهای لازم برای حفظ امنیت معدن و کارگران و معدنکاران است. ورود باطری به داخل معدنی که به صورت طبیعی گازهای اشتعال زا از آن متصاعد می شود، عامل بروز جرقه و انفجار معرفی شد.
حال آنکه مشخص نیست فرد یا افراد خاطی آیا آموزش های لازم برای رعایت استانداردهای کار در معدن را دیده بودند یا خیر.
بررسی های خبرنگار مهر از تارنمای سازمان استاندارد نشان می دهد این سازمان طی سال های ۹۰ و ۹۱ تمامی آیین نامه ها و استانداردهای مربوط به امور معدنی را تدوین کرده است. در تارنمای سازمان استاندارد در این رابطه اشاره شده است : در راستای اجرای تفاهم نامه موجود میان سازمان نظام مهندسی معدن ایران و سازمان ملی استاندارد ایران، از سال ۱۳۹۰ تهیه استانداردهای مرتبط با فعالیت‌های معدنی توسط امور ضوابط فنی و استانداردهای سازمان نظام مهندسی معدن ایران آغاز شده است. در این چارچوب استانداردهای زیر تا به حال تهیه شده است:

۱- معادن زیر زمینی -پیشگیری و محافظت در برابر انفجار -سامانه های محافظت -قسمت ۱- ساختار درهای تهویه دولنگه ای ضد انفجاری
۲- معادن زیرزمینی- پیشگیری و محافظت در برابر انفجار- سامانه‌های محافظت- قسمت ۲- حصارهای آبی غیر فعال
۳-معادن زیرزمینی- پیشگیری و محافظت در برابر انفجار- سامانه‌های محافظت- قسمت ۴- سامانه‌های خاموش کننده خودکار رودهدرها
۴- معادن زیرزمینی- تجهیزات مورد استفاده در اتمسفرهای دارای قابلیت انفجار
۵- معادن زیرزمینی- پیشگیری و محافظت در انفجار- تجهیزات و سامانه‌های حفاظتی برای زهکشی گاز زغال
۶- آتمسفر انفجاری- جلوگیری از انفجار و محافظت در مقابل آن- قسمت۲: مفاهیم اساسی و روش کار برای معدن‌کاری
۷- ماشین‌ها و تاسیسات استخراج و فرآوری سنگ تزیینی- الزامات ایمنی دستگاه‌های سیم برش الماسه
۸- ماشین آلات و تجهیزات استخراج معادن و فراوری سنگ طبیعی-الزامات ایمنی برای قله برها
اما موضوع مهم آن است که در کشوری که ذخایر معدنی آن در دنیا زبانزد است، بهره برداران خصوصی و دولتی هیچ الزامی به رعایت این استانداردها که بر مبنای قوانین رایج در دنیا و مطابق با شرایط اقلیمی کشور بومی سازی شده است، ندارند.

سازمان ملی استاندارد چه می‌گوید؟
نیره پیروزبخت،رئیس سازمان ملی استاندارد در این رابطه به خبرنگار مهر گفت: ما بر طبق وظایف ذاتی سازمان برای بخش معدن ضوابط و استانداردهایی را با همکاری و همراهی تمام ذینفعان این موضوع تدوین کرده‌ایم؛ ولیکن تدوین استاندارد به معنای نظارت و یا اجباری کردن آن توسط سازمان ملی استاندارد نیست، بلکه این استانداردها تدوین می شوند و در اختیار ذینفعان قرار می گیرد، آنها هستند که باید این سازوکارها را در بنگاه و واحد اقتصادی خود رعایت کنند. 
اجباری کردن استانداردها، وظیفه هیات دولت است
وی اضافه کرد: اگر قرار باشد که ما به صورت ناظر وارد قضیه شویم حتما باید استاندارد در معادن اجباری شود و از طرف هیئت دولت تصویب و به ما ابلاغ شود که ما مجاز هستیم نظارت عالیه بر معادن و اجرای استاندارد در آنها داشته باشیم.
پیروزبخت تاکید کرد: خوشبختانه ما در سازمان ملی استاندارد دستمان پر است و تمام قواعد و استانداردها را مدون و مکتوب داریم اما مسئولیتی در قبال اجرای این ضوابط نداریم و حتما دارندگان معادن و سهامداران و پیمانکاران باید بر اجرای آن نظارت کنند.
صاحبان معادن برای آموزش و ایمنی هزینه نمی‌کنند
رئیس سازمان ملی استاندارد تصریح کرد: من قصد پیش داوری ندارم اما معمولا در معادن به مباحث آموزش و ایمنی خیلی بها نمی دهند و برای آموزش نکات ایمنی معدنکاران هزینه نمی‌کنند.
پیروزبخت ادامه داد: اگر بخواهیم قبل ازحادثه آزادشهر در موضوع دیگری مثال بزنیم ساختمان پلاسکو آخرین مورد است که ما در بحث ایمنی ساختمان های بلند مرتبه و تجاری ضوابط و قواعد بسیار دقیقی داریم اما متاسفانه رعایت نمی شود و این بی‌توجهی، فجایع تلخی را رقم می‌زند.
