ساخت برج ۳۰ طبقه روی گسل فعال تهران / زلزله میانمار چه هشداری برای پایتخت ایران دارد؟ + جدول

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، زمین در میانمار شکافت، باندهای فرودگاه ترک برداشتند، و امواج لرزه‌ای تا بانکوک رسیدند. درست چند روز پس از آن، در تهران تصمیم بر ساخت برجی ۳۰ طبقه روی گسل شمال تهران قطعی شد. آیا این تصادفی است یا طبیعت دارد با ما حرف می‌زند؟ زمین‌لرزه ماندالای، با گسیختگی سطحی ۵۰۰ کیلومتری و جابه‌جایی چندمتری، مثل آیینه‌ای روبه‌روی آینده تهران ایستاده؛ اما ما، انگار چشم بر آن بسته‌ایم.

چه درسی از زلزله میانمار ۸ فروردین ۱۴۰۴ برای ولنجک و گسل شمال تهران بگیریم؟

دکتر مهدی زارع- استاد تمام زمین شناسی در گفت و گو با رکنا گفت:

یک ماه قبل در ۱۹ اسفند ۱۴۰۳ رییس شورا شهر تهران در خصوص ساخت هتل ولنجک (روی گسل شمال تهران ) و در پاسخ به این پرسش که آیا این پلاک باغ بوده است، گفت: {این پلاک باغ نیست و فضای سبز آن همان درختان کاجی بوده که شهرداری کاشته و باغ نبوده است. دادستانی گفته که باید درختان جابجا و خسارت آن نیز پرداخت شود. وزارت مسکن زمین را تحویل داده که هتل ساخته شود و هیچ کار دیگری نمی‌تواند جز ساخت هتل انجام دهد. ممکن است در گذشته کارکرد آموزشی بوده باشد، اما بنده ده‌ها جلسه کمیسیون را حضور داشتم و اگر در مورد کارکرد آموزشی چیزی مطرح می‌شد، در یاد بنده می‌ماند. به هر شکل هتل ولنجک در ۳۰ طبقه ساخته خواهد شد.}

پیش تر شورایعالی شهرسازی و معماری ایران در جلسه مورخ ۱/۱۱/۱۴۰۳ خود موضوع بند ۲ صورتجلسه شماره ۶۸۹ مورخ ۸/۵/۱۴۰۳ کمیسیون ماده ۵ شهر تهران در خصوص پلاک ثبتی ۴۰۷/۷۴۴/۶۸ واقع در منطقه یک شهرداری تهران به نشانی ولنجک، بلوار دانشجو، به مساحت ۶۶۶۷ مترمربع مشتمل برتقاضای احداث دو برج ۴۲ طبقه در مجاورت یکدیگر، هریک شامل ۳۰ طبقه روی زمین و ۱۱ طبقه زیرزمین موسوم به هتل ولنجک را مورد بررسی قرار داد و “ضمن استماع نظر کمیته فنی شماره یک به شرح زیر اتخاذ تصمیم نمود: با بند ۲ صورتجلسه شماره ۶۸۹ مورخ ۸/۵/۱۴۰۳ کمیسیون ماده ۵ تهران مخالفت گردید....ٰ”

در همین یک ماه گذشته در هشتم فروردین ۱۴۰۴ - 28 مارس 2025- زمین‌لرزه‌ای به بزرگای 7.7  در نزدیکی ماندالای میانمار رخ داد که باعث گسیختگی سطحی و جابجایی در امتداد گسل ساگاینگ، و پس‌لرزه‌ای به بزرگای ۶.۷ در 12 دقیقه بعد شد.

توجه به گسلش زمینلرزه میانمار احتمالا برای گسلش در یک رخداد آینده در گسل شمال تهران درس آموز باشد.  

 زمین لرزه میانمار درژرفای 10 کیلومتری  رخ داد  که شدت زیاد آن در پهنه پیرامون گسل آم را به ویژه ویرانگر کرد. این زمین لرزه باعث گسیختگی و جابجایی سطح در امتداد گسل ساگاینگ شد این گسل به دلیل تاریخچه زمین لرزه های مهم خود از جمله زلزله 1839  و زلزله 2012  شناخته می شود.

