خطر انفجار بحران؛ جمعیت استان های ثروتمند کشور پیر شدند، استان های محروم جوان

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، در تازه‌ترین گزارش مرکز آمار ایران، استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، هرمزگان، کرمان و خراسان شمالی به عنوان جوان‌ترین استان‌های کشور معرفی شدند، در حالی که گیلان، مازندران، مرکزی، همدان و تهران در حال پیر شدن هستند. اما چه می‌شود که یک استان جوان می‌ماند و استان دیگر پیر؟ چه دلایل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی در پس این تغییرات جمعیتی نهفته است؟

فقر، توسعه‌نیافتگی و خطر انفجار بحران

یکی از واقعیت‌های تلخ این است که جوان‌ترین استان‌های ایران، همزمان جزو محروم‌ترین و فقیرترین مناطق کشور هستند. سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و کرمان اگرچه نرخ زاد و ولد بالایی دارند، اما از نظر زیرساخت‌های اقتصادی، آموزشی و رفاهی در وضعیت نگران‌کننده‌ای قرار دارند. این تناقض به این معناست که این استان‌ها در آینده با مشکلات حادتری روبه‌رو خواهند شد؛ از یک‌سو، جمعیت جوان تحصیل‌کرده‌ای که امکان اشتغال در محل زندگی خود را ندارد، و از سوی دیگر، دولتی که برای مدیریت این بحران آماده به نظر نمی‌رسد.

در صورت ادامه این وضعیت، این استان‌ها به کانون‌های بیکاری گسترده و مهاجرت‌های ناخواسته تبدیل خواهند شد. افزایش فقر، افزایش آسیب‌های اجتماعی و حتی بی‌ثباتی امنیتی از جمله تبعاتی است که می‌تواند دامنگیر این مناطق شود. اگر دولت نتواند سرمایه‌گذاری‌های کلان در این استان‌ها انجام دهد، رشد جمعیتی نه‌تنها فرصت نیست، بلکه به یک تهدید تبدیل خواهد شد.

فرهنگ، سنت و سیاست‌های جمعیتی

فرهنگ نقش بزرگی در نرخ زاد و ولد دارد. در استان‌هایی مثل سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی، سنت‌های قوی خانوادگی و سبک زندگی روستایی به حفظ نرخ بالای باروری کمک کرده است. در مقابل، استان‌هایی مثل گیلان و مازندران با تغییر سبک زندگی و افزایش شهرنشینی، کاهش شدید نرخ تولد را تجربه کرده‌اند. سیاست‌های دولت نیز تأثیرگذار بوده؛ سیاست‌های کنترل جمعیت در دهه‌های گذشته و تغییر سیاست‌های حمایتی از خانواده در سال‌های اخیر، اثرات بلندمدتی بر ساختار جمعیتی گذاشته است.

فرار مغزها و مهاجرت داخلی

جوانان تحصیل‌کرده به دنبال فرصت‌های بهتر به استان‌های صنعتی و خدماتی مهاجرت می‌کنند، اما اغلب، هزینه‌های بالا آن‌ها را وادار به خروج از چرخه اقتصادی داخلی کشور یا حرکت به سمت شهرهای حاشیه‌ای می‌کند. به این ترتیب، استان‌هایی مثل همدان و مرکزی که نتوانسته‌اند جذابیت اقتصادی خود را حفظ کنند، به استان‌های پیر تبدیل شده‌اند.

جدول وضعیت جمعیتی و چالش‌های استان‌های ایران

این جدول نمایی کلی از وضعیت استان‌های ایران از نظر جوانی و پیری جمعیت ارائه می‌دهد و چالش‌ها و راهکارهای مرتبط را نشان می‌دهد.

آینده‌ای که در گرو تصمیمات امروز است

ادامه این روند می‌تواند عواقب خطرناکی داشته باشد. استان‌های پیرتر با کمبود نیروی کار مواجه خواهند شد، هزینه‌های درمان و رفاه اجتماعی افزایش می‌یابد و بار مالی سنگینی بر دوش دولت می‌گذارد. در مقابل، استان‌های جوان اگر فرصت‌های اقتصادی و رفاهی برای جمعیت خود ایجاد نکنند، دچار بحران بیکاری و مهاجرت خواهند شد.

سیاست‌های کلان کشور باید به سمتی برود که استان‌های پیر را جوان و استان‌های جوان را پویا نگه دارد. اما آیا دولت برنامه‌ای برای این تحول دارد یا تنها نظاره‌گر این روند است؟