حال و هوای محرم در شرجی خوزستان/ نگاهی به برخی از آئین های عاشورایی ثبت ملی در خوزستان

به گزارش خبرنگار رکنا از خوزستان، مردمان جنوبی ایران برای هر مناسبت ملی و مذهبی، آیین‌های خاص و منحصربه‌فردی دارند؛ اما بدون اغراق، آیین‌های مذهبی که در سوگ اباعبدالله الحسین (ع) و شهداء کربلا همزمان با ماه‌های محرم و صفر در این مناطق برگزار می شود، از دراماتیک‌ترین و تأثیربرانگیز‌ترین آیین‌هایی هستند که در ایام عزاداری حسینی در کشور برگزار می‌شوند. این آیین‌ها در ژرفنای خود موتیف‌ها و جلوه‌های نمایشی کم‌نظیری جای داده‌اند که با روح و ماهیت دین و مذهب سازگار است. یکی از این مراسمات، مراسم آئینی میدان« شیوه عزاداری زنان عرب » در جنوب خوزستان است.

مِیدان، مراسمی آیینی از شیوه­ی عزاداری زنان عرب در جنوب خوزستان است که در بخش هایی از آن زنان در حالت ایستاده و با ضربآهنگی تند، سینه زنان روایت مصیبتی از مصائب کربلا را از زبان مُلایه می شنوند. اجرای این مراسم آیینی در شهرهای جنوبی و عرب نشین خوزستان، در مناسبات سوگواری­  (مجالس روضه­ی زنانه) به خصوص ایام محرم و صفر و در سوگ مرگ عزیزان مرسوم است. در این مراسم پوشش زنان به خاطر احترام به ساحت مقدس امام حسین«ع» با حجابی کامل و با استفاده از لباسی بلندکه تا نیمه هایی از کفش را می پوشاند، بوده که این پوشش با شِیلِه و عَبایه تکمیل می گردد. از دیگر اجزای غیر ضروری این پوشش می توان به ثوب یا لباس توری مانند تزئین شده اشاره نمود که در مراسمات سوگواری به گونه ای کاملا سیاه توسط زنان میانسال و پیرزنان استفاده می گردد. نکته قابل ذکر اینکه در حال حاظر، جوانترها نیز با انجام تزئیناتی بر این پوشش، به شکل مدرن و امروزی تر از آن استفاده می کنند.  مراسم آئینی میدان به شماره 2530 در تاریخ 28/10/1400 و به عنوان یکی از  مواریث ناملموس کشور تحت عنوان شیوه عزاداری زنان عرب در خوزستان در فهرست آثار ناملموس به ثبت رسیده است.

پیمان نبهانی در تشریح این مراسم آئینی-مذهبی طی بازگویی بخشی از خاطرات دوران کودکی خود در جریان برگزاری این مراسم می گوید: از زمان کودکی این آئین با حضور زنان میانسال و پیرزنان هر محله و کوچه برگزار می شد . پیش از آغاز مراسم، دختران جوان وظیفه پذیرایی و رسیدگی به عزاداران حسینی حاظر در مجلس را به عهده گرفته و مجلس گردانی می کردند. این افراد به صورت خودجوش و بدون وابستگی یا قرابت خانوادگی با صاحب مجلس و تنها به خاطر خدمت به میهمانان امام حسین «ع» انجام وظیفه می کردند.

او می افزاید: پس از پذیرایی اولیه که عموما  چای، زعفران، و دارچین از ملزومات اصلی می باشد، روایت مصائب کربلا توسط شخصی تحت عنوان،مُلایه» انجام می گیرد. شرح این روایت در سه بخش « نَعی یا بیان سوزناک ، لَطُم یا سینه زنی نشسته و آرام و میدان یا سینه زنی تند و ایستاده » صورت می گیرد که هر کدام از این مراحل در قالب شعری خاصی برگزار می شود .

روش تهیه­  هِیس(شیرینی خرمای عربی)

مردم عرب معتقدند این خوراک غذای اصلی امام حسین(ع) به هنگام جنگ بوده است و بعنوان غذای اصلی مصرف می­شده. به همین دلیل آن را در روز نهم محرم و شب دهم محرم تهیه کرده، مصرف می­کنند و یا بعنوان نذری بین مردم تقسیم می­کنند. 

این نوع شیرینی ترکیبی است از (خرما، برنج محلی معطر(عَنبَربو)، کنجد، ادویه­ها شامل: فلفل سیاه، دارچین، نعناء، بذر گشنیز، میخک و ...)  مواد اولیه پس از مهیا شدن به شکل مناسب، طی مراحلی با هم ترکیب شده و هِیس بدست می­آید. این آئین نیز در تاریخ 30/10/1399 به شماره 2264 و به عنوان یکی دیگر از آثار ناملموس در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

آیین سینی گردانی حضرت قاسم(ع) بندر­ماهشهر

مراسم آیینی سینی قاسم یا عروسی قاسم در اکثر شهرهای خوزستان و دیگر شهرهای ایران در روز هشتم ماه محرم به صورت زنانه و مردانه برگزار می­گردد. این مراسم آیینی در شهرستان بندرماهشهر و در گذشته در شهرستان هندیجان به صورتی متفاوت و به شکل مردانه در مساجد، خانه­های قدیمی و میدان شهر برگزار می گردید. این آئین مذهبی نیز به شماره 1445 و در تاریخ 1/7/1396 و تحت عنوان آئین سینی گردانی حضرت قاسم«ع» بندر ماهشهر در فهرست میراث ناملموس به ثبت رسیده است.

پیمان نبهانی کارشناس گردشگری خوزستان می گوید: در این آئین، روز هشتم محرم حوالی ظهر، از تمام نقاط شهر سینی‌های بزرگی از جنس مس، حصیر و ... که محتوای درون آن حنا، اسپند، شاخه های گیاه مورد، شمع، انواع شیرینی و گلاب است را با پارچه سبز پوشانده و به محل اصلی برگزاری مراسم می‌برند و آنجا توسط تعدادی از زنان جا گذاری می شوند .

از دیگر مراسماتی که در مناطقی مانند خوزستان در ایام محرم برگزار می شود، می توان به «یوم العباس یا روز هفتم، سینه زنی یا چِلاب و ....اشاره کرد.

این خادم الحسین می افزاید: در راستای تکریم شخصیت های روز عاشورا، مردم جنوب و بخصوص اهالی خوزستان، هر روز از دهه اول محرم را به یکی از این شهدا نسبت داده و برای هر روز نذری خاص آنرا تهیه و توزیع می کنند. به عنوان مثال روز سوم را به فرزندان مسلم بن عقیل، چهارم را به حضرت رقیه، روز پنجم را به مسلم بن عقیل، هفتم را به ابوالفضل العباس، هشتم را به قاسم و نهم را به علی اکبر علیهم السلام نسبت می دهند.

در دیگر مناطق خوزستان و در بخش بختیاری نشین این استان نیز، محرم با شیوه و حال و هوای مخصوص به خود برگزار می شود.