این زمین لرزه امتداد لغز بوده است، به این معنی که یک طرف گسل به صورت افقی از سمت دیگر عبور کرده است.  آسیب به باندهای فرودگاه بین‌المللی ماندالای را در نظر بگیریم که در فاصله 500 متری از گسل ساگاینگ  Sagaing قرار دارد. گسیختگی بسیار نزدیک به فرودگاه و باند فرودگاه رخ داد. زمین لرزه 28 مارس 2025 میانمار (Mw 7.7) یک رویداد امتداد لغز با جابجایی افقی قابل توجه و حرکت عمودی مشخص شد.

گسیختگی، ابربرشی (سوپرشیر) منتشر ‌شد (سریع‌تر از سرعت موج برشی)، با سرعت ~5 کیلومتر بر ثانیه. این انتشار سریع انرژی، شدت لرزش را به ویژه در مناطق جنوبی  تقویت کرد گسیختگی سوپرشیر  موجب اثر لرزشی مانند ضربه های شلاق به ویژه در راستای عمود بر گسل می شود.

داده‌های ماهواره‌ای (Sentinel-1/2) یک گسیختگی سطحی را نشان می‌دهد که در حدود ۵۰۰ کیلومتر در ژرفا، با لغزش بیش از 3 تا 5 متر در امتداد بیشتر بخش‌های گسله قابل مشاهده بود. حداکثر لغزش را 4.33 متر در نزدیکی ساگاینگ   با لغزش متمرکز در صفحه  گسیختگی به ابعاد  460 × 20 کیلومتر تخمین زده است.

به عنوان یک رویداد امتداد لغز، جابجایی عمودی جزئی بود. با این حال، جابجایی های عمودی موضعی نیز رخ داد.

سرعت فوق برشی این گسیختگی (5 کیلومتر بر ثانیه) باعث ایجاد حرکات شدید زمین، به ویژه به سمت جنوب انتشاری "ما فوق صوت" بود که یک اثر مخروطی ماخ ایجاد کرد.

آسیب پذیری بانکوک با وجود فاصله 1000 کیلومتری از کانون زمین لرزه، خاک های رسی نرم این شهر امواج لرزه ای پریود بلند را تقویت کرد و با ساختمان های بلند رزونانس کرد (طنین انداز شد).  این موضوع به همراه اثر خاک نرم منجر به فروریختن یک بلندمرتبه در حال ساخت شد .

 گسل ساگینگ با گسل سن آندریاس (کالیفرنیا) و گسل آناتولی شمالی و آناتولی شرقی (ترکیه)، با نرخ لغزش مشابه و پتانسیل برای گسیختگی‌های آبشاری / دومینووار مشابه است. در این مورد ویژگیهایی شبیه زمینلرزه ۶ فوریه ۲۰۲۳ قهرمان مرش ترکیه با بزرگای ۷.۸ گسیختگی  سطحی حدود 500 کیلومتر طول، با بیشبینه لغزش 3-5 متر مربع و حداکثر لغزش 4.33 متر نزدیک ساگینگ ُ و سرعت فوق برشی ~5 کیلومتر بر ثانیه (اثر مخروط ماخ) بود.

حال ببینیم از این رخداد می توان برای زمینلرزه ای ناشی از گسلش در گسل شمال تهران درس گرفت؟ گسیختگی گسل در هنگام زلزله با سه جزء اصلی توصیف می شود:

جابجایی افقی: حرکت در امتداد گسل در جهت افق، جابجایی عمودی: حرکت به سمت بالا یا پایین در امتداد صفحه گسل. جابجایی امتداد-لغز: حرکت جانبی که در آن بلوک های دو طرف گسل به صورت افقی از کنار یکدیگر می لغزند.

این جابجایی ها به موارد زیر بستگی دارد : نوع گسل (به عنوان مثال، شیب لغز : فشاری یا کششی ) ، بزرگای زمین لرزه، ژرفا و طول پهنه گسیختگی.   

 گسل شمال تهران  گسل فشای با مولفه  امتداد لغز است. جابجایی عمدتاً عمودی به دلیل حرکت فشاری گسل شمال تهران قابل انتظار است. مولفه جابه جایی  افقی امتداد -لغز نیز روی گسل شمال تهران به دلیل همگرایی مایل وجود دارند . مطالعات گذشته جابجایی‌های بالقوه تا چند متر را برای زمین‌لرزه‌های بزرگ (Mw > 7)  روی این گسل نشان می دهند. زمینلرزه با بزرگای ۷.۵ با توجه به زمینلغزش های بزرگ رخ داد روی این گسل در گذشته قابل تخمین است.

