مقتدی صدر کیست؟
رکنا سیاسی: برای فهم اقدامات جریان صدر همواره باید یک نکته را مدنظر قرار داد: زعامت عراق. صدری‌ها ریشه‌های عمیقی در عراق دارند اما به صورت متشکل جریان صدر پس از کشتار نیم میلیون شیعه عراقی توسط رژیم صدام ایجاد شد. این کشتار در جریان انتفاضه شعبانیه و حدود سه سال پس از شکست رژیم بعث در مصاف با ایران رخ داد.
به گزارش رکنا، نشریه ضد ایرانی نشنال (The National) در توصیف جریان صدر می‌گوید که این جریان توسط پدر مقتدی صدر تشکیل شد و تمرکز آن، کمک به قشر فقیر عراقی بود. [۲] سید محمد صدر (پدر مقتدی) رهبر این جریان برخلاف رویه غالب حوزه نجف، در مسائل سیاسی و اجتماعی بسیار فعال بود. موضوعی که از آن به عنوان تقابل حوزه ناطقه مقابل حوزه صامته تعبیر کردند. یعنی عدم سکوت در قبل تحولات جاری بر خلاف رویه معمول در نجف. از همین روی توانست در دهه ۹۰ میلادی جایگاه برجسته‌ای میان بخشی از شیعیان سرکوب شده عراقی پیدا کند.
صدام نیز در ابتدا چندان مانع رویه کاری جریان صدر نشد. امّا بعثی‌ها با فهم اینکه نمی‌توانند جریان صدر را مصادره به مطلوب کنند، سید محمد صدر را در بهمن ۱۳۷۷ به شهادت رساندند.
«هادی معصومی زارع» پژوهشگر حوزه عراق معتقد است: « [سید محمد صدر] با کلید واژه مرجعیت عربی وارد بدنه جامعۀ شیعی می‌شود، اما برعکس آن رویکرد نخست (منظور حوزه ناطقه) که به گسترش محبوبیت [سید محمد صدر] منجر می‌شود، رویکرد عرب گرایی وی چندان با اقبال مواجه نمی‌شود.»
لازم به ذکر است که مراد از جریان صدر، کلیّت خاندان مشهور صدر نیست. «امام موسی صدر» و «سیّد محمد باقر صدر» از جمله شخصیت‌های شهیر این خاندان برجسته تاریخ معاصر جهان تشیع هستند. پدر مقتدی صدر، پسر عموی شهید «سیّد محمد باقر صدر» است که از او به عنوان نابغه جهان تشیع یاد می‌کنند. «سیّد محمد باقر صدر» به دلیل نافرمانی از صدام برای برائت از انقلاب ایران به همراه خواهر مکرمه‌شان به طرز فجیعی به شهادت رسید. دقیقاً ۶ ماه قبل از لشکرکشی ماشین جنگی تجهیز شده رژیم بعث برای فتح ایران! این موضوع نشان داد که صدام با وجود «سیّد محمد باقر صدر» نمی‌توانست دستور حمله به ایران را صادر کند، لذا او را به شهادت رساند. برخی آورده‌اند که صدام شخصاً شلیک نهایی را انجام داده است.
مقتدی صدر وارث پدر شد اما نه وارث علم و شان حوزوی‌اش بلکه وارث جایگاه اجتماعی‌اش و با سقوط رژیم بعث صدام به صورت علنی وارد جریان سیاسی عراق و نبرد با ارتش اشغالگر آمریکا شد. «پیتر گالبرایت» یکی از کهنه‌کارترین دیپلمات‌های دولت آمریکا در موضوع عراق است. سابقه حضور او در پرونده همسایه غربی کشورمان به جنگ ۸ ساله رژیم بعث با ایران و سپس جنگ اول و دوم خلیج فارس می‌رسد. نقلی از او درباره مقتدی صدر در کتاب «پایان عراق» وجود دارد. این نقل مربوط به سال ۲۰۰۶ است: «اگر کشورهای اسلامی از جمله ایران هدف حمله قرار گیرند، ما از آن‌های حمایت می‌کنیم. جیش المهدی (شاخه نظامی جریان صدر در دوران اشغال) فراتر از ارتش عراق بوده و برای دفاع از اسلام تاسیس شده است.»
گالبرایت این تهدید را جدی قلمداد کرده بود. زیرا «مقتدی صدر» معتقد بود که صدام مار کوچکی بود که رفت؛ اکنون در سال ۲۰۰۳ مار بزرگتری به اسم آمریکا جای او را گرفته است.[۳] این عبارتی بود که به صراحت از سوی مقتدی در مصاحبه با برنامه ۶۰ دقیقه CBS عنوان شد.