این مقام مسئول خاطرنشان کرد: اینکه می گویند گاز متان بویی دارد که معدن کاران از آن مطلع می‌شوند، اصلا محلی از اعراب ندارد، چرا که ذات و وجود برخی معادن دارای گازهای منفجره است.
استاندارد داریم، رعایت نمی‌کنند
وی ادامه داد: تمام استانداردهای ما مطابق قواعد روز دنیاست و مشکلی در راستای سند استاندارد نداریم و به جرات اعلام می‌کنم که اگر موردی هم وجود داشته باشد به سرعت آن را اصلاح و تدوین می‌کنیم.
وی افزود: سازمان ملی استاندارد از همین طریق آمادگی خود را برای آموزش تمامی موضوعات مرتبط با رعایت استاندارد و ضوابط ان در تمام معادن کشور اعلام می‌کند. ما نمی‌توانیم صرفا به اعلام اینکه استانداردها را تدوین و در اختیار معدن داران قرار داده ایم و آنها اجرا نمی کنند بسنده کنیم. چرا که بحران هایی مانند انفجار در معادن موضوعی است که نمی توان به سادگی از آن گذشت.
آمادگی داریم معادن را ارزیابی کنیم 
وی تاکید کرد: درست است ما مسئولیتی در این رابطه نداریم اما این آمادگی را داریم که ارزیابی ها را در تمام معادن کشور انجام دهیم و شرکت های بازرسی تایید کنیم که در کمترین زمان ممکن بازرسی هایی را انجام داده و موارد خطرساز را به صاحبان معدن گزارش کنیم تا رسیدگی کنند. ضمن اینکه ما به عنوان سازمان استاندارد می توانیم عدم رعایت استاندارد در تمام بنگاه ها و واحدهای اقتصادی را به مقامات مسئول هر حوزه هم گزارش دهیم تا آنها با اهرم های قانونی اقدام به بازخواست صاحبان و مالکان آن واحد کنند.
خانه معدن و اظهار نظر کارشناسی در خصوص انفجار در معدن
در همین ارتباط، محمد رضا بهرامن، رئیس خانه معدن به خبرنگار مهر گفت: دو مسئله عدم دقت نیروی انسانی و تجهیزات غیراستاندارد باعث بروز چنین حوادثی می شود. گاز به‌طور طبیعی در معادن زغال‌سنگ متصاعد می‌شود که باید تخلیه شود. وقتی سطح گاز در معادن زغال‌سنگ از حد استاندارد خارج شود، عامل نیروی انسانی، نقش تعیین‌کننده‌ای در پیشگیری از وقوع حادثه‌ایفا می‌کند.
وی تصریح کرد: در انفجار معدن زغال‌سنگ در گلستان نیز انفجار در عمق ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ متری به دلیل استفاده از تجهیزات غیراستاندارد توسط نیروی انسانی رخ‌داده است.

نیرو برای نظارت بر معادن نداریم
از سوی دیگر جعفر سرقینی، معاون امور معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز به خبرنگار مهر گفت: عدم رعایت دقیق استانداردها در اغلب معادن امری شایع است و وزارت صنعت، معدن و تجارت نیروهای لازم برای نظارت بر تمام معادن کشور را در اختیار ندارد.
این مقام مسئول تصریح کرد: ما در بخش معادن در تمام حوزه ها استانداردهای مربوط به خودش را داریم. به طور مثال روشنایی، ترابری، حمل و نقل و... و. هریک استاندارد مخصوص به خود را دارد. این استانداردها توسط مجرب ترین تیم های اجرایی و دانشگاهی در سازمان استاندارد و با نگاه به استانداردهای روز دنیا نوشته شده است.
وی در پاسخ به این سوال خبرنگار مهر که آیا این استانداردها رعایت می شود یا خیر؟ به ذکر مثالی پرداخت و گفت: ما در موضوع راهنمایی و رانندگی قوانین بازدارنده بسیاری داریم. به طور مثال در جایی تابلو زده حداکثر سرعت ۵۰ کیلومتر چون خطرناک است. اما ممکن است برخی رعایت نکرده و با سرعت بالاتر تردد کنند. ما نمی توانیم کنار هر تابلوی راهنمایی و رانندگی یک پلیس Police مستقر کنیم تا مراقب مردم باشد که قوانین را رعایت کنند. اما می توانیم با اخذ جرایم یادآوری کنیم که مقام ناظر حضور دارد و باید قوانین را رعایت کنید چرا که در دفعات بعد جرایم سنگین تری درانتظار متخلف خواهد بود.
وی افزود: ما همین نقش را داریم. ما بازرسی های مقطعی و متناوب داشته و در برخی معادن پرخطر هر ماه و در برخی دیگر ۲ ماه یک بار یا سه ماه یکبار از طریق سازمان های صنعت و معدن و تجارت استانها بازرسی هایی انجام می شود.