گسل  ساگاینگ میانمار در درجه اول امتداد لغز با جابجایی عمودی جزئی است. گسل شمال تهران  عمدتاً فشاری  با مولفه  امتداد لغز چپگرد است.  جابجایی افقی در میانمار می تواند برای رویدادهای بزرگ به چندین متر برسد (Mw> 7)، مشابه این حالت در گسل شمال تهران نیز در رخداد هایی احتمالا با ابعادی کوچکتر قابل تصور است. از سوی دیگر جابجایی عمودی احتمالاً در گسل شمال تهران  به دلیل ماهیت فشاری برجسته تر است،  در مقایسه با حرکت عمدتاً امتدادلغز  میانمار . گسل های فشاری مانند گسل شمال تهران  شتاب های عمودی قوی تری در مقایسه با گسل های امتداد لغز مانند گسل های میانمار ایجاد می کنند .

گسیختگی مستقیم گسل ناشی از زمین لرزه فرضی میانمار در 28 مارس 2025 - احتمالاً تحت تأثیر جابجایی افقی امتدادلغز  - به طور قابل توجهی با گسیختگی احتمالی فشاری در گسل شمال تهران با جابه جایی محتملا بیشتر قائم  متفاوت است که به دلیل ماهیت فشاری  با مولفه جابه جایی امتدادلغز و افقی مشخص می شود. در حالی که جابجایی‌های افقی ممکن است از نظر بزرگی برای رویدادهای بزرگ (بزرگای بیش از ۷ ) مکانیسم‌های گسیختگی کلی آنها به دلیل تفاوت در تنظیمات زمین ساختی و انواع گسل‌ها متمایز است.

جابجایی های تاریخی روی گسلهای فشاری  عمودی  با لغزش افقی محدود (به عنوان مثال، کمتر از 1-2 متر با استنباط از مطالعات زمین شناختی) هستند. سازوکارهای معکوس، آزادسازی تنش را به جای لغزش جانبی بر روی برآمدگی عمودی متمرکز دارند و پتانسیل جابجایی افقی   را کاهش می‌دهند.

زمینلرزه ترکیه ۶ فوریه  2023 بیشترین جابجایی سطحی   8.8 متر کرد و  مجموع گسیختگی سطح مشاهده شده از 567 کیلومتر فراتر رفت. بیشینه جابجایی قائم 10.0-12.6 متر  بود. گسلش امتداد لغز جانبی چپگرد  میانگین جابجایی 3.00 متر توسعه یافت. گسیختگی حدود 90 تا 120 ثانیه طول کشید و طول هر یک از گسل‌های فرعی اصلی حدود 160 تا 180 کیلومتر بود.

 فعالیت تاریخی گسل شمال تهران حاکی از رفتار مشابهی است که برآمدگی عمودی بر حرکت امتدادلغز را بیشتر محتمل می نماید. گسل شمال تهران در محدود ولنجک و شمال-شمالغرب تهران  حدود ۱ میلیمتر در سال و عدم گسیختگی مهم طی ۳۲۰۰ سال اخیر جابجایی عمودی تجمیع شده حدود ۳.۲ متر و جابجایی افقی امتدادلغز احتمالاً  حدود  1 متر است در بیشترین حالت احتمالاً زمینلرزه ای با بزرگای 7.5-7.7 Mw را موجب خواهد شد.  

برای زمین لرزه هایی با   بزرگای مشابه،  گسلهای فشاری (مانند گسل شمال تهران) لغزش عمودی بیشتر با طول گسیختگی کوتاه‌تر اما با افت تنش بیشتر ایجاد میکنند در حالی که گسلهای امتداد لغز (مانند گسل ساگاینگ میانمار) جابه جایی افقی بیشتر و طول گسیختگی  طولانی تر و افت تنش کمتر را موجب می شوند.

جدول زیر  مقایسه‌ای بین زمین‌لرزه ۷.۷ ریشتری میانمار و ویژگی‌های احتمالی زمین‌لرزه ناشی از گسل شمال تهران ارائه می‌دهد.

جدول مقایسه‌ای تخصصی: زلزله میانمار ۱۴۰۴ در برابر پتانسیل گسل شمال تهران