گالبرایت در رابطه با درگیری شاخه نظامی جریان صدر با ارتش آمریکا نوشت: «جیش المهدی در قیام سال ۲۰۰۴ علیه ارتش آمریکا چنان به خط تدارکات آمریکایی‌ها یورش برد که نزدیک بود پل برمر (حاکم آمریکایی عراق اشغالی) برای هزاران آمریکایی مشغول در دولت [َاشغالی] خود غذا جیره بندی کند.» چهره‌های مهم جریان مقاومت نظیر قیس خزعلی و اکرم الکعبی نیز از جریان صدر در دهه اول قرن ۲۱ بودند که به تدریج منشعب شدند.
امّا جریان صدر پس از فرار بزرگ ارتش آمریکا از عراق و شکست داعش در سال ۲۰۱۶، سایر جناح‌های شیعه را مانع استیلای زعامت خود بر امور عراق دانست. لذا شکل سینوسی رفتار سیاسی جریان صدر تشدید شد.
صدر سال ۲۰۰۶ با نوری المالکی متحد شد ولی سال ۲۰۰۸ نیروهای تحت امر او با دولت المالکی درگیر شدند. درگیری که مشهور به نبرد بصره شد و صدر در جریان آن به ایران پناهنده شده بود. این درگیری با وساطت تهران به پایان رسید. امّا صدر در سال ۲۰۱۴ از عوامل ناکامی المالکی در رسیدن به نخست وزیری شد.
صدر از حیدر العبادی برای نخست وزیری حمایت کرد و در انتخابات ۲۰۱۸ نیز با حزب کمونیست عراق متحد شد تا در رقابت با جریان مقاومت کرسی بیشتری به دست بگیرد. امّا پس از مدتی به جریان مقاومت در عراق پیوست و دولت عادل عبدالمهدی را سر کار آورد. امّا این پایان کار نبود. جریان صدر با قرار گرفتن در وقایع موسوم به اعتراضات اکتبر ۲۰۱۹ دولت عبدالمهدی را مجبور به استعفا کردند.
این رفتارهای سینوسی در عراق مفهوم عجیبی نیست. مفهومی است که «معصومی زارع» از آن به عنوان موازنه سازی یاد می‌کند. این کارشناس سیاسی معتقد است: «در عراق دوست و دشمن واقعی نیست و اگر بود، دائمی نیست.»
دلیل گزاره فوق نیز فقدان قدرت هژمون و برتر در جامعه متکثر عراق است. جریان صدر، جریان مقاومت، کردها و حتی حامیان آیت الله سیستانی در عراق هیچکدام نمی‌توانند ادعا کنند که قدرت قاهر در عراق هستند. از همین روی، بازیگران عراقی دائماً در حال موازنه سازی برای بقاء هستند.
نمونه اخیر مجلس عراق نیز موضوع جدیدی نیست. جریان صدر در وقایع موسوم به اعتراضات اکتبر ۲۰۱۹ یکی از رئوس (و شاید اصلی‌ترین عامل) آشوب‌های خیابانی بود. شخص مقتدی دقیقاً در همان زمان (پاییز ۱۳۹۸) در ایران مقیم بود.
کما اینکه می‌بینیم، اشخاصی نظیر ایاد علاوی ضد ایرانی و نیز عمار حکیم که رابطه خوبی با آمریکا و شیوخ خلیج فارس دارد نیز از گزند جریان صدر به دور نبوده‌اند. هواداران جریان صدر روز جمعه مقابل دفاتر جریان حکمت ملی به ریاست عمار حکیم در برخی از مناطق بغداد تجمع کردند و شعارهایی را علیه جریان حکیم سر دادند و حتی تصویر مقتدی صدر را روی مقر جریان حکمت ملی عراق در بغداد قرار دادند!
وقتی همگان تحلیل می‌کردند مقتدی ضد ایرانی است، او همراه بزرگان جریان مقاومت عراق نظیر هادی العامری، در راهپیمایی میلیونی ضد آمریکایی در بغداد پس از شهادت سردار سلیمانی حاضر شد. آمریکا تلاش کرد تا از طریق سفیر عراق در انگلیس (از خویشاوندان صدر) بتواند با مقتدی ارتباط بگیرد، امّا با وجود رفتارهایی که بعضاً با راهبرد ضد مقاومت آمریکا در عراق مخرج مشترک پیدا می‌کند، واشنگتن هنوز موفق به دیدار با مقتدی صدر نشده است. [۴] / منبع: فارس
[۱]:https://twitter.com/Mu_AlSadr/status/1552344349593190400/photo/1
[۲]:https://www.thenationalnews.com/mena/iraq/2021/10/12/who-is-muqtada-al-sadr-the-shiite-cleric-set-to-win-iraqs-parliamentary-elections/
[۳]:https://www.cbsnews.com/news/muqtada-sadrs-battle-against-us/
[۴]:https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2021/04/29/firebrand-cleric-muqtada-al-sadr-and-america-move-closer-in-iraq
ارسال نظر