آموزش معدنکاران؛ هزینه یا سرمایه گذاری؟/هیچ استانداردی در معدن آزادشهر رعایت نشده است
یکی دیگر از موضوعاتی که در حوادثی مانند حادثه معدن زمستان یورک آزاد شهر دخالت مستقیم دارد عدم آموزش و اطلاع رسانی درست به کارگران و معدن کاران است. بسیاری از فعالان حوزه معدن با تفکر عدم نیاز به آموزش و کاهش هزینه ها کوچکترین توجهی به ارتقاء دانش معدن کاران ندارند.
این در حالی است که طبق بررسی های خبرنگار مهر در اغلب معادن بزرگ دنیا افراد تازه کار در دوره های ۱ تا ۳ ماهه برای پست های مختلف معدنی آموزش می بینند. ضمن اینکه بعد از دیدن آموزش ها حتما سرپرست و ناظرین متعددی بر فعالیت این افراد تازه کار نظارت دارند تا در صورت بروز اشکال راهنمایی های لازم را داشته باشند.
کامران وکیل، دبیر اتحادیه صادرکنندگان محصولات معدنی در همین ارتباط به خبرنگار مهر گفت: معادن زغال سنگ باید فاکتورهای زیادی برای دریافت تاییدیه استاندارد داشته باشند که می‌توان گفت معدن آزادشهر تقریبا هیچ یک از اینها را نداشته است. در حالی که یک معدن زغال سنگ معمولا تا عمق زیادی حفر می‌شود و در کنار تونل اصلی باید تونل‌های دیگری مانند تونل دسترسی، تونل آبکشی برای جذب آب‌های زیرزمینی و تونل هوا داشته باشد تا کار در این معادن بتواند در شرایط استاندارد انجام شود.
وی ادامه داد: در کنار تونل‌های موازی در فضای تونل معمولا قسمت‌هایی به عنوان گالری ایجاد می‌کنند تا تهویه هوا و فرآیندهای پرخطری مانند تعمیر ماشین‌آلات و استارت لوکوموتیوها که می‌تواند به خاطر فضای آغشته به گاز معادن زغال سنگ باعث بروز حادثه‌هایی از این دست شود، در آن محل صورت گیرد.
این فعال معدنی با اشاره به حادثه معدن آزاد شهر اظهار کرد: باید گفت که معدن حادثه دیده زمستان یورت آزادشهر هیچ یک از این استانداردها را نداشت و پیمانکار فقط با ایجاد یک تونل قدیمی تجهیز نشده و فاقد استانداردهای لازم، کارگران را با کلنگ و چراغ قوه به داخل می‌فرستاد تا سنگ آهن را استخراج کنند.
از سوی دیگر به نظر می‌رسد نقشه برداری از تونل حفر شده انجام نشده است که این خود یک قصور آشکار مالک و پیمانکار معدن آزادشهر و حتی نهاد ناظر بر معادن از اصول اولیه ایمنی و استاندارد های حاکم بر معادن است.

تشکیل کمیته حقیقت‌یاب بدون حضور نماینده کارگران
این در حالی است که طی هفته جاری وزارت صنعت خبر از تشکیل کمیته حقیقت یاب در خصوص این حادثه داد. حال این سوال پیش می آید آیا در معدنی که از گاز متان انباشته شده سرپرست های تیم های اکتشاف و استخراج نظارتی بر نحوه ورود و خروج ابزار و تجهیزات و کالاها ندارند؟
محمدرضا نعمت زاده بلافاصله بعد از حادثه به خبرنگارن گفت: برای جلوگیری از حوادث ناشی از انتشار گاز متان، دولت دستگاه های گاز سنج زیادی خریداری و در اختیار معادن کشور قرار داده است.
وزیر صنعت با اشاره به معوقات ۹ ماهه حقوق این کارگران تاکید کرد: مطالبات حقوقی و معوقات سال های قبل پرداخت می شود.
از سوی دیگر حسین حقیقی بازرس کانون عالی شوراهای اسلامی کار در گفتگو با مهر با اشاره به الزام حضور نمایندگان کارگری در کمیته بازرسی معدن ذغال سنگ آزاد شهر به خبرنگار مهر گفت: کمیته بازرسی جوانب مختلف علت حادثه معدن آزادشهر، توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تشکیل شده است.
وی ادامه داد: نمایندگان گروه‌های کارگری در شورای عالی حفاظت فنی و بهداشت کار و همچنین نمایندگان کانون هماهنگی شورای اسلامی کار استان گلستان، حتما باید به عنوان نمایندگان کارگران در کمیته بازرسی کشف حادثه معدن آزاد شهر حضور داشته باشند.
بازرس کانون عالی شوراهای اسلامی کار کشور با بیان اینکه نمایندگان کارگری نیز باید دیدگاه‌ها و نقطه نظرات خود را در کمیته بازرسی ارائه دهند، تاکید کرد: اگر نمایندگان کارگری برای حضور در این کمیته دعوت نشوند، این اقدام تیم حقیقت یاب شبهه برانگیز است.برای ورود به کانال تلگرام ما کلیک کنید.